
Nicholas Kristof / The New York Times
Gjëja më ironike është se ekziston një manual për të përmbysur autokratët. Ai u shkrua këtu në Amerikë, nga një shkencëtar politik i përvuajtur që unë e njihja, me emrin Gene Sharp. Edhe pse pak i njohur në Shtetet e Bashkuara para vdekjes së tij në vitin 2018, ai ishte i vlerësuar jashtë vendit, dhe “kutia e tij e veglave” u përdor nga aktivistë në Europën Lindore, Lindjen e Mesme dhe në gjithë Azinë. Librat e tij, që theksojnë protestat paqësore që bëhen ngjitëse, janë përkthyer në të paktën 34 gjuhë.
“Më mirë të kem këtë libër sesa bombën bërthamore”, tha dikur një ish-ministër i mbrojtjes i Lituanisë për shkrimet e Sharp.
Një studiues i qetë, që punonte nga apartamenti i tij në Boston, Sharp rekomandoi 198 veprime, shpesh simbolike, që varionin nga grevat e urisë te bojkotet seksuale e deri te funeralet përqeshëse.
“Diktatorët nuk janë kurrë aq të fortë sa pretendojnë,” ka thënë dikur Gene Sharp, “dhe njerëzit nuk janë kurrë aq të dobët sa mendojnë se janë.”
Një nga mësimet që vjen nga lëvizjet kundër autoritarizmit anembanë botës është se argumentet abstrakte nuk janë shumë efektive. Përkundrazi, tri qasje të tjera, që mbështeten te puna e Sharp, duken më të suksesshme.
E para është tallja dhe humori — mundësisht me nëntekst provokues.
Wang Dan, një nga liderët e demonstratave për demokraci në Sheshin Tiananmen në Kinë në vitin 1989, më tha se në Kinë, lojërat me fjalë (kalamburet) shpesh “përçojnë më shumë se sa slogane solemne politike.”
Për një kohë, interneti kinez u kënaq me “kuajt prej kashte-balte” — gjë që mund të ngatërrojë zoologët e së ardhmes që eksplorojnë arkivat kineze, pasi një kafshë e tillë nuk ekziston fare. E gjitha është një shaka vulgare: në gjuhën kineze, “kuaj prej kashte-balte” tingëllon shumë ngjashëm me një sharje, aq e rëndë saqë do ta bënte ekranin tuaj të skuqej. Por në dukje, është vetëm një homonim i pafajshëm për një kafshë, dhe prandaj përdoret për të tallur censurën kineze.
Dyqanet në Kinë shisnin lodra të kuajve kashte-balte (që ngjanin me alpaka), dhe një dokumentar natyror i rremë përshkruante zakonet e tyre.
Një këngë kineze tregonte eposin e betejës midis kuajve kashte-balte dhe gaforreve të lumit — sepse “gaforre lumi” është një lojë fjalësh për termin kinez që nënkupton “censurë”.
Kënga shpallte me optimizëm fitoren e kuajve kashte-balte.
Ata mposhtën gaforret e lumit për të mbrojtur kullotat e tyre,” deklaronte kënga. “Gaforret e lumit u zhdukën përgjithmonë.”
Humori e vendos autokratin në një pozitë të vështirë.
Ai duket qesharak nëse ndalon shakatë, por duket i dobët nëse i injoron ato.
Çfarë mund të bëjë një diktator?
Merrni si shembull Presidentin Xi Jinping të Kinës, i cili nganjëherë tallet sepse i ngjan arushit Winnie-the-Pooh.
Kështu që Kina ndalon imazhet dhe filmat e Winnie-the-Pooh, gjë që i jep njerëzve edhe më shumë arsye për të qeshur me të.
As Winnie-the-Pooh dhe as kalorësia e kuajve kashte-balte nuk do ta përmbysin Xi-në, por humori ka ndihmuar më parë: Ai ndihmoi në rrëzimin e despotit serb Slobodan Milosheviç në vitin 2000.
Një grup disidentësh i quajtur Otpor ishte aq i vogël sa protestat e tij nuk do të vëreheshin. Por Otpor, duke u mbështetur shumë në punën e Gene Sharp-it, u angazhua në teatër rrugor që tërhoqi vëmendjen e publikut:
Në Beograd, vendosën imazhin e Milosheviçit mbi një fuçi dhe u kërkuan kalimtarëve ta godisnin me shkop bejsbolli.
“Të shihje një grup të rinjsh të çliruar duke e tallur Millosheviçin, i bënte kalimtarët të buzëqeshnin,” shkruan Tina Rosenberg në librin e saj “Join the Club”, “dhe i inkurajonte ata të mendonin për regjimin, dhe për rolin e tyre, në një dritë tjetër.”
