European Integration, a Decade in Almost Nowhere

Prime Minister Edi Rama has apparently decided to campaign with two main things for the May 11 elections, in which he is seeking a fourth term, along with the ambition of winning three-fifths of the parliament: Exchanging jokes and mocking opponents on the one hand and promising rapid membership in the European Union on the other. This is the fourth campaign in a row and it seems that in form and content he is repeating the past two campaigns, in which identity politics and personal attacks replaced concrete promises or government programs.

However, this year's campaign seems to carry a more concrete promise than that of 2017, which was based on the theory of the pan that should be denied to the LSI and given to the SP, or that of 2021, which can be described, as Rama himself once described it, as "a confrontation of personalities and not ideas."

The promise of membership in the European Union seems to aim to ride a broader perception of a new geopolitical reality, the confrontation between Europe and Russia, and the perceived willingness of Europeans to punish Serbia and North Macedonia for the anti-European behavior of these countries' governments by rewarding, with funds and promises of more and faster integration, Albania and Montenegro.

But while the geopolitical situation is something to which the government of the Republic of Albania cannot contribute, neither to the creation of suitable conditions for us nor to the creation of unsuitable conditions, what the government of Albania can do is, while hoping that the geopolitical situation will evolve in our favor, and continue to be so in the coming years, which is not guaranteed, it should implement at least some of the hundreds of conditions that the European Union has set for candidate countries, conditions which, in fact, are homework that a country must undertake, not simply to meet the conditions for membership, but because these tasks make the country that undertakes them a better place to live.

Some of the conditions imposed by the EU are obvious: for example, the country must fight corruption and organized crime, respect fundamental human rights and freedoms, or ensure reliable measurements of air quality. Others are not so easy to achieve because they require significant investments in infrastructure, investments that cannot be made overnight and that often require economic resources that are simply not available at the moment. These include banning the discharge of sewage into rivers or creating modern transport infrastructure. Some of the conditions are simply a matter of will. They require changing laws, which can be changed in parliament, without any consequences for either the state budget or the general political situation of the country. Such are the conditions to eliminate discretionary decisions in public procurement or to remove defamation and insult from the Criminal Code. And some of the conditions, such as the creation of a professional, de-partisan administration, which is rewarded and accountable depending on the work it does, these are conditions that require political will, as they conflict precisely with the political power of the prime minister. In short, in order for the country to meet the conditions for European integration, some of the criteria require Rama to have less power.

BIRN analyzed data from a decade of Progress Reports, reports prepared by Brussels experts that assess the progress of member states year after year. In 2015, the European Commission began implementing a methodology that is still used today, which makes it easy to measure a country’s situation in a given area and, at the same time, measure progress compared to the previous year.

The comparison between 2024, which is the last report, and 2015, which is the first report with this methodology, suggests that in fact, official Tirana's interest has not been very high in realizing many of the conditions for progress towards membership, neither those conditions that are difficult, nor those that require the prime minister's power as a sacrifice to be realized, and, what is most surprising, neither those that do not seem to infringe on his power nor do they require any financial strain from the state budget.

In short, progress in a decade has been mostly in numbers, with few and entirely insufficient changes brought about by the Justice Reform.

Although not with much fanfare, progress reports have marked steps backward in some technical areas, such as competition policy or the free movement of goods.

From 1 to 5

Vlerësimi i Komisionit Evropian mbi nivelin e përgatitjes për anëtarësim të një vendi matet në një shkallë nga 1 në 5. Në fillim është vlerësimi: “hapat e parë”, pasuar nga “pak e përgatitur”, “përgatitje mesatare,” “nivel i mirë përgatitjeje” dhe “përgatitje e përparuar”, si dhe me shprehje ndërmjetëse të këtyre, për shembull mund të thuhet se në një fushë të caktuar Shqipëria është pak e përgatitur/mesatarisht e përgatitur, pra ndërmjet notës 2 dhe 3. Në mënyrë që Shqipëria të anëtarësohet në BE, do të duhet që të gjitha fushat e shqyrtuara të marrin vlerësimin “përgatitje e avancuar”. Janë gjithsej 35 kapituj që përfshijnë çështje ekonomike, çështje të Shtetit të së Drejtës, çështje të të drejtave të njeriut, çështje sociale, mjedisore e të tjera.

