Lufta Izrael-Iran/ Analiza e "The New York Times": Kush mund të durojë më shumë dhimbje?

Izraeli dhe Irani janë tashmë të përfshirë në një përballje që do të testojë durimin e tyre ndaj dhimbjes dhe gatishmërinë për të përshkallëzuar konfliktin. Deri tani, Izraeli ka epërsinë. Por ndërsa kjo luftë zhvillohet, do të vihet në provë qëndrueshmëria e tij dhe ajo e aleatit të tij amerikan.

Gjatë sulmeve të natës së dytë, dhjetëra avionë luftarakë të Forcave të Mbrojtjes së Izraelit (IDF) vepruan mbi Teheran, një demonstrim dramatik i epërsisë ajrore dhe pafuqisë së Iranit. Kjo erdhi pas një nate të parë në të cilën 220 avionë sulmuan bateri raketash tokë-ajër, objekte bërthamore dhe objektiva të lidershipit. Ndërkohë, ekipe të Mossad-it në Iran lëshuan dronë ndaj raketave me rreze të gjatë veprimi që do të përdoreshin për të goditur Izraelin.

Gjatë më shumë se dy dekadash në Iran, agjencia izraelite e inteligjencës ka ndërtuar një rrjet të fuqishëm, të aftë për të hyrë në dhjetëra burime të mirëpozicionuara brenda regjimit dhe për të kryer misione në terren. Vrasjet e mëparshme të shkencëtarëve bërthamorë janë kryer përmes forcave proksi iraniane (përfshirë individë nga pakica baluçe), por operacionet e së premtes mbrëma përfshinë edhe operativë izraelitë brenda Republikës Islamike, duke përdorur dronë dhe armë kundërtanku me rreze të gjatë për të sulmuar raketat balistike iraniane që po përgatiteshin për lëshim.

Përgjigjja e Iranit, e cilësuar si “hakmarrje pa kufij”, përfshiu në 48 orët e para një valë dronësh (të gjithë u rrëzuan), e ndjekur nga një breshëri prej 200 raketash balistike. Duke përshkuar hapësirën me shpejtësi prej mijëra kilometrash në orë, këto janë shumë më të vështira për t’u ndalur, dhe disa prej tyre arritën deri në Tel Avivin qendror, duke rënë pranë ministrisë së mbrojtjes. Izraeli raportoi tre të vrarë dhe 60 të plagosur, ndërsa media iraniane raportoi dhjetëra viktima.

Në reagim ndaj sulmeve të natës, ministri izraelit i mbrojtjes, Israel Katz, paralajmëroi: “Nëse [udhëheqësi suprem iranian, Ajatollah] Khamenei vazhdon të lëshojë raketa ndaj territorit izraelit, Teherani do të digjet.”

Dominimi i përshkallëzimit

Pyetja është: kush ka më shumë mundësi për të rritur koston? Për momentin, është Izraeli. Siç treguan shkëmbimet e para, ai ka kapacitet të shkaktojë dëme të mëdha në Iran — dhe mund të bëjë edhe më shumë duke goditur infrastrukturë kyçe si terminalet e naftës apo, në skenarin ekstrem, duke nxjerrë në pah arsenalin e tij bërthamor.

Irani, në të kundërt, mund të ofrojë më shumë të njëjtën gjë: sulme me raketa, ndonëse saktësia e tyre është më e ulët se ajo e armëve izraelite dhe shumë nga objektivat e tij kryesore janë të fortifikuara në nëntokë. Nëse Irani përshkallëzon sulmet ndaj infrastrukturës ekonomike izraelite, si termocentralet apo rafineritë e naftës, do të ftojë vetëm goditje më të rënda ndaj vetes.

Nëse Irani godet objektiva amerikane në Gjirin Persik, siç kanë kërcënuar liderët e tij, llogaritja gjithashtu del në disfavor të Teheranit, pasi provokimi i Shteteve të Bashkuara për t’u bashkuar në sulmet izraelite do të sillte në lojë kapacitete shtesë si bombarduesit B-2 me bomba kundër bunkerëve. Deri tani, amerikanët kanë përdorur avionë dhe anije luftarake për të ndihmuar në pengimin e sulmeve iraniane, por nuk kanë kryer goditje direkte.

Ndërkohë, efekti i sulmeve izraelite mund të fillojë të zbehet. Objektivat për të cilët janë përgatitur për muaj me radhë po përmbyllen, forcat iraniane po rigrupohen pas goditjeve fillestare dhe situata po bëhet më dinamike. Perëndimi mësoi gjatë luftërave të viteve 1991 dhe 2003 në Irak se lëshuesit mobilë të raketave janë jashtëzakonisht të vështirë për t’u neutralizuar.