Rosenberg citon një prej drejtuesve të Otpor-it që thoshte: “Gjithmonë ishte si një festë e madhe.” Kjo e bëri protestën trendi dhe “cool”, tallja u përhap si virus, dhe në fund, opozita u shndërrua në një lëvizje masive që e detyroi Millosheviçin të jepte dorëheqjen.
Qasja e dytë, që shpesh ka rezultuar e suksesshme, nuk është theksimi i demokracisë si parim, por denoncimi i korrupsionit, hipokrizisë dhe dështimeve ekonomike të liderëve autokratë.
Kritikët zakonisht kanë shumë municion kur është fjala për hipokrizinë, sepse autokratët pëlqejnë të pozojnë si mbrojtës të moralit, ndërsa mungesa e llogaridhënies shpesh çon në… rrëshqitje.
Një shembull: Shefi i policisë në Teheran, që kishte për detyrë të zbatonte kodin islamik të veshjes për gratë, u raportua se u gjet lakuriq në një shtëpi publike me gjashtë prostituta, gjithashtu lakuriq.
Korrupsioni është gjithashtu një objektiv i lehtë, sepse kur autokratët bëhen gjithnjë e më të fuqishëm, ata dhe familjarët e tyre shpesh vendosin të pasurohen vetë.
Kudo ku ka autoritarizëm, ka edhe korrupsion.
Zyrtarët kinezë e kuptojnë ndjeshmërinë e kësaj çështjeje: Ata më kanë thënë se nuk kanë problem nëse gazetarë si unë kritikojnë Partinë Komuniste për shtypje apo politika të këqija, por “a mund të mos raportoni mbi financat e drejtuesve të partisë?”
(si për ish-kryeministrin, familja e të cilit ishte aq “punëtore” sa u ngrit nga varfëria për të grumbulluar të paktën 2.7 miliardë dollarë.)
Njëri nga njerëzit që dukej se i fuste më shumë frikë presidentit Vladimir Putin ishte Aleksei Navalny — mjeshtër i ironisë, i cili publikonte video që shfaqnin ekstravaganca si pallati personal “i kënaqësive” i Putinit me vlerë rreth 1 miliard dollarë — dhe që, kur u burgos në gulag, shpalli me humor se kishte tentuar të krijonte sindikatën e rojeve të burgut.
Qasja e tretë, që ka rezultuar shpesh e suksesshme, është përqendrimi te fuqia e një individi — një tragjedi e vetme, në vend të një deti shtypjeje. Protestuesit kundër aparteidit përdornin dikur sloganin: “Lironi të burgosurit politikë të Afrikës së Jugut”, por nuk tërhoqi vëmendje.
Më pas e ndërruan me: “Lironi Nelson Mandelën” — dhe të tjerat janë histori.
Në mënyrë të ngjashme, Pranvera Arabe nisi në vitin 2010 me një histori që të shkundte:
Një shitës ambulant 26-vjeçar tunizian i vuri zjarrin vetes për të protestuar kundër korrupsionit — dhe më pas miliona arabë dolën në rrugë kundër sunduesve të tyre.
Në Iran, gjashtë muaj protesta nisën në vitin 2022, kur një vajzë e re, Mahsa Amini, vdiq pasi u arrestua nga policia për mbajtje të papërshtatshme të hixhabit.
“Me vrasjen e saj, njerëzit humbën durimin dhe dolën në rrugë,” më tha Nasrin Sotoudeh, avokate iraniane e njohur për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Sotoudeh theksoi se edhe një protestë krijuese nga një njeri i zakonshëm mund të ndezë një lëvizje më të gjerë.
Ajo përmendi gruan që në vitin 2017 qëndroi në një rrugë të Teheranit, hoqi shaminë dhe e valëviti në fund të një shkopi; incidenti u bë viral dhe nisi lëvizjen “vajzat e rrugës së revolucionit” për të përfunduar detyrimin për veshjen e hixhabit.
Dhe megjithëse ligji për hixhabin ende ekziston, sot gratë nganjëherë e shpërfillin atë pa pasoja.
Ne shpesh i mendojmë politikanët si udhëheqësit natyralë të lëvizjeve të tilla. Por është e habitshme sa shpesh figurat që dalin në krye vijnë nga botë krejt të tjera: Një elektricist në një kantier detar në Poloni, i quajtur Lech Wałęsa. Një dramaturg çek, Vaclav Havel. Avokate gra në Iran. Një studente inxhinierie në Sudan. Një grua e ve dhe amvisë në Filipine, me emrin Corazon Aquino.
Të fundit