Në vitin 2015, Shqipëria kishte 7 nga të 35 kapitujt në të cilat vlerësohej se gjendej në situatën “early stage”, pra në hapat e parë me notën 1. Në nëntë kapituj, gjendja vlerësohej me “some level of preparation”, pra me “nivel të paktë përgatitjeje” ose nota 2. Në gjashtëmbëdhjetë kapituj, vlerësimi ishte “mesatarisht i përgatitur,” ose nota 3. Vetëm në një kapitull, atë të Politikës së jashtme, të mbrojtjes dhe të sigurisë, vendi merrte notën 4, vlerësohej se gjendja e përgatitjes ishte “e mirë”. Në asnjë nga kapitujt Shqipëria nuk vlerësohej në gjendjen “e përparuar”, gjendja ku duhet të jetë para se të anëtarësohej. Situata nuk është e përmirësuar në mënyrë dramatike në vlerësimin e vitit 2024. Në njërin kapitull Shqipëria vijon të mbetet në “hapat e parë”, ky është vlerësimi për kapitullin 22, i cili trajton çështjen e Mbrojtjes së konsumatorit dhe të shëndetit. Në plot një dekadë mes vlerësimit të vitit 2015 dhe atij të vitit 2024, nuk ka bërë ndonjë përparim në këtë fushë, e cila normalisht që është shumë e rëndësishme edhe sikur mundësia për t’u integruar në Bashkimin Evropian të mos ekzistonte fare. Ky është kapitulli që ka të bëjë me mbrojtjen e konsumatorëve nga sjelljet abuzive të bizneseve me fuqi të ndjeshme në treg, nga kredidhënësit spekulantë, apo nga monopolet, qofshin këto publike, si energjia elektrike apo uji, qofshin private.

Në tetë kapituj të tjerë, vlerësimi më 2024 ishte “nivel i paktë përgatitjeje” ndërsa në dy kapituj të tjerë, nota ishte e ndërmjetme. Në terminologjinë zyrtare Shqipëria u vlerësua me notën “mes pasjes së një niveli të ulët përgatitjeje dhe pasjes së një niveli të mesëm”, pra, si të thuash, nota është 2.5. Në pesëmbëdhjetë kapituj, vlerësimi është “mesatar” ndërsa në pesë kapituj, nota sërish është e ndërmjetme. Termi zyrtar thotë: “mes nivelit mesatar dhe nivelit të mirë të përgatitjes”. Nëse integrimi do të ishte shkollë dhe do të zbatonte sistemin shkollor shqiptar të notave, kjo do të ishte nota 7 nga dhjetë të mundshme. Në vetëm një kapitull, Shqipëria vlerësohet me nivelin “mirë”, korrespondente me notën 8. Në asnjë fushë nuk ka nënta apo dhjeta, nota që nevojitet për t’u integruar. Në mënyrë kyçe, krahasimi mes viteve 2015 dhe 2024, tregon se në dymbëdhjetë kapituj, trembëdhjetë fusha të rëndësishme në të cilat Shqipëria normalisht duhet të bëjë hapa para çdo ditë e çdo muaj e çdo vit, sipas vlerësimit të Komisionit Evropian nuk ka pasur përparime. Vlerësimi në këto fusha në vitin 2024 është i njëjtë me atë që ka qenë në vitin 2015. Në tetëmbëdhjetë fusha të tjera, përmirësimi ka variuar nga gjysmë grade në dy gradë. Vetëm në dy kapituj, kapitulli i peshkimit dhe ai i Drejtësisë, lirive dhe sigurisë, vlerësimi është përmirësuar me dy shkallë. Te të dyja, Shqipëria ka kaluar nga shkalla e parë në shkallën e tretë ndërsa nuk duhet të harrojmë se synimi final duhet të jetë shkalla pesë.

Nëse vlerësimet vendosen në shkallë nga një në pesë, vlerësimi mesatar i vitit 2015 ishte 2.3 ndësa vlerësimi mesatar i vitit 2024 ishte 2.8. Përmirësimi, përgjatë një dekade, rezulton vetëm 0.45 pikë. Me këtë ritëm, në mënyrë që vlerësimi mesatar të arrijë në, fjala vjen, shkallën 4.5, do të nevojiten edhe së paku tre dekada.

