Rezultatet PISA 2022/ Kronikë e paralajmëruar e rrënimit të arsimit parauniversitar!

Nga Dritan Sallaku

Rezultatet e edicionit 2022 të Programit Ndërkombëtar të Vlerësimit të Nxënësve, të publikuara më 5.12.2023, gjerësisht të njohura si PISA, ashtu si në mbarë botën, edhe në vendin tonë u pritën me interes nga prindërit, mësuesit, specialistët e arsimit dhe politkëbërësit. Të natyrshme ishin gjithashtu edhe zhgënjimi, shqetësimi dhe hera herës, zemërata që ata shfaqën dhe komentuan në thuajse të gjitha mediumet e komunikimit publik.

Shkak i këtij reagimi ishte nxjerrja në dritën e diellit e gjendjes tronditëse të sistemit tonë arsimor parauniversitar që treguan rezultatet e këtij programi vlerësimi, nga më prestigjozët për vërtetësinë dhe ekspertizën në këtë fushë. Raporti i këtij edicionit të PISA (2022), e përgjithësonte rënien e rezultateve të nxënësve shqiptar në Matematikë, Lexim dhe Shkenca,  si “rënia më e fortë që u pa ndër 81 vendet pjesëmarrëse në PISA”

Vendi ynë ka tashmë disa edicione që merr pjesë në vlerësim dhe rezultatet paraqiten në tabelën më poshtë:

https://read.oecd-ilibrary.org/education/pisa-2022-results-volume-i_53f23881-en#page397

	Matematike	Lexim	Shkenca
2009	377	385	391
2012	394	394	397
2015	413	405	417
2018	437	405	417
2022	368	358	376
Tendenca në 10-vjecarin 2012-2022	-21	-35.1	-25.6
Krahasimi&Tendenca në 2018-2022	-69 pikë	- 47 pikë	-40.8 pikë

Krahas rënies në treguesit e arritjeve shkollore të nxënësve tanë, raporti PISA 2022, volumi I dhe II, raporton edhe disa të dhëna për tregues të tjerë, si; “Pjesëmarrja në edukim”, “Klima e shkollës”, “Mirëqenia e nxënësve”, “Sensi i përkatësisë në shkollë”, “Performanca dhe statusi socio-ekonomik”, “Burimet për edukimin”, “Partenriteti i prindërve”, vlerësimi i të cilave përcaktohet gjithashtu si “I ulët” dhe “shumë i ulët” për vendin tonë, krahasuar me vendet e së njejtës fashë të statusit socio-ekonomik. Këta tregues kanë një rëndësi të veçantë dhe janë shumë informues për vlerësimin e përshtatshmërisë ose jo të mjedisit dhe klimës socio-ekonomike dhe kulturore në të cilën ofrohet shërbimi arsimor. 

Të gjitha këto rezultate dhe analiza tregojnë së shërbimit tonë arsimor i mungojnë vizioni/filozofia drejtuese, investimet, incentivat, burimet dhe mbështetja profesionale e tyre e, ç`ka përbëjnë dhe arsyet pse edukimi, (një prej të mirave më të rëndësishme publike) është gjithnjë e më larg interesit, dobisë publike dhe nevojës urgjente që vendi dhe shoqëria jonë kanë për arsimin cilësor.   

Përfshirja e sistemit tonë arsimor parauniversitar në krizë, e shpehur kjo në të gjitha aspektet e tij, si; burimet njerëzore, financiare, kurrikulare, kapacitetet dhe strukturat drejtuese e administruese lokale dhe qendrore të tij, kishte vite që artikulohej nga specialistët, organizatat dhe shoqatat që veprojnë për edukimin. Rezultatet e publikuara të PISA 2022, vetëm sa i konfirmuan këto zëra dhe i parashtruan publikut shqiptar, përmasën dhe shkallën e krizës së sistemit tonë arsimor paraunivesitar.

