What has been the progress of relations between Montenegro and Croatia since the breakup of Yugoslavia until today

Last week, Croatia declared two senior Montenegrin officials and a lawmaker persona non grata, bringing relations between the two neighboring countries to their lowest diplomatic level in years.

Since the breakup of Yugoslavia in the 1990s, these relations have gone through various stages, from Montenegro's participation in the aggression against Croatia's Dubrovnik to their normalization.

From that period, questions remained open about: the border in Prevlaka, the crimes in the Morinji camp, the ownership of the ship "Jadran"... which gained importance in recent years after the change of Government in Montenegro in 2020.

In the elections held this year, the thirty-year government of the Democratic Party of Socialists (DPS) of Milo Djukanovic, with whom official Zagreb had excellent diplomatic relations, was replaced.

Some moves by the new parliamentary majority, led by pro-Serbian parties, such as the adoption of the resolution on the genocide in Jasenovac, led to a cooling of relations between the two countries.

Both countries are now members of NATO. Croatia is a member of the European Union since 2013 and Montenegro is a candidate country.

Since 2000, there have been several high-level state visits and Croatia has provided Montenegro with translations of extensive European regulations needed in the accession process.

What has characterized Croatia-Montenegro relations since the war?

• The attack on Dubrovnik began on October 1, 1991. It was carried out by the forces of the then Yugoslav People's Army (JNA) with the participation of Montenegrin reservists commanded by General Pavle Strugar. The Old Town of Dubrovnik, which is under the protection of UNESCO, also suffered. The siege lasted until May 1992. 116 civilians, 194 Croatian defenders and 165 members of the JNA from Montenegro were killed. 33,000 civilians were displaced and more than 2,000 residential buildings were destroyed. At the time of the attack, the DPS was in power in Montenegro. At that time, the president was Momir Bullatovic, and the prime minister was Milo Djukanovic.

• Apology for the suffering and losses caused to Croatia by the Montenegrin soldiers, especially in the area of ​​Dubrovnik, was sent by Milo Djukanovic in 2000 as Prime Minister of Montenegro. It is estimated that around 7,000 Montenegrin reservists took part in the attack on Dubrovnik. To date, Montenegro has not initiated any criminal proceedings for war crimes in the Dubrovnik area, nor have any of the Montenegrin officials at the time been prosecuted for that attack.

• Gjenerali Pavle Strugar dhe zëvendësadmirali Miodrag Jokiç u dënuan për krime lufte të kryera gjatë rrethimit të Dubrovnikut para Gjykatës Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë. Strugari u dënua me tetë vjet burgim për rolin e tij në bombardimin e qytetit, i cili shkelte ligjet dhe zakonet e luftës, dhe Jokiç, komandant i Sektorit Ushtarak dhe Detar të Bokës, me shtatë vjet. Para Tribunalit u akuzua edhe admirali Milan Zec, i cili u shpall i pafajshëm për mungesë provash.

• Kampi Morinj, afër Kotorrit, u formua nga Mali i Zi gjatë rrethimit të Dubrovnikut. Aty u sollën edhe të burgosur të torturuar, kryesisht me kombësi kroate, nga rajoni i Dubrovnikut. Katër persona – një oficer rezervë, një polic ushtarak, një kuzhinier dhe një roje – u dënuan me gjithsej 12 vjet burgim për abuzim të të burgosurve me vendim të Gjykatës së Apelit të Malit të Zi nga viti 2014. Ky ishte vendimi i parë përfundimtar për krimet e luftës i shpallur nga një gjykatë në Mal të Zi. Përveç kësaj, një vendim gjykate urdhëroi Malin e Zi të paguajë 319.000 euro kompensim për 13 shtetas kroatë që ishin të burgosur në kamp.

• Pllaka përkujtimore, kushtuar të burgosurve kroatë në kampin Morinj, u zbulua në tetor të vitit 2022 nga dy ministrat malazezë, Ranko Krivokapiç dhe Rashko Konjeviç, në prani të kolegëve të tyre kroatë, ministrave Gordan Grliç Radman dhe Tom Medved. Menjëherë pas vendosjes së memorialit, kryeministri i atëhershëm malazez, Dritan Abazoviç, akuzoi ministrat, me të cilët tashmë kishte marrëdhënie të dëmtuara, se e kishin ngritur pllakën pa dijeninë e Qeverisë. Ai i akuzoi ata si përgjegjës për mbishkrimin në pllakë, e cila, siç gjykoi ai, amnistonte autoritetet e atëhershme të DPS-së malazeze për pjesëmarrjen në sulmin në Dubrovnik dhe ngritjen e kampit Morinj. Edhe pse Abazoviç premtoi të hiqte ose zëvendësonte pllakën me një mbishkrim adekuat, pllaka origjinale përkujtimore është sot në ndërtesën e ish-kampit Morinj, afër Kotorrit.