Edi, jerm
9 Korrik 2025, 13:05
Në kërkim nga Italia, kapet në Durrës trafikanti i drogës (EMRI)
9 Korrik 2025, 12:50
Parlamenti Evropian miraton raportin për Shqipërinë
9 Korrik 2025, 12:44
EMRI/ Gjendet i vdekur në lumin Devoll i moshuari, pistat e hetimit
9 Korrik 2025, 12:24

Ndryshimet klimatike trefishuan vdekjet nga i nxehti në Evropë
9 Korrik 2025, 12:10
Nga terreni në letër, Rama paralajmëron reformë të re për "tokat e xanuna"
9 Korrik 2025, 11:58
Dështon edhe përpjekja e 44-t për ta bërë Kosovën me Kuvend të ri
9 Korrik 2025, 11:45

Rikonfimohet në detyrë shefi i komisariatit të Rinasit
9 Korrik 2025, 11:25

Tabaku: Pengesa kryesore për integrimin europian vazhdon të mbetet qeverisja
9 Korrik 2025, 10:59
U gjet i vdekur në liqenin e Shkopetit, 23-vjeçari ka dëmtime në pjesën e fytit
9 Korrik 2025, 10:41


Hoxha: Do kemi një parlament që do ja kalojë çdo programi humoristik!
9 Korrik 2025, 10:10

Drejtorët në shënjestër! Pas Fierit dhe Durrësit, Rama mbërrin në Elbasan
9 Korrik 2025, 09:53
Emri/ Identifikohet 23-vjeçari që u gjet i pajetë pranë liqenit të Shkopetit
9 Korrik 2025, 09:42
Aksioni i IKM-së në Theth, banorët dalin në protestë
9 Korrik 2025, 09:34
Arsyet pse BE-ja nuk ka vendosur sanksione të reja kundër Rusisë
9 Korrik 2025, 09:18
DW: Mashtrimet online rrisin trafikimin e qenieve njerëzore
9 Korrik 2025, 09:01
“Nuk pi ujë diploma”, rritet papunësia tek të rinjtë me arsim të lartë më 2025
9 Korrik 2025, 08:56


Horoskopi, çfarë kanë rezervuar yjet për ju sot
9 Korrik 2025, 08:25
Diell dhe reshje shiu, e mërkura me mot të paqëndrueshëm
9 Korrik 2025, 08:06
Posta e mëngjesit/ Me 2 rreshta: Çfarë pati rëndësi dje në Shqipëri
9 Korrik 2025, 07:52

Tabaku: Salianji mbajti një kosto politike që nuk e ka mbajtur askush në Shqipëri
8 Korrik 2025, 22:36


Sekretet për të shijuar verën si një ‘profesionist’
8 Korrik 2025, 21:45


Kriza e mbetjeve në Shqipëri: Tym toksik dhe probleme të thella qeverisjeje
8 Korrik 2025, 21:13
Ndotje alarmante në Fushë-Arrëz, mbetjet e fabrikës së bakrit 'skuqin' lumin Fan
8 Korrik 2025, 21:07

Sondazh/ Si e vlerësoni ndërhyrjen e kryeministrit në pushtetin vendor?
8 Korrik 2025, 20:40
28 të arrestuar në Itali e Spanjë për trafik droge, mes tyre një shqiptar
8 Korrik 2025, 20:24
Banorët përplasen me policinë në Theth: Jemi në tokën tonë
8 Korrik 2025, 20:11
Vdekja e 27-vjeçarit në Lipjan, Osmani: Të hetohet në mënyrë të pavarur!
8 Korrik 2025, 20:06
Trump premton se SHBA-të do të dërgojnë më shumë armë në Ukrainë
8 Korrik 2025, 19:54