Tronditës është fakti, që debatit publik që shkaktoi rrokopuja e rezultateve të nxënësve tanë në PISA 2022, i munguan dhe i bishtnuan pikërisht institucionet, strukturat dhe autoritetet/individët, të cilët ligjërisht dhe publikisht përcaktohen si; institucione dhe autoritete përgjegjëse, të cilët për shërbimet dhe përgjegjësitë e tyre paguhen për arsimin e fëmijëve tanë, apo siç mallëngjyeshëm i përcaktonte një ish ministre  e Rilindjes; “dritën e syve tanë”, kur u servirte të kështuquajturat “Reforma”, zhvillimi i të cilave sollën këtë gjëmë në arsimin shqiptar.

Rezultatet e PISA-s sipas kalendarit edicional të saj, u publikuan edhe në vitin 2018, ku rezultatet e nxënësve shqiptar tregonin disa zhvillime, sado minimaliste dhe që Kryeministri i Rilindjes, mori “dajren” dhe paturpësisht, mburrej dhe ja kumtonte popullit si, “drita që po dukej në fundin e tunelit” dhe si “frytet e para” të arritjeve dhe sukseseve që jepte reforma e; “Arsimit të gjeneratës tjetër”, që prej vitit 2013 po zbatohej  nga  “dy zyshat”.

(kliko video-n) https://www.youtube.com/ëatch?v=Bt6uqThi5xI https://m.youtube.com/watch?si=4-dT460NdLxV0I3v&v=Bt6uqThi5xI&feature=youtu.be

Ky reagim, përcaktohet si i paturpshëm, sepse, në asnjë çast të monologut të tij, nuk u tha fakti, lehtësisht i provueshëm, që nxënësit 15-vjeçar që u testuan në edicionin PISA 2018, ishin nxënës të arsimuar me kurrikulën dhe kontekstin e politikave arsimore që kishte hartuar qeveria paraardhëse, që asokohe drejtohej nga ish Kryeministri S.Berisha. Ndërkaq, për rezultatet e PISA 2022, nuk tha asnjë fjalë, apo aq më pak të kërkonte ndjesë publike, të merrte ndonjë përgjegjësi apo të prezantonte ndonjë plan masash.

Kjo sjelle nuk u pa në asnjë nga vendet që raportuan rënie në vlerësimin e arritjeve të nxënësve të tyre. Kështu, për rëniet që raportuan nxënësit gjerman, ministrat e landeve u mblodhën brenda 48 orëve nga dita e publikimit të raportit të PISA 2022 dhe menjëherë komunikuan drejtimet e ndërhyrjeve dhe akorduan buxhetet mbështetëse prej 20 miliard Euro. Kujtojmë, që sfidat e kontekstit gjerman të mësimdhënies nuk kanë asgjë të përbashkët me realitetin tonë, mjafton të theksojmë një të dhënë; 53% e nxënësve gjerman që u testuan në PISA 2022, nuk ishin me kombësi gjermane. Qeveria e Kosovës, nëpërmjet ministres së saj të arsimit, 24 orë pas publikimit të rezultateve, doli në zëdhënie publike për të shpjeguar Pse-të dhe shkaqet e rënies në renditje të nxënësve kosovarë, objektivitetin dhe sinqeritetin e të cilave u takon qytetarëve kosovarë ta vlerësojnë.

Ndërkohë, pothuajse pas 2 muajve, ministrja e arsimit e vendit tonë, shfaqet në publik dhe shpall “mufkën”, kësaj here të quajtur “Plani kombëtar i zhvillimit profesional të mësueseve”, i cili, ndër të tjera, shpreh tinëzisht mendimin dhe vlerësimin, se fajtorët e kësaj situate në arsim janë Mësuesit! Ky reagim, nëse mund të quhet i tillë, s`ka nevojë për koment, ai thjesht tregon shkëputjen me realitetin e nevojave të arsimit tonë dhe mjerimin profesional të trupës së administratorëve të këtij shërbimi. Duke e paraqitur këtë plan si “fazë të re të reformave në arsim”, zbatimi i të cilit do na sjellkësh “begatinë” në arsim, nuk do duhej kurrsesi të harrohej se reformat e deridjeshme të rilindjes, përfshi “reformën” e zhvillimit profesional, me të cilën mburreshin ministrat parardhës të saj, bënë që:

