10 best books in Albanian of 2023; a selection of Politiko's picks

The 10 texts of Elsa Demos: From the neighbor's books to the stories of Koliq "that saved her 10 years of psychoanalysis" 

My family didn't have a library, not even a bookshelf. The real library was owned by our neighbor, who had been a literature student in Tirana in the 70s. He had been expelled from the university and had taken an oil job against his will in the small town of Patos that collected displaced people. I was drawn to the blood ink covers and tomes like the unusual artefacts the man created. The covers were surreal collages, which I would later find in the Dadaists and avant-garde artists of the early twentieth century.

Inside there was realism: total Balzac with "Human Comedy" or total Stendhal with "Lysien Lëvenin", "Vanina Vaninin", "Red and Black", bound in a single book. My family keeps the latter today, while I keep "Iliad", "Odyssey" and "Olivier Twist" from that library, which is not satisfied with the covers of "Naim Frashër" or with today's conveniences. Books with handmade covers had no titles and no authors (there were series of works like that of Shakespeare, which that man had not touched).

The master found them on the symbyllazi shelf. He dressed the covers, made by hand, on hard cardboard, with a pastiche of fragments of geography, typography and design, cut from magazines, which had no connection whatsoever between them. Organized chaos, like a good book organizes chaos, chaos of any kind, inside and outside of us. 

1. Koliq's stories have had the effect of a mystical meeting in the mountainous North and in that citizen ("The wonderful bride", "A dream of a wine chase", "A ta laça?...", "They eat blood" ). There is a magical power that attracts the characters of young people, longing for fig summers and distant seasons. They are young with old souls. This makes Koliq modern. A story like "Plum over the wall" saved me ten years of going to the psychoanalyst. I experienced that healing effect.

2. The child cannot be a paradise separated from the world of adults, the world of lies, of silent agreements, which make the morality of animals shine before that of humans, as in Kasem's "Seasons of the Seasons - Childhood Song" Trebeshina. This novel, which could be classified in the "coming of age" genre, is for me one of the most accomplished in Albanian literature. There is beneath it a virgin stream of sensuality for the beauty of womanhood and life without feigned shame. I remember the words of the boy-narrator: I touched those parts of her body that did not resemble mine. 

3. Shqipëria vuan nga mungesa e një imazhi të saktë për veten. Prandaj, lexuesi që kërkon ta shohë të shëruar këtë vend, le të lexojë serinë e romaneve (2008-2012) të Idlir Azizaj - Nivik, nga të cilat po përmend: “Katër ose një film i fundit mbi komunizmin tonë”, “Gazetarja e kulturës vetvritet, shpirti i saj në drejtim të paditur”, “Ti doje të shkruaje një fugë”, që mund të lexohen si një tekst i vetëm. Gjuha dhe stili shkojnë në harmoni me përmbajtjen, me sindromat parodike shqiptare. E kam përjetuar leximin e kësaj serie si festë të gjallë dhe të egër kulture. 

4. Përtej prezantimit si “vrasëse fëmijësh”, Medea është figura që vazhdoj ta ndjek me kuriozitet në letërsi dhe arte, nga Euripidi, Pasolini, Lars von Trieri e deri tek versioni për skenë i Idlir Azizajt. Por Christa Wolf-i, me rishkrimin mjeshtëror të mitit në romanin “Medea”, bën një kapërcim të mprehtë sa konceptual - me hapësirën që i ka dhënë çdo zëri në histori - aq edhe politik me trajtimin e fajit kolektiv. Krimi është gjithmonë politik edhe kur duket si vetëm krim brenda familjes. 

5. “Vepra në të zezë” e Marguerite Yourcenar-it është historia e Zenonit, një aventurier në kërkim të dijes në shek. XVI, në epokën e përparimit të Turkut, herezisë dhe e mungesës së lirisë së mendimit. Sot, individë si Zenoni janë të kërcënuar nga doktrina e teknologjisë së lartë dhe përparësia e numrit. Thënë me fjalët e Yourcenar-it, vegjëlia mezi pret ta shohë në turrën e druve të ngjashmin e Zenonit dhe “është e rrezikshme të mos ia japësh qenit të stanit kockën që ia ke tundur para turirit”. Leximi i këtij romani më krijoi një urë lidhëse me tmerrin e botës që shfaqet në pikturën e Hieronymus Bosch-it dhe me epokën e Erazmit të Roterdamit, Kampanelës e Xhordano Brunos, dy të fundit të dënuar nga Inkuizicioni. Nga Brunoja kam në dorë aktualisht “La cena de le ceneri”. 