• Çështja e kompensimit për të burgosurit e kampit dhe nevoja për të ndjekur penalisht krimet e luftës për Kroacinë është ende një çështje e hapur në marrëdhëniet me Malin e Zi, tha kryeministri kroat, Andrej Plenkoviç në qershor 2023, gjatë një vizite në Podgoricë. Ai theksoi, gjithashtu, domosdoshmërinë e zgjidhjes së çështjes së 14 kroatëve të zhdukur nga ajo periudhë lufte.

• Çështja e kufirit të dy shteteve në Prevlakë mbeti e pazgjidhur. Pas konflikteve të luftës, Prevlaka, e cila ndodhet në hyrje të Gjirit të Kotorrit, u mor nga vëzhguesit e Kombeve të Bashkuara deri në vitin 2002. Në atë kohë, Protokolli për Regjimin e Përkohshëm Kufitar përcaktoi se Kroacia ka pjesën tokësore të gadishullit dhe brezin detar në hyrje të Bokës, ndërsa pjesa e zonës ujore përgjatë bregut të majtë të gadishullit u deklarua “det i askujt”. Ky status është ende në fuqi edhe sot, edhe pse qeveritë e të dyja vendeve filluan të kërkojnë një zgjidhje të përhershme që në vitin 2008. Është formuar edhe Komisioni për Demarkacionin, i cili nuk është takuar që nga viti 2015. Komisioni Evropian, në raportin e fundit për Malin e Zi, tha se nuk ka progres në procesin e demarkacionit me Kroacinë. Për Kroacinë, deti është një objekt i mundshëm mosmarrëveshjeje, dhe për Malin e Zi, kufiri është si në det ashtu edhe në tokë.

• Anija shkollore “Jadran”, e ankoruar në Tivat, është çështja për të cilën Kroacia i dërgoi të paktën dy herë një notë proteste Malit të Zi. Hera e parë më 2018 dhe e fundit në gushtin e 2023-tës me rastin e 90-vjetorit të anijes. Mosmarrëveshja mes dy vendeve për pronësinë e anijes kulmoi në janar të këtij viti, kur u anulua takimi i ministrave të Mbrojtjes të të dyja vendeve, të cilët më herët kishin shkëmbyer replika të mprehta për temën se kujt i përket anija. Deri në shpërbërjen e Jugosllavisë, “Jadran” ishte në pronësi të Marinës së JNA-së me një bazë në Split. Pas luftës, u ra dakord që prona e përbashkët e Jugosllavisë mund të konsiderohet pronë e republikës në territorin e së cilës ndodhej në kohën e shpërthimit të konfliktit. Dhe, anija “Jadran” ishte në Tivat në vitin 1991 për riparim. Kështu, ajo mbeti në zotërim të Malit të Zi, të cilin Kroacia e kundërshton sepse porti i tij i origjinës ishte Spliti.

• Në tetor të vitit 2023, Kroacia i dërgoi një notë proteste Malit të Zi, për shkak të shfaqjes së “figurave të famshme nga historia kroate” në billborde që promovonin identitetin serb përpara regjistrimit të popullsisë në Mal të Zi. Në billborde ishin fotot e shkencëtarëve Rugjer Boshkoviç dhe Baltazar Bogishiç. Duke dënuar ashpër fushatën, Kroacia deklaroi se ajo ishte “një përpjekje për t’ia atribuar trashëgiminë historike dhe kulturore të Kroacisë dhe popullit kroat kulturës serbe”.

• Edhe për Kroacinë e kontestuar është çështja e emrit të pishinës së Kotorrit. Në vitin 2021, pas rindërtimit, pishina mori emrin e Zoran Xhimi Gopçeviç, i cili ishte një nga vaterpolistët më të mirë në Mal të Zi, por edhe roje në kampin Morinj ku kroatët u torturuan dhe u kapën gjatë rrethimit të Dubrovnikut. Kroacia e dënoi atë në atë kohë, por vetëm më 15 korrik të këtij viti u rekomandoi klubeve të saj të vaterpolos që të mos luajnë në atë pishinë derisa t’i ndryshohet emri.

• On July 25, Croatia declared persona non grata the Speaker of the Parliament of Montenegro Andrija Mandić, MP Milan Knezhević and Deputy Prime Minister Aleksa Bečić. Mandić and Knežević are leaders of the disbanded pro-Russian and pro-Serb Democratic Front (DF) parties that initiated the adoption of the Resolution on the genocide in Jasenovac. The resolution was approved by the Montenegrin Parliament on June 28, although Croatia reacted to the announcement of approval with a note of protest to Montenegro a month ago.

Croatia considers the resolution an instrumentalization of an 80-year-old crime that took place on its territory. Croatia stated that they have been declared undesirable due to the violation of good neighborly relations and the continuous misuse of that state for domestic political purposes./REL