Flash News

Rrëzohet nga ballkoni 4-vjeçarja në Lezhë, dërgohet me urgjencë te Trauma

Tjetër aksident me monopatinë në Tiranë, makina përplas një 17-vjeçar

Po lahej në det, humb jetën pushuesi në Durrës

PD: Qytetarët presin bonusin e qirasë dhe banesat, Bashkia e Tiranës bën tendera për mobilie

Posta e mëngjesit/ Me 2 rreshta: Çfarë pati rëndësi dje në Shqipëri

KRYESORE

Bizneset me emra të huaj, një mani e çuditshme e shqiptarëve që vazhdon prej një shekulli (dhe një artikull i v.1930)

Politiko 4 Nëntor 2019, 16:10

Marsel Lela

Emërtimi në gjuhë të huaj i hoteleve, lokaleve, bareve, restoranteve, apo bizneseve të tjera, sot është bërë një gjë krejt normale për shqiptarët. Madje këto emra i ndesh rëndom nëpër rrugët kryesore të Tiranës në anglisht, frëngjisht, italisht, por nuk mungojnë as emrat indianë, kinezë, apo japonezë. Është krejtësisht normale kjo për metropolin e një vendi, i cili ka 30 vjet që është i hapur me botën, por i çuditshëm mbetet fakti se shumica e këtyre bizneseve nuk i përkasin pronarëve të huaj, por atyre shqiptarë.

Shqipja në ballinat e hoteleve, restoranteve apo kafeneve në kryeqytet shihet rrallë e më rrallë. Janë të paktë ata që, sidomos kohët e fundit kur emrat e huaj janë bërë bajat, u kanë vënë emra shqiptarë lokaleve apo restoranteve të tyre. Madje këta emra kanë filluar ta tërheqin edhe më shumë klientelën e pamësuar prej kohësh me emërtimet shqip në tabelat e bizneseve.

Kjo temë nuk ka kaluar e patrajtuar nga mediat shqiptare dhe ka pasur disa gjuhëtarë që janë shprehur të shqetësuar për dominimin e emrave të huaj mbi ata shqiptarë. Por kjo mani nuk ka qenë e pranishme te shqiptarët vetëm gjatë këtyre 30 viteve të fundit.

Gjatë kohës së Monarkisë, kur shqiptarët mund të lëviznin lirshëm, shumë sipërmarrës ndërtuan në Tiranë, Durrës, Shkodër, Elbasan, Kavajë e në vende të tjera të Shqipërisë bizneset e tyre. Këto biznese ishin kryesisht hotele, restorante, kafene dhe pastiçeri. Vlen të përmendet se emrat e pjesës më të madhe të këtyre bizneseve nuk kanë qenë në gjuhën shqipe. Një pjesë prej tyre, hotelet më shumë, janë të njohura për shqiptarët edhe sot. Përmendim këtu Hotel Kontinental, Hotel Splendid, Hotel Bristol, apo Albergo degli Bogi në Durrës (Hotel Vollga).

Një artikull i gazetës “Vullneti i Popullit” i 29 korrikut 1930, që e risjell për lexuesin Politiko.al, shpreh kohe shqetësimin për emërtimin në gjuhë të huaj të këtyre bizneseve, por edhe shumë të tjerave në Tiranë. Titulli i artikullit, “Një mani e çuditëshme”, e shpreh që në hyrje tendencën e shqiptarëve të atyre viteve për t’u vënë emra të huaj hoteleve, apo restoranteve të tyre. Autori i artikullit shpreh githashtu shqetësimin se kjo tendencë po vinte gjithnjë e në rritje.

“Nuk e dimë a do t’i ketë vajtur kujt ndërmend ta bëjë këtë vërejtje. Një mani e çuditëshme i ka zënë pronarët e hoteleve, kafeneve dhe ëmbëltoreve në kryeqytet, të konkurojnë me njëri-tjetrin për të gjetur ndonjë emër sa më ekstravagant me ngjyrë ndërkombëtare, që ta vënë në tabelën e dyqaneve të tyre.

