Bullets against freedom/ Justice missing for young people killed during anti-communist protests

When police suppressed the first demonstrations against the repressive communist regime in April 1991, four students were killed in Shkodra. The officers initially convicted of the killings were amnestied, and a full investigation into the incident was never conducted.

Harris Murana was a 16-year-old high school student when he was injured during clashes with police in the first protests against the Albanian communist regime in the city of Shkodra on April 2, 1991.

Murana was one of about 60 protesters injured. Four young men were killed – Bujar Bishanaku, Arben Broci, Besnik Ceka and Nazmi Kryeziu.

Asked about his motives as a teenager participating in the protests, Murana said he simply wanted the most basic things in life.

“The things that inspired us back then were small and simple – being able to go to church and say ‘In the name of the Father, the Son, and the Holy Spirit,’ being able to go to the mosque and read the words of the prophet. Today they may seem like small things, but for us they were essential at the time,” Murana said.

Demonstrations for a democratic Albania had attracted international attention when protesters toppled a large bronze statue of communist dictator Enver Hoxha in Tirana's main square in February 1991.

Protests in Shkodra erupted after the first pluralist elections in Albania, held on March 31, 1991. The Party of Labor of Albania won convincingly, defeating the new Democratic Party, which had been formed only a few months earlier after the legalization of opposition political parties.

The communist victory was unacceptable to the residents of Shkodra, where many had suffered under the repressive communist regime. They believed the results had been rigged. “I am convinced that these were not fair elections,” Murana said.

The demonstrations began on April 1, but intensified the next day, when people gathered in front of the Party Committee building in Shkodra.

“April 2 started relatively quietly and then people started gathering en masse,” recalls Murana, who was in high school that day.

“They [the teachers] didn’t want to let us join, maybe it was an order from the Ministry of Education, but together with some friends, we jumped from the second floor and went to the square.”

As protesters clashed with police, security forces opened fire. But the protesters did not retreat. “We fought back every time they opened fire,” Murana said.

“The clash pushed the crowd towards the Party Committee and the armed forces, forcing them to call for reinforcements, and they came out in armored vehicles to disperse the crowd. A bullet hit me right in the chest,” Murana said.

Ai ishte një nga shumë të plagosurit nga të shtënat, përfshirë katër studentët që humbën jetën nga plagët e marra. Bujar Bishanaku dhe Nazmi Kryeziu ishin të dy 22 vjeç, ndërsa Arben Broci dhe Besnik Ceka ishin 21.

Sipas Arkivit Online të Viktimave të Komunizmit në Tiranë, Kujto.al, disa drejtues të degës së Partisë së Punës dhe zyrtarë të policisë në Shkodër u ndoqën penalisht për vrasjet e 2 prillit 1991.

Të dënuarit ishin: Xhemal Dymylja, sekretari i parë i Partisë në Shkodër; Çapajev Taçi, zyrtar i Ministrisë së Brendshme në Shkodër; Hajredin Shyti, zëvendësministër i Brendshëm; Dilaver Papare, shefi i policisë në Shkodër; Gjek Celaj, zëvendës shefi i policisë në qytet.

Megjithatë, të gjithë të dënuarit u liruan përmes një amnistie në vitin 1997, duke bërë që rrethanat e vrasjeve të mos hetoheshin më kurrë në mënyrë të plotë dhe zyrtare.

“Drejtësia nuk u bë kurrë, sepse të drejtat e të përndjekurve nuk u respektuan dhe nuk u vlerësuan,” tha Zenel Drangu, i cili drejton një organizatë në Shkodër që përfaqëson personat e përndjekur nga regjimi komunist.

Në kohën kur ndodhën vrasjet, ministri i Brendshëm ishte Gramoz Ruçi, i cili mbeti një figurë e rëndësishme politike edhe pas rënies së komunizmit dhe madje shërbeu si kryetar i Kuvendit të Shqipërisë për rreth katër vjet.

Një dokument, i cili pretendohet të jetë firmosur nga Ruçi, urdhëronte policinë “t’i godasë fort” protestuesit.

Harris Murana tha se ngjarja i la pasoja të thella psikologjike.

“Trauma që më shkaktoi erdhi nga zhgënjimi për mungesën e drejtësisë në vend dhe nga mungesa e vullnetit të të gjitha partive politike që kanë qenë në pushtet pas vitit 1992 për ta zbardhur atë çështje.”

Ai shtoi se fakti që Ruçi vazhdoi të ishte deputet për shumë vite pas rënies së regjimit “më bën të mendoj se nuk ka pasur kurrë vullnet politik për të sqaruar këtë ngjarje”.

Megjithatë, Murana beson se protestat e prillit 1991 arritën diçka të rëndësishme:

“2 Prilli ishte një revolucion kundër së keqes, ai rrëzoi komunizmin,” deklaroi ai.

S’ka llogaridhënie

Fatmir Amuli ishte gjithashtu në protestat e prillit 1991. Në atë kohë, ai ishte 32 vjeç.

“Shkova përpara Komitetit të Partisë [për të protestuar] me miqtë e mi rreth orës 07:30. Studentët mbërritën në të njëjtën kohë, por policia ishte [tashmë] e përgatitur me automjete emergjence. Fillimisht mund të kenë qenë 200 deri në 300 vetë, por më vonë u mblodhën shumë më tepër,” tha Amuli për BIRN.

“Ajo që po ju tregoj sot duket e pabesueshme. Ata hapën zjarr drejtpërdrejt ndaj njerëzve me armë automatike, por njerëzit kundërpërgjigjeshin,” tha ai. “Oficerët e policisë te Komiteti i Partisë qëlluan me armë drejt turmës, pati breshëri të mitralozëve dhe mund të kenë qenë rreth 100 persona të plagosur.”

Amuli, i cili më vonë u bë një nga themeluesit e Partisë Demokratike në zonën e Shkodrës – partia e parë politike e krijuar pas komunizmit – beson se zyrtarët e lartë të asaj kohe duhet të ishin dënuar për si përgjegjës për vrasjet.

“The people who gave the orders, Gramoz Ruçi and Ramiz Alia, should have been punished,” he said.

"Unfortunately, justice has never been served for the victims."

/BIRN