Pushteti përballë integrimit

Arsyeja kryesore se pse plotësimi i kushteve të integrimit ecën kaq ngadalë duket se qëndron te konflikti mes pushtetit politik të kryeministrit dhe partisë së tij, pavarësisht se kush është kryeministri, dhe shtetit të së drejtës që kërkohet nga BE. Për shembull, BE kërkon që institucione të caktuara të jenë të pavarura. Radiotelevizioni publik është një nga institucionet që kërkohet të jetë i pavarur, profesional, i departitizuar. Ndryshe nga kjo, tashmë që prej dy dekadash, konkretisht që nga marrëveshja Nano-Berisha e vitit 2003, i kanë konceptuar institucionet jo si të pavarura por si të ndërvarura. PD dhe PS, dhe me raste, partitë më të vogla, kanë një sistem informal kuotash në të cilat, anëtarët e bordeve të institucioneve të pavarura i ndajnë mes tyre, me emërtime që, larg të qenit profesionalë dhe jopartiakë, janë në fakt përfaqësues të këtyre partive në këto institucione.

Hera e fundit kur të dy palët politike patën mundësinë të hidhnin themelet, për herë të parë në historinë e vendit, për një media publike profesionale dhe jopartiake, ishte vetëm pak javë më parë. Të dyja palët, përfshirë kryeministrin që flet për integrim brenda katër viteve, e humbën shansin pasi e mbushën bordin e RTSH-së me këshilltarë politikë, të cilët, me gjasa, do t’i shërbejnë partisë përkatëse dhe jo publikut, siç kanë bërë edhe më parë. Dhe së paku për kriterin e medias, problemet e së cilës përfshihen në kapitullin dhjetë, standardet e BE-së nuk do të mund të arrihen së paku për pesë vitet e ardhshme, për aq sa vazhdon mandati i këshilltarëve politikë të deleguar në bordin e transmetuesit publik.

Raste të tilla janë të shumta dhe vështirë se i shpëtojnë vëmendjes së ekspertëve të Brukselit, pavarësisht se zyrtarët e BE-së rregullisht përpiqen të mos kritikojnë, nga frika se kritikat mund të ushqejnë forcat radikale të vendeve anëtare kundër zgjerimit, si dhe për shkak se përmes përqasjes konstruktive, shpresojnë të ndihmojnë sa më shumë Shqipërinë që të përafrohet. Megjithatë, ka pasur dy fusha përgjatë dekadës së fundit, në të cilat, sipas vlerësimit, Shqipëria ka bërë hapa pas dhe në njërën prej tyre, prefecenca politike për të emërtuar njerëz të pëlqyer politikisht dhe jo profesionalisht ka shkaktuar rënien në vlerësim. Bëhet fjalë për kapitullin 8, Politika e konkurrencës, si dhe për kapitullin 9, Shërbimet financiare. Vlerësimi në vitin 2015 ishte se Shqipëria ka qenë “mesatarisht e përgatitur”. Vlerësimi në vitin 2024 është që Shqipëria gjendet në këtë fushë mes nivelit “pak i përgatitur” dhe “mesatarisht i përgatitur”. Komenti përkatës në raportin e progresit, me përqasjen e zakonshme pozitive të BE-së, tregon se çfarë duhet bërë për progres. Raporti thotë se rekomandimet e vitit të mëparshëm “janë zbatuar pjesërisht” dhe se Shqipëria duhet “të sigurojë pavarësinë operative të Komisionit të Konkurrencës” si dhe të rrisë “në mënyrë domethënse” kapacitetet e sekretariatit.

Në një kapitull tjetër të rëndësishëm, Prokurimet Publike, Shqipëria merr notën mesatare. Por BE kërkon që, në mënyrë që Shqipëria të bëhet gati për anëtarësim, duhet që të mos shkelë rregullat e BE-së me mjetet e parapëlqyera të qeverisë aktuale për të dhënë kontrata publike, atë të koncesioneve pa garë. Vlerësimi negativ nga Brukseli nuk e ka ndaluar qeverinë që të japë kontrata qindramilionë euroshe me prokurime të drejtpërdrejta, siç është rasti i kontratës për “smart cities”, ndërkohë që nga ana tjetër pretendon se “Shqipëria është lider për prokurimet publike”.

The most flagrant case of the lack of integration is probably a long-standing request by the EU to decriminalize defamation and insult. In every report over the last decade, this request is repeated. The request comes not only from Brussels, but also from the OSCE-ODIHR reports on the elections. The repeal of two articles of the Criminal Code is not a technically complicated task, it is enough for the government or one of the 140 deputies to propose it in parliament and for 84 deputies to vote for it. If it is done, Albania gets an additional point on the path to integration, while in Albania nothing much changes because civil lawsuits for defamation and insult seem to be more preferred today than criminal lawsuits, in which the accuser can receive a criminal sentence with a fine for the offender, but no compensation for the damage suffered. And yet this is not happening, demonstrating the government's extremely low interest in working concretely for integration and supporting with actions what they often say in words./ BIRN