6. “Djathi dhe krimbat. Bota e një mullisi të shekullit XVI” është historia e Menokut, i ekzekutuar nga inkuizicioni për herezi, sepse kishte një kozmogoni të vetën. Shenjtëria ishte për të vetëm një mënyrë jetese e sjelljeje praktike. Ai vlerësonte vullnetin për të bërë mirë dhe besimin se shpirti i Zotit ndodhet tek gjithkush dhe se të duash tjetrin është gjë më e lartë se të duash Zotin. Ai nuk përsëriste si papagall mendimet dhe tezat e të tjerëve dhe frika nuk ia ndrydhi pavarësinë intelektuale. Leximi i këtij libri i bën jehonë jetës në një trup parakristian, thënë ndryshe, jetës pa doktrinë.

7. Ka libra vlera e të cilëve del në dritë për shkak të rrethanave. “Siddhart’ha” e Herman Hesses hyn te kjo listë prej motrës sime. Në vitet e saj të fundit, figura e Siddhart’ha-s ishte si një i tretë mes nesh. Kisha shpresë se ajo, ime motër, do të gjente një lloj qëllimi për t’u çliruar nga ëndrrat e makthit dhe hidhërimi, për t’u prehur me zemër të zbrazur dhe që pastaj t’i zgjohej ai thelb i thellë prej misteri të madh, ashtu si te Siddhart’ha. 

8. Nga vëllimi gjermanisht-shqip “Nuk mund të jetë zi” i Gottfried Benn-it kujtoj poezitë “Radio” dhe “Epo njerëz janë”. Poezinë nuk mund ta tregosh, po aq e vështirë është edhe të thuash se çfarë të ka bërë të përjetosh. Ky libër më kujton saktësisht stinën, vendin, orën kur e kam lexuar me dikë, kokë më kokë, nën dritën e një neoni të vogël. Të dy kemi qeshur dhe i jemi gëzuar humorit të zi të Benn-it, këtij mjeku i bërë poet, nga më të çuditshmit e gjuhës gjermane. Ky kujtim më tërheq sot te këto vargje të Benn-it: “Të mbaj si një plagë/mbi ballin tim, e cila nuk mbyllet/Nuk dhemb gjithmonë. Nuk rrjedh/prej saj zemra sa të vdes./Veç nganjëherë më erren befas sytë/dhe ndiej në gojë gjak.”

9. Leximi i disa veprave të Elfriede Jelinek-ut ndryshoi tek unë kërkesën ndaj librit: çfarë do të thotë “i bukur”; çfarë është “e bukur” në fjalë dhe mendim. Romani i saj “Dashnoret”, që nuk ka të bëjë me melodramën e raporteve intime, kalimtare, të fshehta apo jashtëmartesore, përkundrazi, bën publik përdorimin nga varësitë njerëzore e çdo lloji, qofshin këto natyrale apo jo, si puna, rinia, martesa, fëmijëlindja. Prej këtyre varësive burrat dhe gratë shkojnë bashkë drejt vdekjes së ngadaltë.   

10. Nuk kam lexuar akoma një vepër që ta tejkalojë “Kështjellën” e Franc Kafkës, autor që e kam ndjekur në vite, nga botimet e para në revistën “Nëntori” tek më të fundit. “Kështjella” mbetet për mua një vepër për poshtërimin njerëzor, një lloj poshtërimi ku tjetri nuk është i vetëdijshëm që po poshtërohet, sepse poshtërimi apo shnderimi pa dhunë fizike - ndërkohë që arti i sotëm i mainstream-it e ka të vështirë ta shmange paraqitjen pa dhunë - është forma më perfide për ta asgjësuar njeriun.  

