The Guardian/ The Sazani that was conquered without a single bullet being fired, with a "Wow" from Ivanka Trump

Marzio Mian*

On Sazan, a small island off the coast of Albania, the landscape is like something out of the Jurassic era. Rye, giant lavender, plumbago, rosemary, thistles and laurels grow on the mountain in the center of the island. The view from the top, with its dramatic sunsets, is breathtakingly beautiful.

Albanians call Sazan the Trump Island. So far largely untouched by development, it is on the verge of being transformed into an ultra-luxury tourism mecca, another addition to Ivanka Trump and Jared Kushner’s real estate necklace. Speaking on Lex Fridman’s podcast in July 2024, Trump could barely contain her excitement: “I’m working with my husband, we have this 1,400-acre island in the Mediterranean, and we’re bringing in the best architects and the best brands,” she said. “It’s going to be something incredibly special.”

When I spoke to Kushner on the phone that same month, I sensed a burning enthusiasm for Sazan, which he described as a treasure trove. He said he aims to “create the ideal resort where I would want to be with my family and friends.”

Before visiting the island, I found the idea of ​​exploring some 40 miles of trails, climbing rainforest-covered mountains, and discovering deep waters with names like Paradise Bay, Hell’s Gorge, Devil’s Bay, and Admiral’s Beach to be impressive. I wanted to see it before the phrase “I’m going to Sazan” became a privilege reserved only for the wealthy.

When I arrived there, on a clear day in July 2024, I discovered that the island doesn’t allow you to get lost easily: it’s covered with skull-and-crossbones signs warning of land mines. My guide, Arbër Celaj, a platoon commander in the Albanian navy, forbade me from going too far. He didn’t want to get any reprimands from his superiors.

Sazani is located between the Adriatic and Ionian Seas, strategically positioned at the entrance to the Bay of Vlora, on the Strait of Otranto that separates Italy from Albania. But as Celaj explained, “Sazani’s climate is not Mediterranean – it’s sub-tropical. You can see it in the vegetation. The biodiversity is crazy.” Indeed, the bushes looked like they had come out of Spielberg’s computer, creating a jungle of giant ash trees, beeches, maritime pines and wild oaks.

Pasi nuk mund të dilja nga shtegu i shënuar, më mbeti të kënaqesha me vështrime të shkurtër të qilimëve me fier të rrallë dhe lugina me bar të lartë që zbresin drejt ujërave të kaltërta. Ishte si të qëndroje në agimin e kohës, duke parë peizazhin të merrte formë. Kushner gjithashtu kishte mbetur pa fjalë kur e pa për herë të parë në vitin 2021, më tha: “Mbeta shumë i habitur që ekzistonte diçka e tillë në mes të Mesdheut dhe nuk ishte zhvilluar.” Miratimi paraprak nga qeveria shqiptare për projektin e Kushner-it erdhi më 30 dhjetor 2024.

Herën e fundit bisedova me Kushner dhe bashkëpunëtorin e tij Asher Abehsera, CEO dhe bashkëthemelues me Kushner-in i Affinity Global Development, në korrik 2024. Jonathan Gasthalter, zëdhënësi i Affinity Partners, një firmë me bazë në Miami që i përket Kushner-it dhe menaxhon 4.6 miliardë dollarë në asete, nuk iu përgjigj e-maileve dhe mesazheve të shumta për koment mbi ecurinë e projektit të pasurive të paluajtshme nga Kushner apo Abehsera.

Në mënyrë paradoksale, mjedisi i Sazanit i detyrohet shumë komunizmit. Gjatë periudhës komuniste, nga 1946 deri në 1991, Shqipëria njihej si Korea e Veriut e Evropës dhe Sazani u kthye në një simbol të izolimit ekstrem: një fortesë ushtarake e paarritshme që diktatori Enver Hoxha, i cili kishte frikë se vendi mund të binte pre e ndonjë superfuqie, e imagjinonte si një pikë mbrojtjeje kundër një sulmi nga NATO ose anëtarë të Traktatit të Varshavës.

Për dekada me radhë, ushtarët e stacionuar në ishull prisnin një sulm të tillë, vrojtonin horizontin dhe dëgjonin për ndonjë nëndetëse që, herët a vonë, do të shfaqej nga thellësitë e Adriatikut. Në ishull kishte një bazë ushtarake me ambiente banimi, teatër, shkollë dhe spital. Deri në vitet 1970, rreth 150 familje ushtarake jetonin në ishull pa kontakt me tokën kontinentale. “Por ata ishin të privilegjuar. Kishin ushqim, veshje, arsim, pajisje shtëpiake,” më tha Celaj. Pritja mori fund vetëm me rënien e regjimit më 1991.

