BIRN: Archaeologists raise the alarm about the 'privatization' of archaeological excavations in Durrës

Scientific researchers of the Institute of Archeology (IA) are concerned about the future of scientific research in the cultural heritage monuments in Durrës. A decision of the Ministry of Culture on the "Complete Concept of Archaeological Excavations for the area of ​​the Roman Amphitheater, the Byzantine Forum and the Roman Baths" excludes the IA from the right to excavate and continue research in the protected archaeological areas, as well as on monuments declared legally protected – a right that scientific workers across the country have been exercising for decades.

Prof. neither. Dr. Brikena Shkodra told BIRN that the decision of the Ministry of Culture dated July 25, 2023, focuses on the main assets of the archaeological heritage of the city of Durrës.

"These three monuments, the Amphitheater, the Forum and the Baths, are discoveries directly related to the work and historical commitment of the IA and the archaeologists of this institution since 1966," said Shkodra.

The measures taken by the Ministry of Culture started immediately after the Tripartite Agreement of 2020 between the Ministry of Culture, the Municipality of Durrës and the Albanian-American Development Foundation (AADF), which aims to implement a development plan for the entire historic center of the city.

The decision of the MK, signed by former minister Elva Margariti and announced last year, provides for excavations/research in the monuments of archaeological areas A and B in Durrës, according to the project proposed by the company "Taulant" sh.pk

Prof. Shkodra appreciates the ministry's projects in the city's archaeological monuments, but on the other hand notes that there is a lack of institutional coordination between state bodies.

"It seems that we are dealing with inexplicable moves by the Ministry of Culture, which excludes the IA from the right to excavate and continue research in protected archaeological areas, as well as in legally protected monuments; these decisions contradict the current law on heritage, which prohibits archaeological research projects by private individuals," she said, adding that she has officially addressed this concern to the Institute of Archaeology, requesting relevant interventions.

The Institute of Archaeology, which has recently become part of the Academy of Sciences, should find solutions to these concerns, archaeologists estimate.

Prof. Shkodra thinks that "the activities of the Ministry of Culture, even now that it has a new structure, should be coordinated with the Institute, requesting the reinforcement by law of the exclusivity of the IA and the Academy of Sciences on scientific archaeological research."

"We suggest as a solution that the archaeological excavations foreseen by the Ministry of Culture be carried out by IA and not by companies or licensed private archaeologists," Shkodra said.

“Nëse kjo nuk ndodh, puna jonë do të ndeshet me bllokime, ndërhyrje të pakoordinuara në hapësirat tona të kërkimit, dhe shumë shpejt do të përballemi me situata edhe më të vështira, ku nuk do të lejohemi të zhvillojmë aktivitete kërkimore në Parqe Arkeologjike, në Zonat e Mbrojtura apo Monumentet e Kulturës,” shtoi ajo.

Arkeologia Elvana Metalla është e të njëjtit mendim me Shkodrën.

“Amfiteatri, Banjat Antike dhe Forumi Mesjetar që përmenden në vendimin e Ministrisë së Kulturës janë të përfshira në Zonën A, zonën më të mbrojtur ligjërisht të qytetit,” tha ajo.

“Për këtë arsye, duhet menduar dhe vepruar me kujdes, pasi ato mbeten monumentet më të rëndësishme dhe të vizitueshme në Durrës,” shtoi Dr. Elvana Metalla, e cila e konsideron tepër të rëndësishëm vazhdimin e gërmimeve nga kërkuesit shkencorë të IA-së, në bashkëpunim me institucione dhe universitete të huaja.

Metalla theksoi se “pikë reference për këto tre monumente do të mbeten gjithmonë gërmimet e kryera ndër vite, ato që po kryhen tani dhe ato që duhet të kryhen gjithmonë nën drejtimin e IA-së për të hedhur dritë mbi zhvillimet dhe ruajtjen e qytetit nga periudha antike deri në atë moderne.”

E pyetur nga BIRN, nëpërmjet një kërkese të dërguar me email, Ministria e Kulturës nuk komentoi nëse vendimi për përjashtimin e Institutit të Arkeologjisë nga gërmimet në monumentet kryesore arkeologjike të qytetit të Durrësit ishte në përputhje me legjislacionin për trashëgiminë kulturore.

Ekspeditat arkeologjike në pikëpyetje

Monumentet kryesore arkeologjike të qytetit të Durrësit kanë qenë pjesë e ekspeditave kërkimore të Institutit të Arkeologjisë dhe universiteteve të huaja për të paktën dy dekada, duke sjellë në dritë zbulime të rëndësishme mbi të shkuarën e qytetit antik.

Ditët e fundit ka përfunduar ekspedita verore e misionit italo-shqiptar 20-vjeçar në Amfiteatër, me tematikën “Durrësi mesjetar”.

Dr. Elvana Metalla, e cila bashkëdrejton misionin, ka bërë të ditur se ndër zbulimet e këtij viti përfshihen disa varre foshnjash nga periudha e shekujve IX-XI të erës sonë, si dhe një pus i mesjetës së vonë. Në këtë hapësirë gjatë dy dekadave të fundit janë zbuluar të dhëna të rëndësishme për jetën e qytetit në periudhën mesjetare.