10 libat e vitit 2023 nga autori Ndriçim Kulla

“Bota e Sofia-s”, nga Jostein Gaarder  

Prej shumë dekadash vazhdon te jetë një roman best-seller që gjithmonë arrin të na udhëheqë drejt rizbulimit të filozofisë nëpërmjet syve kuriozë dhe ëndërrimtarë të një vajze të re. Një libër ideal për t’i afruar lexuesit me mendimin filozofik dhe shërbestarinë e tij për jetën dhe refleksionet ndaj saj.   

“1984”, nga George Oruell

Një përfaqësim i kthjellët dhe tronditës i totalitarizmit dhe njëri nga librat më të mirë të shkruar ndonjëherë për politikën, komunikimin njerëzor, propagandën dhe të ardhmen e njerëzimit.  Një libër i domosdoshëm, sidomos për njeriun shqiptar.  

“Don Kishoti” nga Migel Servantes. 

Përtej historisë së dashurisë dhe bëmave kalorsiake të autorit, ky roman është monumenti i përjetshëm që Servantesi ka dashur të ngrejë për të dëshmuar krizën e besimit jo vetëm të kohës së tij, por të të gjitha kohrave, për njerëzit e kulturës dhe fisnikërisë që përballen dhe rrëzohen përpara një bote që nuk cmon dhe vlerëson më idealet.     

“Përtej së mirës dhe së keqes”, nga Fridrih Niçe

Pavarësisht se “Kështu foli Zarathustra” është libri më i madh i Niçes, kryevepra e tij e mendimit, që e pasqyron tërësisht botën e tij filozofike karshi botës dhe kombeve të Europës, konsiderohet pikërisht ky libër. Për autorin, të gjitha doktrinat filozofike gjenden të shtrënguara në darën e moralit. Zgjidhja që ai jep është një filozofi që nxit dhe promovon shpirtërat e lirë. 

“Bashkëpirja” nga Platoni

Në dukje një vepër e kushtuar erosit dhe dashurisë, e në veçanti  qasjeve të ndryshme ndaj tyre, ky dialog nga më të famshmit e Platonit, vendos në qendër konceptin e retorikës, të kuptuar jo thjesht si një art. Përkundrazi, vlera e veprës qëndron më shumë nëse arrin të na bëjë të kuptojmë sidomos dinamikat interesante ku ngërthehen tema të tilla universal si pushteti dhe konsensusi. 

“Moderniteti i lëngshëm”nga Zygmunt Bauman

I shndërruar sot në njërin nga termat objektivisht më të njohur dhe domethënës, moderniteti i lëngshëm është një koncept i krjuar enkas nga sociologu polak për të përshkruar epokën tonë.     

Bëhet fjalë për një teori brilante, që sintetizon të gjithë karakterin e paqëndrueshëm dhe gati relative të kohës ku po jetojmë prej dekadash, ku ndryshimi është e vetmja gjë e qëndrueshme dhe pasiguria, e vetmja siguri.

“Arti i të dashuruarit” nga Erich Fromm

Njëri nga librat më ndikues të psikologjisë që njihet si një kod i pashkatërrueshëm për ta jetuar dhe brendësuar dashurinë si një komponent zhvillues për jetën e çdo njeriu në raport me shoqërinë.  E kjo për faktin se të dashurosh do të thotë të mos posedosh, të lësh të lirë e të ndihmosh në zhvillimin total të personalitetit të tjetrit, brenda një plotërie të gjithanshme dashurie në të gjitha dimensionet.   

“Inteligjenca emotive”, nga Daniel Coleman

Njëri nga autorët më përfaqësues të kohës në fushën e psikologjië, Coleman ka arritur të frymëzojë njerëz në të gjithë botën për të zhvilluar një ndërgjegjie akoma dhe më të lartë emotive për të përmirësuar kështu marrëdhëniet ndërpersonale të njerëzimit. 