Ende ka dyshime se sa efektivisht mund ta godasë Izraeli programin bërthamor iranian, pasi pjesa më e madhe e tij është e groposur në nëntokë. Sulmet fillestare ndaj objektit kryesor të pasurimit të uraniumit në Natanz u cilësuan si të suksesshme. Por Irani gjithashtu mban material të ndjeshëm në një kompleks nën mal në Fordow dhe në depo të blinduara në Esfahan. Nëse Izraeli ka një mënyrë gjeniale për të çaktivizuar këto objekte në nëntokë, ende nuk e kemi parë.

Të dyja palët kanë rezerva të kufizuara të armëve kyçe (për Izraelin, bombat kundër bunkerëve dhe raketat interceptuese për mbrojtje; dhe për Iranin, raketat më efektive). Kur këto të shterojnë, lufta do të kthehet në një garë për të parë kush mund të përballojë dhimbjen më gjatë — dhe këtu një regjim si ai i Iranit ka disa përparësi.

Nëse raketat iraniane arrijnë herë pas here objektiva kyç në Izrael, kjo do të forcojë moralin e Iranit. Po ashtu, meqë avionët izraelitë tashmë fluturojnë rregullisht në hapësirën ajrore iraniane, kapja e një piloti izraelit do të ishte një fitore e madhe propagandistike për Teheranin.

Vlerësimet për përparimin e Iranit drejt një arme bërthamore kishin nisur të ndryshonin. Për një kohë të gjatë ishte menduar në qarqet e inteligjencës se, ndonëse Irani kishte shtuar prodhimin e uraniumit të pasuruar në nivele të larta, nuk kishte ndërmarrë hapa për ta kthyer atë në armë që nga viti 2003. Por javën e kaluar, Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike deklaroi se Irani kishte shkelur detyrimet e tij, duke theksuar: “Grumbullimi i shpejtë i uraniumit shumë të pasuruar … është shqetësues serioz.”

Agjencia shtoi se Irani kishte vënë në punë një vend të ri dhe të fshehtë për pasurim dhe nuk po jepte përgjigje për gjurmët e uraniumit të zbuluara në tre objekte të pa deklaruara, të lidhura me programin e mëhershëm të armëve. A është kjo dëshmi e një programi të rifilluar të bombës atomike? Shumë ekspertë dhe vëzhgues të politikës ishin ende të pavendosur.

Më pas, në mes të javës, Sekretari i Mbrojtjes së SHBA Pete Hegseth, i pyetur në një komision të Senatit për përpjekjet e Iranit, tha: “Ka mjaft tregues që ata janë duke lëvizur drejt diçkaje që ngjan shumë me një armë bërthamore.”

Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu, në një fjalim televiziv të premten në mëngjes, deklaroi: “Në muajt e fundit, Irani ka ndërmarrë hapa që nuk i kishte ndërmarrë kurrë më parë — hapa drejt armatosjes së këtij uraniumi të pasuruar.” Kur mund të ketë një bombë? Brenda një viti, sugjeroi ai, ose “madje brenda disa muajsh — më pak se një vit”.

Deklaratat publike sugjeronin një ndryshim në vlerësimin e disa shteteve për atë që po ndodhte në laboratorët iranianë. Presidenti Macron tha të premten se programi bërthamor i Iranit kishte hyrë në një fazë kritike.

Para 7 tetorit 2023, Izraeli e dinte se çdo sulm ndaj objekteve bërthamore iraniane do të mund të sillte një përgjigje të gjerë, përfshirë mijëra raketa nga aleatët e “boshtit të rezistencës”, përfshirë Hezbollahun në Liban, Houthit në Jemen dhe Hamasin në Gaza. Kjo pa përmendur arsenalin e vet të madh të raketave të Iranit.

Por qeveria e Netanyahut ndryshoi llogaritjen. Njësitë palestineze janë shtypur gjatë fushatës brutale në Gaza dhe Hezbollahu është thyer nga një ofensivë që nisi në shtator 2024 me operacionin e “pager-it shpërthyes” që synoi udhëheqjen e tij.

Në muajin pasardhës, Irani lëshoi qindra raketa dhe dronë, duke shkaktuar dëme të kufizuara në Izrael, por provokoi një përgjigje që goditi rëndë sistemin iranian të mbrojtjes ajrore. Për ta mbyllur një vit të zymtë për boshtin, regjimi i Bashar al-Asadit — aleat kyç rajonal — u rrëzua në Siri.

Pra, deri në fund të vitit të kaluar, ishte hapur një dritare e mundësisë për Izraelin. Rrjeti i proksive të Iranit ishte dobësuar dhe mbrojtjet e tij ishin zbutur, por të dyja mund të rindërtoheshin. Netanyahu e dinte që koha po ikte. Po ashtu, çdo muaj që kalon i jep Iranit kohë për të grumbulluar më shumë uranium të pasuruar dhe për të përparuar drejt ndërtimit të një bombe.

