Zeno's Arrow and Albania in the EU

By Genc Pollo

Recently, the position of the ruling coalition between the CDU/CSU and SPD parties in Germany regarding the enlargement of the European Union to the Western Balkans, Moldova and Ukraine was debated in the media and in the political debate in our country. It conditioned the membership of the candidate countries on the change of decision-making in the European Council (27 member states) by moving from unanimity on these issues, as it is currently, to decision-making by qualified majority. This clause included in lines 4405-4409 of the Merz government program, which is expected to be approved soon in the German Bundestag, was presented to us as a new development that refutes the electoral promise of KM Rama that he will close the negotiations after two years and achieve EU membership in 2030. But is this conditionality new and does it prevent the membership of Albania and other candidates?

1. Do we have a new condition?

The “enlargement after reform” conditionality is not a new element of the German Christian Democratic-led government. The outgoing government of Social Democratic Chancellor Scholz (2021-2025) had also clearly stated in its program that institutional reform was a necessary condition for the EU to be able to function with more members. Chancellor Scholz clearly illustrated this position in the “European speech” he gave in Prague in August 2022. The only new thing from Germany is that this position is now that of the two major German parties without which the government cannot be formed (AfD, the other party currently in the top three, is fundamentally against EU enlargement). So at least in the next decade, Berlin’s position is clear.

But this conditioning is not only Germany's but also France's. At the EU-Western Balkans summit held in Sofia in May 2018, pro-enlargement participants had hopes for substantial steps forward. But French President Macron cut short their hopes by declaring that even with 27 members the EU was functioning poorly and that half a dozen more seats in the European Council could not be added, paralyzing decision-making with all sorts of objections and vetoes out of place.

This stance of Germany and France is likely shared by other countries such as the Netherlands, Denmark, etc. However, Germany and France together are so large and influential that they make it impossible to accept any candidate country without first reforming decision-making in institutions such as the Council.

2. Is there a chance that this condition will be met?

Që të abrogohet unanimiteti duhet një votë unanime: por mund të bien dakord të tëra shtetet anëtare të heqin nga dora një instrument kaq domethënës si vetoja? Në dekadën e fundit ajo është përdorur për të bllokuar vendime lidhur me Rusinë e Ukrainën (Hungaria, Sllovakia), me Kinën (Greqia), me Turqinë/Bjellorusinë (Qipro) e me Shengenin (Austria, Hollanda). Veto përbën një garanci për një shtet anëtar se BE do të detyrohet të angazhohet në interesin kombëtar të tij që ndryshe edhe mund t’a injoronte. Me rreziqet e sigurisë që po shtohen, i tërë rripi lindor i BE nga Finlanda deri në Qipro janë absolutisht kundra humbjes së vetos në çështjet e politikës së jashtme. Pra shanset që kushti franko-gjerman të përmbushet janë pothuaj zero sipas studiuesve europianë. Cfarë logjikisht do të thotë se të tilla janë edhe shanset e anëtarësimit në BE të shteteve kandidate.

3. Pse Komisioni Europian është entuziast për anëtarësimet?

Në samitin e sipërpërmendur të Sofjes në v2018 ofiqarë të Komisionit Europian kishin përcaktuar Serbinë dhe Malin e Zi si “kandidatët më të avancuar” (front-runners) dhe parashikonin se këto dy shtete mund të anëtarësoheshin në BE në v 2025, pra mbas 7 vjetësh.

Në vitin 2018 Mali i Zi nuk kishte përjetuar dot prej tre dekadash ndryshimin demokratik të pushtetit; Serbia me Vucicin në krye prej 6 vjetësh po jepte të tëra shenjat e instalimit të regjimit autoritar e kleptokratik (RAK) pa folur për problemet me orientimin gjeopolitik. E megjithatë këto fakte reale dhe evidente nuk e topisnin optimizmin e ofiqarëve të Brukselit. Sot në v2025 kur parashikohej anëtarësimi po ata ofiqarë ofrojnë dy front-runners të tjerë: Malin e Zi e Shqipërinë me v2027 për konkludim të negociatave dhe v2030 si afat për anëtarësim të mundshëm (nëse jep pëlqimin Këshilli e Parlamenti europian).

Eshtë interesante të vëresh se Mali i Zi prej 12 vitesh ka çelur e po negocion 33 kapituj (nga 35) por ka konkluduar vetëm tre syresh (ata më të kollajshmit). Me këtë ritëm negociatat përfundojnë mbas 130 vjetësh. Sesi Mali i Zi do të mundet të konkludojë vetëm në dy vjet CILËSISHT 32 kapitujt e tjerë mbetet ende një mister.

