'Strategic' resorts' thirst for water clashes government with local communities

On a sunny morning on March 20, the sound of water gushing and flowing through the greenery is the only music heard in the square by the Izvor spring in the picturesque village of Tragjas in Vlora. Two or three families are drinking their morning coffee. The adults sit and chat, while the children run after a duck.

The springs that emerge from the underground create a pool of crystal clear water, which due to its former depth, the locals called “the sea”. But the residents of Tragjas are now worried that this little corner of paradise is in danger of disappearing due to a government project, which aims to pipe the water and send it about 30 kilometers to the South, to supply the luxury tourist complexes in Palasa and Dhërmi, christened by the Albanian government as strategic investments.

“Strategic, strategic, I don’t understand the word strategic,” says Emiliano Daupi angrily, the owner of a small family restaurant next to the Izvor water sources. “Strategies are for war or economic and financial strategies, but strategies that you devour, I haven’t seen that,” he adds.

Since the adoption of the controversial law in 2015, the government of Prime Minister Edi Rama has granted "strategic investor" status to dozens of residential and tourist complexes on the Albanian Riviera, often at the expense of public property or money invested in the construction of their road and energy infrastructure.

But in the last two years, the thirst for water of these resorts is disrupting the lives of small local communities that live dozens of kilometers away.

Data obtained by BIRN through official documents show that the new Tragjasit water supply is planned to exclusively supply water to seven of the luxury complexes in Palasa, Drimadhes and Dhërmi, approved through 11 development permits with hundreds of thousands of square meters of planned construction.

The potential use of Izvor's resources was initially identified by the Municipality of Himara, while the project was pushed forward by the National Water Supply and Sewerage Agency through a tender worth over 9 million euros for the construction of the water supply.

The residents of Tragjas strongly oppose the project, complaining that they have not been consulted by anyone and that the Izvor springs do not have sufficient flow to meet their needs for drinking water and irrigation.

The residents' protest is supported by civil society representatives, who emphasize that strategic investments in tourism have been made without proper studies and are harming the livelihoods of local communities and the ecosystem.

“Tani ne jemi duke parë vetëm majën e ajsbergut, zona e bregdetit është ende në ndërtim,” paralajmëroi Olsi Nika, drejtues i organizatës mjedisore EcoAlbania, që i është kundërvënë më parë një plani të ngjashëm me ujësjellësin e Shushicës në lumin e Vlorës. “Standardi i jetesës në këto njësi të reja urbane është 4fish më i lartë dhe kanë kërkesë të lartë për ujë,” shtoi Nika.

Agjencia Kombëtare e Ujësjellës- Kanalizimeve, AKUK, i tha BIRN në cilësinë e zbatuesit të projektit se ishin ndjekur të gjithë hapat ligjorë për miratimin e ujësjellësit dhe se sipas ligjit, pronësia dhe administrimi i burimeve ujore nuk u takonte banorëve, por shtetit. AKUK pranoi se për ujësjellësin e ri nuk ishin kryer konsultime me banorët, pasi projekti nuk i ishte nënshtruar procedurës së thelluar të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis.

“Sqarojmë se konsultimet duhet të kryhen vetëm në rastin e hartimit të raportit të thelluar të VNM, e cila nuk është kërkuar nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit për këtë projekt,” shtoi AKUK.

Ujësjellës publik për resortet luksoze

Burimet e Izvorit shërbejnë aktualisht për furnizimin me ujë të pishëm të Tragjasit, fshatit Radhimë si dhe zonës bregdetare të Radhimës, Orikumit dhe Vlorës. Vetë fshati Tragjas është i lidhur pjesërisht me ujësjellësin dhe një pjesë e madhe e shtëpive e sigurojnë ujin përmes puseve të investuara prej tyre.

Ndërsa rrjeti i tyre i furnizimit me ujë ishte lënë në harresë prej vitesh, banorët mësuan në korrik 2024 gjatë një vizite të ministres së Infrastrukturës, Belinda Balluku në zonë, se qeveria kishte në plan që të ndërtonte një ujësjellës të ri për ta dërguar ujin e burimit në komplekset luksoze të Jugut.

Një dokument i emërtuar “Raport teknik i vlerësimit të nevojës për ujë”, i hartuar me porosi të Bashkisë së Himarës në gusht të vitit 2023 nga studioja “Grama Consulting &Engineering”,  tregon se ujësjellësi i ri do të shërbejë ekskluzivisht për furnizimin e zonave të investimeve strategjik në Draleo, Drimadhes dhe Dhërmi, pa përfshirë fshatrat ekzistues në Palasë, Gjilekë, Kondraq dhe Dhërmi.

