Kuzhinë e ndarë, palestër private/ Jeta "e luksit" për të burgosurit VIP

Ish-zyrtarët e partisë në pushtet dhe gangsterët e dënuar të krimit të organizuar gëzojnë trajtim të privilegjuar në burgjet e Shqipërisë, ka zbuluar një hetim i BIRN.

Më 18 shtator, një ekip inspektimi nga Avokati i Popullit i Shqipërisë zbuloi dy realitete të kundërta në një nga burgjet e vendit. Në seksionin A Block, banorët e zakonshëm që shërbenin atje u ankuan për lagështirë, ambiente dush të degraduara dhe dyshekë të tepërt.

Por në katin e dytë të Bllokut, një grup ish-zyrtarësh të Partisë Socialiste, të dënuar ose në pritje të gjykimit për korrupsion dhe shpërdorim pushteti, kishin krijuar minibotën e tyre brenda.

Dhomat e tyre ishin të sapolyera. Dyshekët ishin krejt të rinj së bashku me frigoriferë dhe dush dhe tualete private. Inspektorët gjetën gjithashtu një palestër, një kuzhinë të pajisur mirë dhe një hapësirë për lojëra futbolli, falë një donacioni të Federatës Shqiptare të Futbollit.

“Në atë seksion, një nga qelitë ishte ripërdorur për t'u përdorur si kuzhinë, e pajisur me frigoriferë, hapësirë për ruajtjen e ushqimeve, një tavolinë dhe vegla,” thuhet në raport.

Këto ambiente janë ngritur për të plotësuar nevojat e disa ish-zyrtarëve, si ish-ministri Lefter Koka, i dënuar për korrupsion dhe pastrim parash dhe ish-kryebashkiaku i Durrësit Vangjush Dako, në pritje të gjykimit për shpërdorim detyre. Aty ndodhet edhe ish-deputeti Alqi Bllako i cili po përballet me disa akuza për korrupsion dhe shpërdorim detyre. Brenda një sistemi që duhet të garantonte trajtim të drejtë dhe joinkriminues për të gjithë të burgosurit, ish-zyrtarët e Partisë Socialiste dukeshin më të barabartë se pjesa tjetër.

Ata nuk janë të vetmit zogj burgu të privilegjuar, zbuloi BIRN.

Të dhënat e marra nga BIRN përmes dokumenteve, emaileve dhe raporteve të inspektimit tregojnë se të burgosurit trajtohen në mënyrë shumë të pabarabartë në shumë burgje shqiptare dhe se ish-zyrtarët e rënë nga hiri duket se formojnë një elitë burgu, së bashku me figura të tjera famëkeqe nga bota e krimit të organizuar.

Dokumentet tregojnë gjithashtu se ky trajtim i pabarabartë ka ngritur shqetësime serioze për sigurinë e burgjeve dhe trajtimin e padrejtë të pjesës tjetër të të burgosurve në një vend ku mbipopullimi në sistemin e burgjeve është një çështje e vazhdueshme.

Erinda Ballanca, Avokati i Popullit i Shqipërisë, tha për BIRN se autoritetet ishin përpjekur të rregullonin situatën, por përballen me sfida të shumta.

"Sistemi duhet të përmirësojë kushtet për të gjithë të burgosurit dhe gjithashtu duhet t'i trajtojë ata në mënyrë të barabartë," tha Ballanca, duke theksuar se disa ambiente të burgjeve janë shumë të vjetra dhe "nuk plotësojnë kriteret minimale të sigurisë".

Sistemi i burgjeve në vend u bë temë e ditës më 15 dhjetor, kur një i burgosur në burgun e sigurisë së lartë në Peqin vrau një të burgosur për motive të paqarta. Rezultoi se vrasësi i dyshuar i cili vuante dënimin me burgim të përjetshëm për një vrasje të dyfishtë kishte fshehur një revole në qeli për disa javë përpara se ta gjuante në drejtim të Arben Lleshit, një vrasës i dënuar me burgim të përjetshëm në Britaninë e Madhe dhe i ekstraduar në Shqipëri në vitin 2016. të kryejë dënimin.

Megjithatë, BIRN zbuloi se masat e ndërmarra për të adresuar këto probleme duken të pamjaftueshme.

Admir Abrija, shef i Drejtorisë së Burgjeve, nuk iu përgjigj kërkesës së BIRN për komente deri në momentin e publikimit. Ministri i Drejtësisë Ulsi Manja nuk pranoi t'u përgjigjej pyetjeve për trajtimin e pabarabartë të të burgosurve, duke sugjeruar që pyetje të tilla t'i drejtohen Drejtorisë së Burgjeve.

Burgu u shndërrua në një lloj hoteli

Shqipëria kishte rreth 5200 të burgosur në nëntor 2023 në 16 institucione të vuajtjes së dënimit. Midis tyre, 2128 janë në vuajtje të dënimit nga gjykatat ndërsa 3107 të tjerë janë në paraburgim.

Prishni i Sigurisë së Lartë të Peqinit përmban rreth 10 për qind të të gjithë të burgosurve. Ajo funksionon gjithashtu nën regjimin 41 BIS, një sistem i konceptuar në Itali për t'u marrë me kriminelët e thekur duke i izoluar totalisht ata, një praktikë e kopjuar disa vite më parë nga Shqipëria për të frenuar figurat e krimit të organizuar që me sa duket ende bëjnë biznes ndërsa janë prapa hekurave.