BE shënjestron shëndetësinë, arsimin, policinë dhe kadastrat si zona korrupsioni
8 Korrik 2025, 19:23
Rama akuzon qeverinë për bllokim të buxhetit: Janë prekur të gjitha shërbimet jetike
8 Korrik 2025, 19:10

Rihapet çështja e vrasjes së mësueses italiane, e dyshuar një 47-vjeçare shqiptare
8 Korrik 2025, 18:40

Salianji pas rikthimit: Nuk kam bërë opozitë për funksione, por për vokacion
8 Korrik 2025, 18:23
A do kandidojë në zgjedhjet e 2029? Ja si përgjigjet Salianji
8 Korrik 2025, 18:16
Hyri në ujë për të shpëtuar dy turistë, mbytet kapiteni i anijes në Shkodër
8 Korrik 2025, 18:05
Salianji nga selia e PD: Çova para drejtësisë një trafikant droge
8 Korrik 2025, 18:03
Pas Fierit, Rama “zbarkon” në Durrës, priten shkarkime (video)
8 Korrik 2025, 17:53
VIDEO/ Ervin Salianji mbërrin në selinë blu, pritet nga mbështetësit
8 Korrik 2025, 17:45

BE-ja miraton hapat përfundimtarë për anëtarësimin e Bullgarisë në Eurozonë
8 Korrik 2025, 17:43

Zhupa pas lirimit të Salianjit: Frymëzim për çdo opozitar
8 Korrik 2025, 17:19
Ndahet nga jeta aktori David Killick
8 Korrik 2025, 17:09
Rama nuk i kursen as drejtorët e bashkisë së Fierit, kërkon shkarkimin e tyre
8 Korrik 2025, 17:01


I kërcënoi me shkarkime, Rama mbërrin në bashkinë e Fierit
8 Korrik 2025, 16:39
Temperaturat ekstreme, mbyllet përkohësisht Akropoli në Greqi
8 Korrik 2025, 16:30

Zbulohet parcela me kan*bis në Mazhë të Krujës
8 Korrik 2025, 16:13

Republika Sërpska ndan 22 milionë euro shtesë për lobim në SHBA
8 Korrik 2025, 15:52

Erëzat që ju mbrojnë nga mushkonjat!
8 Korrik 2025, 15:30

Aksident në aksin Vlorë-Qeparo, një i plagosur
8 Korrik 2025, 15:11
Berati, 17 vjet pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s
8 Korrik 2025, 15:03


Shtrenjtohet jetesa, inflacioni rritet në 2.4% në qershor, nga ushqimet
8 Korrik 2025, 14:29
VIDEO/ Shembet çatia e restorantit në Itali, një viktimë dhe dhjetë të plagosur
8 Korrik 2025, 14:18
Kërkoi lirimin nga qelia, Gjykata e Lartë lë në burg Veliajn
8 Korrik 2025, 14:07

Akropoli mbyllet përkohësisht për shkak të të nxehtit
8 Korrik 2025, 13:31

Ohri në "listën e zezë" të UNESCO-s, Zhupa: Shuplakë për qeverinë shqiptare dhe AADF
8 Korrik 2025, 13:12

Lirimi i Salianjit/ Berisha: U dënua politikisht nga Rama dhe Xhafa!
8 Korrik 2025, 13:00

Plagosje me thikë në bulevardin e Peshkopisë
8 Korrik 2025, 12:44
Salianji reagon për herë të parë pas lirimit: Do jem në konferencë në orën 17:00
8 Korrik 2025, 12:36
Shtyhet seanca gjyqësore për "Plumbin e Artë", dy avokatë tërhiqen nga procesi
8 Korrik 2025, 12:21
Gjykata e Fierit vendos lirimin me kusht të Ervin Salianjit
8 Korrik 2025, 12:15
Shtrenjtohet jetesa, inflacioni rritet në 2.4% në qershor nga ushqimet
8 Korrik 2025, 12:00


Kërkon lirimin me kusht, Ervin Salianji mbërrin në Gjykatën e Fierit
8 Korrik 2025, 11:16
Nis sot faza e parë e aplikimit në universitete
8 Korrik 2025, 11:10
Zjarr në Lurë, flakët rrezikojnë Parkun Kombëtar
8 Korrik 2025, 10:53
Trump paralajmëron tarifa për Serbinë dhe Bosnje-Hercegovinën
8 Korrik 2025, 10:37