Sipas dokumentit, nga ujësjellësi i ri do të përfitojnë 3 projektet e kompleksit Green Coast në Draleo/ Palasë në pronësi të grupit “Balfin” të biznesmenit Samir Mane me 360 mijë metra katrorë ndërtim; kompleksi Gone Perivol i ndërtuar nga kompania Concord Investment i vëllezërve Dulaku me 110 mijë metra katrorë ndërtim si dhe projekti Delta Falaise Resort & Village i kompanisë Delta të Luan Muçës me 100 mijë metra katrorë ndërtim.

Gjithashtu, nga ujësjellësi i ri parashikohet të përfitojnë edhe kompleksi “Ionian Olea” i ndërtuar nga kompania Shushica sh.p.k me 35 mijë metra katrorë ndërtim; një investim i Trema Shpk me aksioner Ilir Trebickën me 20 mijë metra katrorë ndërtim; projekti “Coast to Coast” i kompanisë Gjikuria me 50 mijë metra katrorë ndërtim si dhe projekti “White Rocks” i kompanisë  Eurocol i Pandeli Carapulit me 25 mijë metra katrorë ndërtim.

Në total, ujësjellësi i ri i Tragjasit parashikohet të furnizojë 700 mijë metra katrorë ndërtim në të tre zonat, ku sipas raportit, norma e përdorimit është e lartë.

“Referuar normativave të mësipërme si dhe duke mbajtur në konsideratë që kemi të bëjmë me turizëm elitar në këto zona, është mbajtur norma minimale e konsumit 250 l/banor në ditë dhe për turistët rezidencialë.. 280 l/ banor në ditë, e cila merr në konsideratë nevojat për vaditjen e kopshtit, përdorimin e pishinave…,” thuhet në raportin teknik.

Projektuesi “Grama Consulting & Engineering” i tha BIRN përmes një emaili se procesi i vlerësimit të nevojës për ujë dhe i matjeve në burim ishte zhvilluar në përputhje me rregulloret kombëtare në fuqi, standardet teknike dhe procedurat ligjore përkatëse.

“Megjithatë, dëshiroj të sqaroj se përgjegjësia jonë profesionale ka qenë e kufizuar vetëm në aspektet e projektimit. Çështjet që lidhen me planifikimin e këtij projekti, zbatimin e projektit, angazhimin e komunitetit nuk kanë qenë dhe nuk bëjnë pjesë në detyrat tona dhe i takojnë investitorit të projektit dhe institucioneve publike përkatëse,” tha “Grama Consulting &Engineering”.

Kompania “Green Coast” i zhvlerësoi si “thashetheme” pretendimet e banorëve për lidhjet e saj me projektin e ujësjellësit.

“Ajo që është e vërtetë është që aktualisht Green Coast nuk ka probleme me ujin dhe për rrjedhojë nuk mund të ketë lidhje me këtë që thonë disa banorë,” tha kompania përmes një zëdhënësi.

Matje ‘të dyshimta’

Agjencia Kombëtare e Ujësjellës Kanalizimeve, AKUK, pretendon se burimet e Izvorit kanë ujë të mjaftueshëm për të plotësuar si nevojat e banorëve, ashtu edhe ato të investitorëve strategjikë.

AKUK vlerëson se burimi ka prurje mesatare vjetore prej 1800 litrash për sekondë dhe prurje minimale në muajt e nxehtë prej 700 litrash për sekondë, ndërkohë që ujësjellësi i ri planifikohet të marrë 290 litra ujë për sekondë ose më pak se gjysmën për llogari të resorteve në jug të vendit.

Në një përgjigje për BIRN, AKUK pranoi se banorët e Tragjasit kishin probleme me furnizmin e panderprerë me ujë për shkak se një investim i mëparshëm nuk kishte përfshirë ndërtimin e plotë të rrjetit shpërndarës.

Por AKUK këmbënguli se projekti i ujësjellësit të ri nuk e cenon furnizimin me ujë të pijshëm apo nevojën për vaditje të këtij fshati.

“Nevojat për furnizim me ujë të pishëm të fshatit Tragjas nuk cenohen nga ky projekt, pasi prurja që nevojitet për furnizimin e fshatit Tragjas është vetëm 11 litra/sekondë, ndërkohë që prurja minimale e burimit është 700 litra/sekondë,” tha AKUK, duke shtuar se nevojat për vaditje ishin 4 litra/ sekondë.

Megjithatë, banorët janë mosbesues dhe situata në depon aktuale të pompave nuk është premtuese.

Një punonjës i ujësjellësit aktual të Tragjasit dhe Radhimës i tha BIRN në kushtet e anonimatit nga frika e penalizimit në punë se uji gjatë stinës së verës nuk ishte i mjaftueshëm dhe sistemi i pompave duhej të punonte 16 orë për të siguruar furnizimin me ujë.

“Nëse pompat qëndrojnë ndezur për një kohë të gjatë, fillojnë e marrin zhavorr”, tha ai, duke iu referuar stinës së nxehtë. Në pikun e prurjeve në pranverë, pompat punonin sipas tij vetëm 4 orë në ditë dhe nuk kishin nevojë për mbikëqyrje të vazhdueshme.