Edhe rasti i Shqipërisë është interesant: duke filluar nga v2016 Komisioni Europian propozoi katër herë çeljen e negociatave me Shqipërinë dhe çdoherë Këshilli nuk e miratoi propozimin; me nismën e Gjermanisë, Francës e Hollandës në mars 2020 Këshilli vendosi 15 kushtet tashmë të mirënjohura. Argumenti i tyre ishte se nuk mund të çelim negociata me një shtet kandidat ku nuk funksionon as Gjykata e Lartë dhe as ajo Kushtetuese. Pjesa tjetër është histori përfshi edhe skenat qesharake me shampanjë e dekorata që KM Rama i preferon tej mase.

Aktualisht ofiqarët e zgjerimit në Komisionin Europian pretendojnë se Shqipëria mund të negociojë e të konkludojë të 33 kapitujt në 2027, pra njëkohësisht me Malin e Zi. Edhe pse Shqipëria ka filluar punë me kapitujt vetëm që nga tetori 2024 (nga 16 kapituj në negociatë 9 syresh u celën para pak ditësh; 17 kapituj pritet të çelen në të ardhmen).

Ja vlen të vrasësh mendjen për të kuptuar pse ofiqarët e zgjerimit në Komisionin Europian karakterizohen shpesh nga një optimizëm jorealist. Ata e shohin zgjerimin si misionin e tyre dhe ju duhet jo rrallë të ballancojnë forca brenda BE-së që janë a priori kundër anëtarësimeve të reja dhe kjo është pozitive. Por mosvlerësimi ose keqvlerësimi i çështjeve themelore si demokracia e shteti ligjor, fokusimi burokratik tek ligjet në letër dhe nevoja për të demonstruar një “histori suksesi” i shtyjnë ata në ekzagjerime e gabime me pasoja. Po ashtu edhe gjeopolitika e trazuar i bën që të kërkojnë stabilitet duke mbështetur stabilokratët që si rregull janë kleptokratët anti-demokratë.

Kështu Presidentja e Komisionit von der Leyen gjatë vizitës në Beograd në tetor 2024 habiti publikun me lavdërimet e saj për “arritjet europiane” të Serbisë nën Vuçiçin. Vetëm mbasi protesta studentore tronditi vendin znj. von der Leyen u kujtua t’i përmendte presidentit serb në Bruksel në mars të këtij viti se ai kishte probleme “me zgjedhjet, lirinë e medias e me korrupsionin”. Një kthesë të tille nuk e ka marrë dot Komisionerja për Zgjerimin Marta Kos e cila vizitën e parë zyrtare në Tiranë para një muaji e përdori shëmtuar ne favor të fushatës zgjedhore të Edi Ramës; edhe pse si sllovene që është ajo duhet t’a dinte më mirë se të tjerët, se në Ballkan një kryeministër me mandat konsekutiv të tretë apo, më keq akoma, të katërt i shërben veç konsolidimit të regjimit autoritar e kleptokratik (RAK).

4. Kur s’ke pulën…

Anëtarësimi i shteteve kandidatë në prizmin e mospërmbushjes së standarteve nga ana e tyre dhe të kushtit franko-gjerman nga BE-ja duket si paradoksi i shigjetës së Zenonit. Filozofi i Greqisë antike të shek. 5 para Krishtit pretendonte se shigjeta në fluturim drejt tabelës bën gjithmonë gjysmën e rrugës së mbetur dhe prandaj nuk e arrin asnjëherë atë. Megjithatë oferta konkrete e BE e njohur si anëtarësimi me faza” (staged accession) është shumë e volitshme dhe e dobishme deri sa të vijnë një ditë kohë të mira për anëtarësi të plotë. Ajo parasheh që shtetet kandidate, mbasi të përmbushin kushtet specifike, të kenë akses të plotë në programe e struktura që deri dje ishin të rezervuara për shtetet anëtare të BE-së.

One example is the accession to the Single Euro Payments Area (SEPA). This means that bank transfers with the eurozone will happen instantly and with zero fees. Which would be a significant improvement compared to today when for every transfer Albanian citizens and businesses pay up to 100 euros extra fee. The central banks in Tirana and Podgorica have been working for months and SEPA is expected to be activated within the year.

It would also be of interest for candidate countries to join the European Public Prosecutor's Office (EPPO), which covers abuses of European funds. In this case, corruption with IPARD would not be archived by sleepy prosecutors in Tirana, but would likely lead to criminal charges at the government level.

Further, one can talk about access to financial programs, the Common Market, and EU institutions versus conditionality with standards.

Steps like these are more valuable for integrating Albania into the EU than illusionary reports, bombastic summits, and empty promises.