Duke ecur përgjatë një shtegu me udhërrëfyesin tim, hasëm disa strehime antiajrore dhe tunele të ndërtuara për të ruajtur furnizime dhe municione ose për t’u përdorur si vende fshehjeje në rast të një lufte guerile kundër pushtuesve imperialistë. Celaj më tha se ka rreth 10 milje tunele, të cilat sot janë të banuara kryesisht nga lakuriq nate, nepërka dhe lepuj të egër. Në Sazan ka rreth 3,600 bunkerë—kërpudha betoni të blinduar që dalin nga bimësia ose janë vendosur në majat e maleve si pika vrojtimi ndaj aeroplanmbajtësve fantazmë amerikane ose fregatave sovjetike. Sipas Kushner-it, disa prej tyre do të ruhen dhe do të integrohen në projektin e ri të pasurive të paluajtshme.

E pyeta udhërrëfyesin tim për tabelat paralajmëruese për mina. “Në fakt, nuk janë tamam mina,” më tha ai. “Ky vend është plot me municione të pashpërthyera, ende ka shumë zona që duhet të pastrohen.” Ai tregoi drejt një lugine në bregun lindor, aty ku Affinity Partners dëshiron të zhvillojë një pjesë të rëndësishme të projektit të pasurive të paluajtshme, që do të shtrihet në të gjithë sipërfaqen e ishullit. “[Municionet e pashpërthyera] janë mbetje të viteve ’90,” vazhdoi Celaj, “kur kriminelë sulmuan ishullin para syve të ushtrisë, duke grabitur depot e armëve dhe municioneve.” Armiku në fund kishte ardhur, por në varka të improvizuara dhe fliste të njëjtën gjuhë si ushtarët.

Sot, ishulli kontrollohet nga Forcat e Armatosura të Shqipërisë. Patrullohet nga tre marinarë, të cilët ecin përpara dhe mbrapa nëpër doket e ndryshkura e të rrënuara në gjirin e Shën Nikollës (porti ku, sipas Abehseras, Affinity do të ndërtojë marinën kryesore për jahtet).

Shqipëria ka arritur të ngjitet në majat e renditjeve më prestigjioze të turizmit në vitet e fundit, në masë të madhe falë kryeministrit Edi Rama, i cili e ka shndërruar vendin në një tigër ekonomik të Ballkanit.

E pyeta Ramën nëse shqetësohej për ndonjë ndërlikim politik lidhur me projektin e ri të pasurive të paluajtshme. Ai më tha se vendi i tij “nuk mund të mos shfrytëzojë një dhuratë si Sazani”, duke shtuar: “Na duhet turizëm luksoz siç i duhet shkretëtirës uji.” Ai nuk ka frikë të përqafojë debatet, veçanërisht “nëse ato ndihmojnë për të tërhequr vëmendje dhe investime”.

Sipas Kushner-it, Rama ka qenë “një partner i shkëlqyer” dhe “shumë vizionar”. “Qeveria ka kuptuar qartë se ky vend mund të bëhet diçka e madhe,” më tha ai në bisedën tonë në korrik 2024. “Ata po ndërtojnë një aeroport pikërisht atje [në zonën e Vlorës].”

Shqipëria nuk është objektivi i vetëm i Kushner-it: ai është gjithashtu i interesuar për Serbinë, ku Affinity Partners planifikon të shndërrojë ndërtesën e ish-ministrisë së mbrojtjes në Beograd në një hotel luksoz. Ndërmjetësi i Affinity-t në rajon është ish-ambasadori amerikan Richard Grenell, i cili shërbeu si i dërguari i posaçëm i Trump për bisedimet e paqes midis Serbisë dhe Kosovës nga 2019 deri në 2021. Sipas New York Times, gjatë mandatit si i dërguar, Grenell kishte shtyrë një plan të ngjashëm që Serbia dhe SHBA të bashkëzhvillojnë ndërtesën e ish-ministrisë. Tani ai është bashkuar me Kushner-in në këtë marrëveshje të re zhvillimore dhe është partner në Affinity. (Kushner më tha se ka qenë pikërisht Grenell ai që i ka sugjeruar për herë të parë të investojë në Shqipëri.)

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, një figurë oportuniste, pa në Grenell dhe Kushner një mundësi për t’u afruar me Trump-in në rast se ky i fundit rizgjidhej, sipas Financial Times. Në fakt, Vuçiç po luan një lojë të rrezikshme: përveç afrimit me njerëzit e Trump-it, ai ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës. Në maj 2024, i shtriu tapetin e kuq udhëheqësit kinez Xi Jinping, qeveria e të cilit ka bërë investime të mëdha në infrastrukturën e re në Serbi, sipas Reuters. Gjatë gjithë kësaj kohe, Vuçiç vazhdon të shprehë dëshirën për t’iu bashkuar BE-së, por refuzon të përmbushë kushtin kryesor të Brukselit: njohjen e kufijve dhe pavarësisë së Kosovës.