• Arritjet shkollore të nxënësve tanë, të jenë këto që raporton PISA 2022.
• Arsimi publik, prej viti 2013 të refuzohet masivisht nga djemt dhe vajzat tona, ku afro 100’000 prej tyre, ndërprenë shkollën dhe kanë lënë vendin! Vini re: arsimi publik parauniversitar refuzohet edhe nga vetë qeveritarët tanë, tek sa shikon që, asnjë prej fëmijëve të tyre, duke filluar nga K/ministri, ministrat, zëvendësat e tyre, sekretarët e përgjithshëm dhe drejtorët e kësaj administrate, nuk frekuentojnë shkollat publike, por zgjedhin shkollat private.
• Profesioni i mësuesit, refuzohet si kurrë më parë nga të rinjtë tanë. Pranimet në programet e studimi të mësuesisë për vitin aktual akademik, tregojnë për rrënimin e plotë që i kanoset një prej burimeve më të rëndësishme të këtij shërbimi; Burimeve njerëzore/trupa e mësimdhënësve të nesërm!.

Fusha/Lëndët	Universiteti i Tiranës	Universiteti “L. Gurakuqi”, Shkodër	Universiteti “F.Noli”, Korçë	Universiteti “A. Xhuvani”, Elbasan
Arsim Fillor		25	14	10
Matematikë	18	8
Fizikë	8	4
Matematikë/Fizikë			3	6
Biologji	47
Kimi	5
Biologji/Kimi		5	10	9
Gjuhë Letërsi	119	9	11
Histori/Gjeografi		8	10	13
Histori	31	4

Kjo është situata në arsim sot! Pa konsideruar problemet dhe mungesat e bazës materialo-didaktike, teksteve mësimore, pajisjeve dhe logjistikave të ICT, kabineteve, laboratorëve, bibliotekave dhe infrastrukturave të tjera shkollore, që prodhojnë një pabarazi për fëmijët tanë, kudo në shqipëri, për aksesin e tyre në mësimdhënie dhe aq më pak të cilësisë së saj.

Ministrja Estoneze e arsimit, e vendit që për të dytin edicion radhazi të testimeve PISA renditet i pari në evropë, shprehte se çelësi i suksesit ishte: “Barazia e nxënësve në cilësi dhe Besimi tek Mësuesit”.

Të dalësh para shqiptarëve sot, pas 11 vjetësh që administron arsimin dhe të drejtosh gishtin e fajtorit tek mësuesit, në një kohë që ai përballet me: Pagën më të ulët në rajon; Pagën më të ulët në sektorin e brendshëm publik; Shantazhin për vendin e punës; Trysninë për orientimin politik; Talljet dhe lëmoshat elektorale; Pamundësinë e promovimit meritokratik në karrierë, si dhe Drejtuesit trutharë, parazitë dhe grabitqarë në krye, kjo nuk është më thjesht papërgjegjshmëri, por….! Kjo bën të mendosh që sistemi nuk ka rënë, por e kanë rrëzuar.

Në të gjithë këtë panoramë, mund të parashtrohet një pyetje; Përse, Përse e bëjnë? Cilido ka të drejtën të japë “sepse-të” e veta, por arsimi cilësor është kushti përcaktues për zhvillimin dhe begatimin e fëmijëve, familjeve dhe atdheut  tonë. Po a ka shpresë? mund të jetë një tjetër pyetje, Po, ka shpresë reale! Ajo qendron në traditën tonë në arsim, në marrëdhënien që kanë familjet tona me edukimin, në fisnikërinë dhe profesionalizmin që ka trupa e mësimdhënësve tanë, tek talenti i fëmijëve tanë dhe ç`ka përbëjnë dhe garancinë dhe besimin se ndryshimi është i mundur. 

Në rendin politko-shoqëror që jetojmë, sistemet, përfshi atë arsimor, janë të ekspozuara ndaj krizave, madje edhe mund të bien, por kurdoherë, jo pa qeveritë. Prandaj është emergjente që qytetarët tanë të ndërgjegjësohen dhe të aktivizojnë urtësinë dhe mençurinë e tyre të mirënjohur për të mos i lejuar vehtes; “të lahen dy, apo më shumë herë në të njetin lumë”.