“Komedia hyjnore” nga Dante

E njohur prej më shumë se 7 shekujsh si një kryevepër, aktualiteti i kësaj vepre qëndron në faktin se Dante na mëson gjithmonë të shohim përtej realitetit të jetës dhe për të rrokur brenda këtij realiteti simbolet e asaj që nuk është reale, dhe për të shpalosur kështu një ide, një mendim, një ëndërr. E gjitha kjo na mëson njëherësh edhe se cfarë është në të vërtetë një mëkat dhe se si ne arrijmë të refuzojmë njohjen e së mirës dhe së keqes, si mundësi të vetme të shpëtimit.  

“Lufta dhe paqja”, nga Lev Tolstoj

Magjepsës, unik, i paanë, këto janë disa nga cilësorët që i janë mveshur këtij libri. Megjithatë, ai nuk duhet të konsiderohet si një libër që flet vetëm për Rusinë dhe epokën e Napoleonit. Përkundrazi, ai rrëfen më në thellësi të gjithë përbërësit e luftës dhe të paqes që zhvillohet jo vetëm midis shtresës së lartë, por edhe shtresës së ulët, madje edhe brenda mureve të cdo familjeje. Në këtë perspektivë, ky libër, befasisht, shpjegon shumë edhe diçka për ty, për familjen tënde dhe vëndin e saj në shoqëri. 

“Profeti” nga Kahlil Gibran

Një kryevepër e ndërthurjes së mencurisë filozofike me sugjestionin poetik, Gibran eksploron të gjitha temat universal të njeriut, nga dashuria, fati dhe spiritualiteti, me një ndjeshmëri të thellë dhe me një gjuhë të rrallë e mbresëlënëse. Pa rënë në dogmatizëm, po duke i lënë hapësirë interpretimit të lirë të lexuesit, “Profeti” ka arritur të mbetet një vepër që i drejtohet përjetësisë dhe që në breza do prekë të gjithë kordat më të fshehta të shpirtit njerëzor.

10 librat e vitit 2023 sipas botuesit David Hudhri

1. Mendo dhe pasurohu (Think and Grow Rich) – Napoleon Hill

Botues: Pema

Përkthyes: Ridvan Bunjaku

Ky është një libër klasik i përmirësimit vetjak, botuar në vitin 1937. Autori ka intervistuar njerëzit më të mëdhenj të kohës dhe përmes parimeve të tyre të ndryshon rrënjësisht mendësinë, duke të ndihmuar të kuptosh se rrethanat në jetën tënde mund t’i krijosh ti, jo të jesh viktimë e tyre, si dhe të ndihmon të kuptosh fuqinë e mendjes tënde dhe si ta shfrytëzosh.

2. Katër marrëveshjet (The Four Agreements) – Don Miguel Rui

Botues: Minerva

Përkthyes: Ilir Pustina

Një libër i vogël dhe i mrekullueshëm spiritual për lirinë dhe rritjen personale. Tregon se si që të vegjël na rrënjosen nga prindërit, mësuesit, shoqëria e media, sjellje dhe bindje të cilat i marrim të mirëqena dhe mund të na shkaktojnë vuajtje të panevojshme, ndjenja negative, mungesë vetëbesimi e vetëvlerësimi. Të ndihmon të shpëtosh prej tyre në mënyrë që të provosh liri mendore e shpirtërore, lumturi e dashuri, e për rrjedhojë të ndërtosh raporte më të mira me veten dhe të tjerët.

3. Baba i pasur, baba i varfër (Rich Dad, Poor Dad) – Robert Kiyosaki

Botues: Argeta LMG

Përkthyes: Çeltina Lloshi

Një libër i shkëlqyer që të ndihmon të marrësh në dorë financat personale, duke krahasuar si mendojnë e veprojnë të varfrit dhe pasanikët, si të kuptosh asetet dhe detyrimet. Rrëzon normat tipike se duhet të diplomohesh, të gjesh vend pune, të blesh shtëpi me kredi, dhe të këshillon se si t’i shpëtosh këtij kurthi e të krijosh liri financiare për veten.