Kur fola me Ramën, kryeministrin shqiptar, e pyeta se çfarë roli luajnë investimet amerikane në gjeopolitikë. Ai u përgjigj se është “thjesht biznes”, por nuk e mohoi se ato mund të ndihmojnë një strategji më të gjerë politike. “Duhet ta mbajmë Serbinë në sferën perëndimore dhe ta heqim nga hija e Moskës,” tha ai. Në një intervistë me Financial Times në korrik 2024, edhe Grenell tha se investime si marrëveshja për ish-ministrinë e mbrojtjes në Beograd synojnë të afrojnë Serbinë më shumë me SHBA.

Kushner, i cili shërbeu si këshilltar i lartë i Trump nga 2017 deri në 2021, e mohoi se kishte përdorur pozitën e tij për të avancuar ndonjë plan për zhvillimin e Sazanit gjatë kohës që ishte në qeveri. “Nuk jam takuar kurrë me kryeministrin Rama kur isha në administratë,” më tha ai në korrik 2024. “Por edhe sikur të isha takuar, nuk do të ishte konflikt interesi. Njerëzit që shërbejnë në qeveri, ndërtojnë lidhje të ndryshme.” Ai pretendoi se interesi për Serbinë dhe Shqipërinë “po rritet jashtëzakonisht shumë” si rezultat i projekteve të pasurive të paluajtshme të kompanisë së tij.

Negociatat me Affinity-n për shitjen e Sazanit u mbajtën të fshehta. As banorët dhe as deputetët nuk ishin në dijeni të marrëveshjes prej 1.4 miliardë dollarësh derisa u publikua në media.

Mirela Kumbaro, ministrja e Turizmit dhe Mjedisit e Shqipërisë, mbrojti vendimin e Ramës për të lidhur marrëveshjen me kompaninë e Kushner-it, e cila u kritikua ashpër nga opozita. “Nuk mund të konkurrojmë me Italinë, Kroacinë dhe Greqinë në turizmin masiv. Nuk kemi as infrastrukturë të mjaftueshme, as përvojë,” më tha ajo. “Duhet të fokusohemi te cilësia. Te vlera përpara volumit. Më shumë fitim dhe më pak probleme.”

Pothuajse 12 milionë vizitorë të huaj udhëtuan në Shqipëri në vitin 2024, një rritje prej 15% krahasuar me vitin e kaluar, sipas mediave vendase. “Janë shumë për ne, dhe shumë ndotje,” tha Kumbaro. “Sazani është rruga e duhur. Receta ideale: natyrë dhe turizëm luksoz.” Ajo u shpreh entuziaste për projektin, duke shpjeguar se Affinity po punon ngushtësisht me agjencinë shtetërore që mbulon investimet strategjike, pra ato që kapërcejnë vlerën prej 15 milionë eurosh.

The compromise is great: zero taxes during the construction phase and the state takes over all the infrastructure—water supply, electricity, and sewage, according to Kumbaro. Everything else—the sun, the sea, and the subtropical jungle—is already there.

This is precisely what concerns environmentalists like Olsi Nika, a marine biologist and director of the environmental organization EcoAlbania. “This area is located within the Karaburun-Sazan National Marine Park. This means that the beaches and waters up to 2 km from the coast are protected. What will large-scale construction, the construction of docks, yacht traffic and the discharge of sewage do to this place?”

Abehsera, from Affinity, told me that the company had hired global sustainability firm Arup as consultants for the project. “Their approach is largely focused on emphasizing and respecting ecology and the local environment,” he said.

Even Kushner had an answer ready. “When a new development is announced, everyone is scared,” he said in July 2024. “Everyone assumes the worst. But once people see our plans, the way we’re designing it, the way we’re being respectful of the environment around us, I think people will be very, very pleased. And, again, with projects like this, you can’t please everyone.”

When I met Abehsera for lunch in Vlora in August 2024, he gave me a rundown of the plans for the island’s development. The hotel, he said, will be “a gem in the Mediterranean,” the answer to those who ask, “What haven’t I seen yet?” The hotel’s design will not be “imposed” on nature; the buildings will be “sculpted or modeled by nature itself.” It will feel “more like you’re wrapped in a beautiful tree.”

I had a hard time following him. I asked him if the island would remain accessible to ordinary people, to locals who want to use its beaches. “I think everyone should have the opportunity to visit the island,” he told me.

Kushner was more skeptical. “We’re creating a very high-end luxury product,” he told me. “One of the great things about the island is the privacy… But I also think there are parts of the island that we can build in a way that allows people to come and enjoy the food and the trails.”

I thought about the afternoon I spent with Celaj. He had told me that until a few years ago, soldiers on patrol would sometimes report seeing a small gray donkey among the wild figs or in Hell’s Gorge. Then it would disappear. I wondered if it was just a legend, or if the gray donkey had died along with the mystery of the island—the last stronghold of savagery in the Mediterranean—conquered, in the end, without a single shot being fired. All it took was Ivanka Trump and Jared Kushner to step out of a helicopter and say, “Wow!”

*This article was originally published in Reportagen and The Dial. Translation by Elettra Pauletto.