Flash News

Fuste dr*gë dhe sende të paligjshme në qeli, arrestohet polici i burgut të Drenovës

Lavrov: NATO po rrezikon vetëshkatërrimin me buxhetin e ri ushtarak

​Kurti e Vuçiç "përballen" nesër në Shkup

Bie nga skelat, humb jetën punëtori i ndërtimit në Berat

Prokuroria dërgon për gjykim dy zyrtarët e Bashkisë Korçë

OP-ED

Historia si kronikë

Politiko 20 Maj 2020, 11:05

nga Virgjil Muçi

Nuk mund të heshtësh kur vjen e të bie në dorë një libër i pazakontë, i shkruar nga një historian i pazakontë. Libri titullohet “Kronikat e Tursun beut” dhe autor është dora vetë Tursun beu paqja qoftë mbi të, i cili, siç e marrim vesh prej shpjegimit të botuesit qysh në ballinë nuk është kurrkush tjetër po kronikani i sulltan Mehmetit II, pushtuesit të Kostandinopojës, Ballkanit dhe Shqipërisë” (ma do mendja që kish për të qenë më e saktë nga pikëpamja historike sikur botuesi të kishte vendosur termin Arbëri). Libri është dëshmia më elokuente rreth fushatave të Sulltanit në viset arbërore dhe egërsinë e ushtruar për të nënshtruar ata që kronikani ynë i quan “harbutë të ligj e të pafe”. S’do mend që kronikat nuk përshkruajnë vetëm pushtimet në Arbëri, çka, natyrshëm, zënë një numër faqesh, por nisin me pushtimin e kryeqendrës së Bizantit e më pas Beogradit, Moresë, Bosnjes e kështu me radhë.

Kronikat janë një pasqyrë e dorës së parë së asaj çka quhet historiografi e epokës osmane dhe, si e tillë, një model kuptimplotë e i rëndësishëm për të krijuar një ide të saktë të dallimit me historiografinë europiane të kohës. Nisur prej tij jemi në gjendje të sendërtojmë idenë e shkruarjes së historisë nga dy botë e qytetërime krejt të kundërta; e para, me prejardhje nga shkretëtirat e Arabisë dhe vargjet e Kuranit, ndërsa e dyta e shihte zanafillën e vet nisur nga historianët e Greqisë dhe të Romës së lashtë dhe traditës së pasur e të ndritur të lënë pas prej tyre. Një shembull kuptimplotë e hasim te “Historia e Skënderbeut” shkruar prej Barletit tonë.

Në vazhdën e traditës më në zë të historishkruesve të Orientit, Tursun beu është tejet selektiv në ngjarjet që merr e përshkruan dhe protagonistët e tyre, në jastëkun plot qëndisma të kronikave të tij, çka do të thotë se ai hedh në letër e riprodhon gjithë emfazë e ekzagjerime të pakursyera që nuk e kanë sensin e masës fitoret e korrura prej Mehmetit II dhe komandantëve të tij më të spikatur, si dhe lë në heshtje e nuk zë ngoje gjith’ato herë kur ushtritë osmane thyhen e shpartallohen prej armiqve.

Ajo çka të bie në sy është karakteri figurativ i stilit të përdorur prej historianit osman, i cili është i ngjeshur fund e krye me arabeska stilistikore dhe vargje të Kuranit. Ja një shembull syresh: “Shumë mbretër e sulltanë të popujve islamë kanë shprehur dëshirën për t’i kërkuar dorën kësaj nuseje të mbrojtur, duke rreshtuar para saj ushtri të mëdha e të armatosura mirë, por deri më sot dorë e askujt s’ka mbërritur dot të prekë kindin e saj të dëlirë…” Në gjithë këtë fjali të gjatë dhe pas kësaj metafore të ndërtuar me kaq afsh e pasion, gati-gati sensual, bëhet fjalë jo për ndonjë femër të nurshme, po për Kostandinopojën dhe orvajtjet e shumta që janë kryer për ta shtënë në dorë. Siç mund të vihet re gjatë lëçitjes së këtij libri të veçudhshëm, figurat artistike sipas traditës islame shpesh kanë ngjyresë të fortë sensuale, veçmasi në ato raste kur bëhet fjalë pë të pushtuar e zotëruar diçka; fjala vjen, një vend, një kështjellë a një krahinë qoftë. Kësisoj objekti krahasohet me një femër të hijshme që do të zhvirgjërohet dhe zbutet, e kështu me radhë. Teksa para çdo fushate kronikani skrupuloz përshkruan gjerë e gjatë pasuritë e mbitokës dhe të nëntokës të vendeve që sulltani është nisur të pushtojë, po me aq kujdes e vëmendje bën përshkrimin e plaçkës së bërë pas rënies së aksh qyteti ose kështjelle të mësyrë, duke mos harruar kurrsesi të përmendë ata që ai vetë i quan djelmosha të këndshëm dhe vasha të ëmbla dhe që na jep të kuptojmë se për turqit osmanë kjo lloj plaçke lufte ishte ndër më të çmuarat, në mos më e çmuara. Aty-këtu Tursun beu, kronikani i Mehmet Fatihut, na jep ashtu si shkarazi ndonjë të dhënë për veten kur thotë se, nga dhuratat që i kish falur sulltani ai e kishte bërë def varfërinë, por më pas i kishte prishur e bërë rrush e kumbulla në pleqëri aq sa kish mbetur trokë e pa asnjë dyshkë, çka është diçka e rrallë ndër kronikanët osmanë të kohës dhe teknikat e ligjërimit.

Ky shkrim do të ishte i paplotë po qe se nuk do të shprehnim një vlerësim për përkthyesin e këtij libri që i ka të rrallë shokët në bibliotekat tona. Edvin Cami jo vetëm ka ditur e mundur të kalojë me zotësi vështirësitë e shumta që hasen për të na sjellë në një shqipe të rrjedhshme e të saktë një tekst të kësaj natyre, por, nga ana tjetër, ia ka dalë mbanë të përçojë nga autori te lexuesi me ndjeshmëri të hollë e mjeshtëri artistike, në të gjitha nuancat stilistikore, figurat e koklavitura e të sofistikuara që di të prodhojë një usta i rafinuar penës dhe një erudit siç është autori kronikave. Kësodore lexuesi ka fatin të shijojë pa kurrfarë bjerrjeje aromat delikate që lëshojnë lulet shumëngjyrëshe të kopshtit të pasur të Tursun beut, të cilat të marrin sytë dhe të këndellin shqisat, në qoftë se do të na lejohej të shpreheshim kështu, pas gjuhës e frymës së tij.

 

Tursun beu

“Kronikat e Tursun beut”

Përktheu: E. Cami

Botues IDK

226 faqe

750 lekë

Të fundit