Një shqiptari që vjen për herë të parë në Tiranë, me të hyrë në rrugët më të para do të pyeste veten nëse është në kryeqytetin e vendit të tij, apo e kanë hedhur gabim në ndonjë breg deti të huaj, të rrahur nga avulloret e të gjitha kombeve. Sepse i habitur ai do ta gjejë veten përpara hoteleve, kafeve dhe restoranteve me emra të huaj, njëri më i çuditshëm se tjetri. Do të këndojë me radhë emrat: Hotel Royal, Hotel Stamboll, Hotel Bristol, Internasjonal, Hotel Adriatik, Grand Hotel, Hotel Splendid, Hotel Kontinental, Hotel Central, Hotel Metropol, Hotel Palace; pastaj Kafe Roma, Kafe Bukureshti, Amerikan Bufe, Patiseri Parisjen, Patiseri Bella Venecia, etj”, shkruhet në artikull.

Më tej autori shton se kjo do të ishte e justifikueshme nëse hotelet dhe restorantet me këto emra do të ishin pronë e të huajve, por pronarët e tyre janë të gjithë shqiptarë. Ai e konsideron me shqetësim adoptimin e këtyre emrave nga shqiptarët si një fyerje ndaj gjuhës shqipe, duke treguar se kjo e fundit nuk është e denjë të ketë emrat e saj ndër hotelet dhe kafenetë e luksit.

“Një përbuzje kaq e ulët për fjalët e gjuhës amtare nuk shihet në asnjë qytet apo katund të botës”, thotë ndër të tjera artikullshkruesi, i cili, duke bërë një krahasim të Shqipërisë me vendet e tjera për sa i përket këtij fenomeni, shprehet se numri i këtyre raseve atje ka një ndryshim kolosal me Shqipërinë.

“Pa treguar asnjë shovinizm në pikëpamjet gjuhësore, na duket se kemi të drejtë të kërkojmë një shpirt më patriotik nga pronarët shqiptarë të hoteleve dhe kafeneve. Ata duhet të përdorin fjalët e gjuhës sonë veçanërisht, pasi përdorja e emrave të huaj nuk vjen t’u sjellë asnjë spekullim tregtar.

Në vetvete kjo çështje mund të duket shumë e vogël dhe pa asnjë rëndësi, por në dejet e brendëshme ku lëviz gjaku kombëtar shkakton mjaft tronditje dhe përdorimi i shumtë i emrave të huaj në hotelet dhe kafenetë shqiptare mund të justifikohej vetëm nga pushtimi i ndonjë shteti të huaj, armik i gjuhës sonë”, mbyllet ky artikull i vitit 1930.

Politiko.al po publikon foto të këtyre hoteleve dhe restoranteve, jo vetëm në Tiranë, por në disa prej qyteteve kryesore të Shqipërisë, si Durrës, Shkodër, Elbasan etj. Gjithashtu, janë edhe lista e hoteleve kryesore në Shqipëri, menuja e ‘Hotel Gambinos’ për një darkë të shtruar nga Bashkia Tiranë, si dhe dy fatura të Hotel Roma, përfshi dhe një reklamë në italisht për hotelet më të mira në Tiranë, Durrës, Shkodër dhe Vlorë.

Në listën e hoteleve të disa prej qyteteve në Shqipëri vihet re se të gjithë emrat janë në gjuhë të huaj. Në këtë listë dallon vetëm qyteti i Kavajës ku emrat e hoteleve janë thuajse të gjitha në gjuhën shqipe.

Pas ardhjes në pushtet të regjimit komunist në Shqipëri, termat e huaj u zhdukën dhe u ndaluan sëbashku me pronën private. Me ardhjen e pluralizmit pas vitit 1990 kjo mani do të kthehej sërish, edhe më egërsisht, e kësaj radhe ndoshta edhe për faktin se për gati gjysëm shekulli termi ‘i huaj’ ishte diçka që shqiptarëve mund t’u rrezikonte lirinë, deri edhe jetën.