Inaugurimi i Presidentit Trump solli një element të ri në lojë, pasi u bë shpejt e qartë se ai do të kërkonte një rrugë diplomatike për ta kthyer Iranin në një program të kufizuar bërthamor — ndonëse kishte hedhur poshtë një marrëveshje të tillë një dekadë më parë. Gjatë muajve të fundit, loja e rrezikshme është zhvilluar në tri fronte: Trump përpiqej ta detyronte Iranin në negociata; në të njëjtën kohë i bënte presion Netanyahut që të mos godiste; dhe Irani e gjykonte se mund ta luante Trumpin për kohë, pa hequr dorë nga pasurimi i uraniumit.

Rreziqet e kësaj loje pokeri me aksione të larta janë rritur nga mesazhet kontradiktore nga ekipi i Trump. I dërguari i tij, Steve Witkoff, në një moment sugjeroi se Irani mund të vazhdonte pasurimin e uraniumit për sa kohë që nuk e kthente atë në armë, por më vonë e tërhoqi atë ide. Dhe kur ra goditja izraelite të premten, sekretari amerikan i shtetit, Marco Rubio, u distancua shpejt nga ajo, vetëm për t’u ndjekur disa orë më vonë nga vetë presidenti që postoi në rrjetet sociale: “I dhashë Iranit mundësi pas mundësie për marrëveshje … Tani Irani duhet të bëjë një marrëveshje, përpara se të mos mbetet asgjë.”

Ndjesia se Trump po përdorte sulmet për ta detyruar kundërshtarin të rikthehej në tryezën e negociatave u përforcua edhe nga zyrtarët izraelitë. Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i Izraelit, Tzachi Hanegbi, e pranoi të premten: “Programi bërthamor i Iranit nuk mund të shkatërrohet tërësisht përmes një fushate ushtarake.” Është e qartë se do të nevojitet një marrëveshje.

Megjithatë, Reza H. Akbari, një akademik irano-amerikan, përmblodhi reagimin mediatik në Republikën Islamike si: “Negociatat u përdorën nga SHBA dhe Izraeli si mbulesë për të na sulmuar dhe ishin asgjë më shumë se një ndarje shumëmujore e punës mes Trumpit dhe regjimit sionist.” Ndërkohë, misioni diplomatik i Iranit në OKB postoi: “Regjimi izraelit dhe mbështetësi i tij — përkatësisht Shtetet e Bashkuara — do të mbahen plotësisht përgjegjës.”

Me fjalë të tjera, pavarësisht nëse Trump e inkurajoi këtë veprim apo u tërhoq brenda tij nga Netanyahu, iranianët e shohin Amerikën si bashkëfajtore. Sulmet hakmarrëse të premtuara ndaj bazave amerikane janë tani një nga mënyrat kryesore që konflikti mund të përshkallëzohet.

Në prill, SHBA rriti forcat e saj goditëse në Lindjen e Mesme, para se t’i ulte sërish. Tani, Pentagoni po urdhëron rikthimin e tyre në rajon. Dhe ndërsa Britania do të shpresojë ta mbajë grupin e saj detar të aeroplanmbajtëses HMS Prince of Wales larg këtij konflikti, ai ndodhet në Oqeanin Indian dhe mund të lëvizë drejt Gjirit nëse aleatët apo interesat britanike vihen në shënjestër.

Witkoff kishte planifikuar të takohej këtë fundjavë me një delegacion iranian në Oman për bisedime të mëtejshme, por takimi u anulua. Diplomacia e vërtetë do të duhet të presë, pasi tani janë sulmet dhe kundërsulmet që dominojnë zhvillimet. Irani e gjen veten jashtëzakonisht të izoluar. Hezbollahu, dikur aleati më i fortë dhe më i frikshëm rajonal, ka sinjalizuar se nuk do t’i bashkohet sulmeve me raketa ndaj Izraelit. Ai është nën presion nga qeveria libaneze dhe luftëtarët e tij nuk e harrojnë që ndihma iraniane në momentin e tyre të nevojës vitin e kaluar ishte e kufizuar.

Ndërkohë, ministria e jashtme ruse publikoi një deklaratë me një dënim standard ndaj sulmeve izraelite, duke e përmbyllur me një shtysë të qartë ndaj Iranit: “Ju kujtojmë gatishmërinë e Shteteve të Bashkuara për të zhvilluar një raund tjetër negociatash mbi programin bërthamor iranian në Oman.” Kina, ndërkohë, pritet të qëndrojë në heshtje, duke bërë thirrje për dialog.

Logjika diplomatike, pra, favorizon një kthim në tryezën e negociatave. Po ashtu edhe vetë Izraeli e kupton se nuk mund të arrijë një zgjidhje vetëm me mjete ushtarake. Por krenaria kombëtare e lënduar shton një element shpërthyes të paparashikueshmërisë. Udhëheqja iraniane, e fyer nga poshtërimet dhe humbjet e ditëve të fundit, nuk është në humor për të pranuar llojin e marrëveshjes që Trump dhe izraelitët duan.

Në përpjekjen e tyre për të dhënë një goditje simbolike për të shpëtuar fytyrën ndaj armikut, fshihet rreziku i një gabimi katastrofik në llogaritje./The New York Times