4. Parime (Principles) – Ray Dalio

Botues: Minerva

Përkthyes: David Hudhri

Një nga librat më të mirë për përmirësimin e vetes, si nga ana personale, ashtu dhe profesionale. Autori ofron parimet që e kanë ndihmuar të arrijë sukses në jetën e tij, të cilat të bëjnë të shohësh me objektivitet të qartë veten dhe jetën tënde, t’i mendosh si një makineri ku çdo pjesë duhet rregulluar e përsosur për të sjellë rezultatin që dëshiron. Ai thotë se në jetë do të përballemi vazhdimisht me të njëjtat probleme dhe të nxit të nxjerrësh parimet e tua në mënyrë që t’i menaxhosh më mirë e më me efikasitet në të ardhmen.

5. Efekti shumëfishues (The Compound Effect) – Darren Hardy

Botues: Koliqi

Përkthyes: Elvi Sidheri

Një nga librat më të mirë për arritjen e synimeve. Gjithçka që dëshiron të arrish në jetë, është rezultat i mijëra veprimeve dhe zgjedhjeve të vogla e në dukje të papërfillshme, të cilat bëhen vazhdimisht, përditë. Këshillon zgjedhjen e zakoneve të duhura që na sjellin përfitime në jetë dhe eliminimin e atyre që na dëmtojnë.

6. Meditime – Mark Aureli

Botues: Minerva

Përkthyes: Arben Shehu

Një prej librave më të mirë filozofikë që ekziston. Brenda ka citate, reflektime, ushtrime shpirtërore dhe udhëzime nga perandori romak Mark Aureli, të cilat edhe pse janë shkruar 2 mijë vite më parë, kur i lexon duket sikur janë shkruar sot. Është një manual për jetën dhe të ndihmon të gjesh përgjigje për çdo pikëpyetje apo dilemë, si të gjesh vendin në botë, si të përballesh me vështirësitë, si të sillesh me të tjerët. 

7. Breaking the Habit of Being Yourself (Të thyesh zakonin e të qenit vetvetja) – Joe Dispenza

Një qasje e veçantë për të tërhequr atë që dëshiron në jetën tënde dhe se si të bëhesh ai që synon. Deri në moshën 35 vjeçare, 95 për qind e personit që je është një set programesh të pavullnetshme, sjelljesh të memorizuara dhe reagimesh emocionale, të cilat, përmes neuroplasticitetit (aftësia e trurit për të ndryshuar), secili prej nesh mund t’i ndryshojë. Gjithashtu, autori thotë se nëse ndihesh sikur tashmë e ke arritur atë që dëshiron, do ta tërheqësh në jetën tënde, dhe emocioni kryesor për këtë është mirënjohja. 

8. Total Recall (Kujtim i plotë) – Arnold Schwarzenegger

Autobiografia e Arnold Schwarzenegger, një libër goxha voluminoz, tregon arritjet e pazakonta të një emigranti nga një fshat i vogël i Austrisë, i cili kishte një vizion të qartë për jetën e tij, dhe ajo përfshinte Amerikën. Që nga kampion bote për bodybuilding, biznesmen i suksesshëm i pronave të paluajtshme, ylli i Hollywood-it dhe deri te guvernatori i suksesshëm i Kalifornisë, historia e Schwarzenegger-it është kaq frymëzuese, saqë të bën të flakësh çdo justifikim që ke, e të vihesh në punë për të arritur synimet.

9. As a man thinketh-James Allen

Botues: Pema

Përkthyes: Ridvan Bujanaku

A very short but very influential book, published in 1903. The author says that you are what you think, whether good or bad, and you attract into your life what you think, whether positive or negative. It urges you to take responsibility for choosing the thoughts that serve you, and to think of your mind as a garden, which you can plant wisely, or let all kinds of herbs grow: whatever you do, it will bear fruit.

10. In search of meaning (Man's search for meaning) – Viktor Frankl

Publisher: Minerva

Translator: Blendi Lami

One of the best psychological books and a painful account of the horrors experienced by the author and other prisoners in the concentration camps. The author has a very beautiful quote that says: Everything can be taken from a man except one thing – the ultimate human freedom – to choose his attitude in whatever circumstances he faces.