Projekti tjetër “Amfiteatri i Durrësit,” një bashkëpunim shqiptaro-gjerman i bashkëdrejtuar nga Prof. as. Dr. Eduart Shehi që prej vitit 2011, synon njohjen e plotë të amfiteatrit, strukturën e ndërtimit dhe funksionimi i tij. Grupi i përbashkët i punës ka botuar një artikull voluminoz dhe ka përgatitur e publikuar online një dokumentar që paraqet rikrijimin 3D të amfiteatrit, shoqëruar me një narrativë historiko-arkeologjike të monumentit.

Ndërkohë, misionin në Forumin Bizantin e drejton arkeologia Brikena Shkodra. Monumenti në qendër të qytetit u zbulua në vitin 1987 pas prishjes së shkollës më të vjetër të Durrësit dhe lirimit të hapësirave për qëllime ndërtimore. Në fund të viteve 1990, kolonada e Forumit u hap plotësisht pas vendimit të bashkisë për prishjen e rrugës automobilistike që kalonte mbi të.

Fushata e katërt e gërmimeve në Forumin Bizantin përfundon këto ditë. Përveç zbulimeve shumë interesante, ekspedita ka mundësuar njohjen dhe dokumentimin e disa fazave të rëndësishme të ndërtimit dhe transformimit të monumentit, të cilat ishin pak ose aspak të njohura deri tani.

Ekzistenca e këtyre ekspeditave kërkimore afatgjata vihet në pikëpyetje nga vendimi i Ministrisë së Kulturës për të përjashtuar Institutin e Arkeologjisë nga kërkimet.

Prof. Shkodra tha se “gërmimet shkencore” synojnë plotësimin e njohurive mbi të shkuarën e përbashkët dhe paraardhësit tanë, ndërsa gërmimet e shpëtimit, siç janë parashikuar në amfiteatër nga Ministria e Kulturës, synojnë aspektin ekonomik dhe turistik, duke lënë mënjanë aspektin e njohurive.

Sipas znj. Shkodra, “aplikimi i projekteve të tilla në zonat e mbrojtura, në parqet arkeologjike dhe në monumentet e mbrojtura do të sjellë humbje të rënda për njohuritë tona mbi qytetërimin ilir dhe atë arbëror. Përfitimi ekonomik nuk duhet kurrsesi të zëvendësojë interesat thelbësore kombëtare të këtij vendi” – u shpreh kërkuesja shkencore.

Interesat kombëtare dhe kërkimi shkencor

Prof. as. Dr. Eduard Shehi e komenton shqetësimin e kërkuesve shkencorë nga një perspektivë tjetër, duke theksuar rëndësinë e gërmimeve shumëvjeçare që ai dhe kolegët e tij zhvillojnë, si dhe ndikimin që këto kanë për historiografinë shqiptare. Ai theksoi se gërmimet shkencore synojnë plotësimin e njohurive mbi të shkuarën e përbashkët dhe paraardhësit tanë ilirë.

Sipas arkeologut Shehi, “shteti dhe kombi shqiptar, në bazë të konceptit të ekzistencës së Republikës së Shqipërisë, si në Kushtetutë ashtu dhe në historinë zyrtare të tij, kanë praninë dhe vazhdimësinë shqiptare në këto troje që nga ilirët.”

“Rezultatet e historiografisë shqiptare janë në përballje të vazhdueshme me mendime dhe hamendësime të kundërta ose të ndryshme nga tonat,” tha Eduard Shehi, duke iu referuar disa historianëve të huaj.

Sipas profesor Shehit, hulumtimet shkencore vërtetë marrin dekada, por ato shërbejnë për të forcuar themelet historiografike të shtetit shqiptar, dhe një përpjekje e tillë intelektuale nuk mund të privatizohet.

“Forcimi dhe detajimi i këtyre koncepteve të historiografisë shqiptare mund të arrihen vetëm nëpërmjet gërmimeve arkeologjike shumëvjeçare dhe kërkimit shkencor, i cili, megjithëse i ngadaltë, të lejon rezultate të qarta dhe të pakundërshtueshme,” vlerësoi Shehi.

"The salvage excavations, which here are mainly being carried out by licensed private companies, have completely different interests," added the archaeologist, while emphasizing that these excavations "do not have long-term research goals, like the excavations of scientific researchers of the Institute of Archaeology. "

They are carried out in short periods for the sake of construction, infrastructure, energy investments, etc. Their aim is to clear the territory, clarifying what should be kept on the surface. Therefore, the application of such projects in archaeological parks, in protected areas and monuments, will bring serious losses to our knowledge of the Illyrian and arboreal civilization.

According to Shehi, the dilemma that is being raised by the decision of the Ministry of Culture is the choice between two alternatives - scientific research carried out by AI with the necessary financial and time costs, or rescue interventions, which are distinguished by the short implementation time and the corresponding financial costs .

"National interests can be protected with the discoveries and analyzes of scientific researchers, distancing as much as possible from the economic benefits of the moment," said archaeologist Eduard Shehi, while adding that this requires the state to protect scientific institutions and support them.

"Otherwise, the work of scientific researchers of archeology would remain a battle like that of windmills, in the face of rescue archaeology, which operates according to the economic interests of individuals, firms or foundations," he concluded. Reporter.al