Banorët nuk i besojnë matjet e AKUK dhe kanë pajtuar një inxhinier të licensuar për të dhëna më të besueshme. Matjet e kryera prej tyre në mars, që konsiderohet si piku i prurjeve, gjeti se ato ishin 974 litra/ sekondë ose gati sa gjysma e prurjeve mesatare të pretenduara nga AKUK.

“Me këtë ujë jeton ky fshat dhe s’pinë ujë,” thotë Vasilika Bitri, një banore në moshë e Tragjasit që deklarohet gjithashtu si “ e majtë e betuar”.

“Këto ujësjellësat e fshatit nuk e furnizojnë, se shteti nuk funksionon. E tregon vetë natyra që po thahet, po ikin ujërat, nuk janë ato ujëra që kanë qenë,” shtoi ajo, duke kujtuar se në mal nuk shihet dëborë prej vitesh.

Edhe Hyso Xhuveli, banor i Tragjasit, thotë se burimi nuk i plotëson kushtet për të siguruar ujë të pijshëm dhe ujë për vaditje. Ai shton më tej se fshati e siguron ujin nga puset e hapura vetë, duke investuar mijëra euro, ndërsa frikësohet se projekti do t’i nxjerrë ato jashtë përdorimit.

“Kryeministri të bëjë atë të tijën, ne do bëjmë tonën, se nuk ka ujë…,” tha Xhuveli.

“Ai do na i thajë puset fare, do na e lërë misrin, kallamoqin i themi ne, që me atë kallamoq jemi rritur, do na e lërë atje në arë edhe do bëjë mirë atyre që të lahen në pishina me ujë të Tragjasit”,  shtoi ai, duke i kujtuar Ramës se shumica në fshat e ka votuar.

Edhe Shërbimi Gjeologjik Shqiptar në një oponencë të projektit ngre pikëpyetje se matjet nuk janë të plota dhe se nevojat e banorëve duhet të jenë parësore.

“Duke qenë se nuk kemi matje të rregullta të prurjes së burimit në periudhën ujëpakët, furnizimi me ujë i popullsisë të jetë me përparësi”, thuhet në oponencën e Shërbimit ndaj të dhënave që i ka vënë në dispozicion planifikuesi.

Të lënë në errësirë

Pas përplasjes me policinë në mars të këtij viti dhe pasi i dëbuan mjetet e ndërtimit, banorët e Tragjasit thonë se janë bërë gati për përballje edhe më të forta. Rrëzë gardheve të oborreve ata kanë grumbulluar pirgje gurësh.

Një komunikim i 6 marsit i kryeministrit Edi Rama dedikuar ujësjellësit të Tragjasit nuk i bindi. Rama pretendoi se banorët ishin konsultuar më parë dhe se projekti do t’u shërbente më së pari banorëve, ndërsa aludoi se “dikush i kishte helmuar tragjasiotët”.

Publicisti Fatos Lubonja e shpjegon sjelljen e qeverisë me banorët e Tragjasit me skemën e përsëritur që qeveria në aleancë me një grup të vogël oligarkësh ushtrojnë për të mbajtur pushtetin.

“Ata banorët e shkretë, janë viktima, siç kanë qenë viktima edhe në kohën e Saliut, që ua mori ujin dhe ia dha oligarkëve që ndërtonin hidrocentrale që ta bënte Shqipërinë superpotencë energjitike,” tha Lubonja.

“Rama kërkon ta bëjë superpotencë turistike. Në thelb kërkojnë vetëm të mbajnë pushtetin,” shtoi ai.

A dozen Tragjas residents told BIRN in separate interviews that they learned about the project the moment the fadromats appeared in the village. They said they were never consulted or explained.

"Categorically, definitively, no consideration has been taken at all whether someone lives here or not," said Emiljano Daupi, adding that the residents were not even clarified after sending letters to the prime minister and the municipality.

Jewel claims the same thing.

"It's not even a month, a month. They did everything secretly. That canal they built upstairs, they worked at night, we don't know anything about what you're going to do," he said angrily.

Residents complained that they also encountered difficulties in collecting documents on which they want to file a lawsuit in court. They told BIRN that some institutions, including AKUK, have not made the requested documents available to them even after the deadlines.

Duke Muço, a former member of the municipal council, says that the project is full of technical and legal shortcomings and that informing residents about the project too late caused the conflict.

"Too late. The reason it came so late obviously raises a very big question mark or several questions, both in the legal aspect and in the technical procedural aspect," says Muço.

For the former municipal councilor, the conflict and clash are a consequence of the disconnect between those who govern and the residents. Muço, however, leaves open the possibility that the project could be accepted if it is revised and takes the water further from the source.

"Please, sir, take another look at the project so that it does not descend into anarchy," he said.

"The moment the water shortage begins, life is threatened, then (resistance) will increase. The protection of life, water, will begin," he concluded./ BIRN