Ndryshe nga burgu i Durrësit, ku strehohen të burgosurit me jakë të bardhë, Peqini strehon disa nga të burgosurit më të rrezikshëm në vend. Të dhënat e nëntorit 2023 tregojnë se 66 për qind e të burgosurve atje janë duke vuajtur dënime të përjetshme, ndërsa 64 për qind e kriminelëve të dënuar për pjesëmarrje në krimin e organizuar janë gjithashtu atje.

Më 15 dhjetor, siguria e burgut u thye rëndë kur Sokol Mjacaj, teksa po vuante dënimin me burgim të përjetshëm, vrau një nga të burgosurit dhe plagosi një të dytë, ndërsa kërcënoi gardianët e burgut. Më vonë ai u tha autoriteteve se kishte mbajtur një armë për rreth një muaj të fshehur në një enë qumështi.

Informacioni i mbledhur nga BIRN tregon se kjo ngjarje nuk doli e paqartë. Një muaj më parë, në një tjetër shkelje sigurie, rreth 30 të burgosur që vuanin dënime të gjata zhvilluan një festë private. BIRN pa një video që tregon partinë dhe një raport nga shërbimi i kontrollit të brendshëm të burgut në lidhje me të.

Në video, tavolinat duken plot me ushqime të porositura nga jashtë së bashku me shishet e Coca Cola. Një celular po regjistron festën, megjithëse të burgosurit nuk lejohen të kenë mjete të tilla komunikimi. Shihen gota plastike të përdorura për të bërë një dolli, që besohet të jetë e mbushur me raki, një pije alkoolike tradicionale ballkanike që nuk lejohet në burgje.

Pas festës, drejtori i burgut, Artan Tabaku, u pezullua më 22 nëntor, në vend të tij si emërim i përkohshëm zuri Kamber Hoxha. Tre javë më vonë, Hoxha dhe 11 punonjës të tij u arrestuan pas vrasjes së kryer nga Mjacaj. Ata përballen me akuza për shpërdorim detyre.

Hoxha tha në gjykatë se “burgu i Peqinit ishte shndërruar në një lloj hoteli”. Para ngjarjes, Hoxha kishte vënë në dijeni shefin e tij, Admir Abrija, për çështjet.

Një nga letrat që BIRN ka parë, dërguar më 30 nëntor, thotë: “Të burgosurve u është lejuar të investojnë në dhomat e tyre (rindërtojnë dhe furnizojnë me mobilje) dhe tani këto dhoma janë privatizuar. Ndërhyrja e tyre në dhoma kishte pakësuar mundësinë për të kryer kontrolle për elementë sigurie apo sende të ndaluara.” Ai shton se të burgosurit tani i konsiderojnë dhomat e tyre private dhe caktimi i të burgosurve të tjerë në këto dhoma ishte "pothuajse i pamundur".

Në raportin e Hoxhës thuhej gjithashtu se në burgun e tij rreth 160 shtretër ishin bosh, ndërsa 115 të burgosur strehoheshin në kundërshtim me aktet ligjore dhe jashtë kushteve normale të jetës dhe sigurisë.

E gjatë është edhe lista e sendeve të ndaluara që gjenden brenda burgut: frigoriferë, kondicionerë, furra, mikrovalë, shtrydhëse frutash, kuti për muzikë.

"Të gjitha seksionet nuk kontrollohen kurrë"

Vrasja në burgun e Peqinit trazoi jetën e të burgosurve VIP të Durrësit, ku ndodhen një ish-ministër, një ish-deputet, pesë ish-kryetarë bashkie, një prokuror dhe një ish-zyrtar i lartë i policisë. Ata u transferuan përkohësisht në burgun e Fierit pasi një zyrtar pranoi se ishin “trajtuar në mënyrë preferenciale dhe në kundërshtim me rregullat e brendshme të burgut”.

Megjithatë, trajtimi i pabarabartë i të burgosurve nuk duket të jetë një fenomen i kohëve të fundit. Një raport inspektimi i periudhës qershor-korrik 2023 në të 16 institucionet penitenciare, i parë nga BIRN, vë në dukje shkelje të sigurisë dhe trajtime të përhapura të pabarabarta dhe diskriminuese në shumicën e burgjeve.

Në burgun Jordan Misja në Tiranë, institucioni më i madh i paraburgimit në vend, inspektimi konstatoi një sërë shkeljesh shqetësuese. "Nuk ka vetëm dhoma që nuk kontrollohen, por edhe seksione që nuk janë prekur apo kontrolluar ndonjëherë," vëren raporti.

Në burgun e Vlorës dukej qartë një standard i dyfishtë i trajtimit të të burgosurve. “Kishte të burgosur që kanë dhoma të ndara me mobilje të mira dhe të tjerë që vendoseshin në dhoma të quajtura ‘karantinë’, pa mobilie fare apo tualete, vetëm krevate”, thuhet në raport.

Në burgun e Lushnjës, inspektorët gjetën hapësirën të shpërndarë në mënyrë të pabarabartë. Në disa dhoma kishte vetëm dy persona, ndërsa të tjerët "ishin plot", shkruan ata.

Gjithashtu, inspektorët vunë re se në shumicën e burgjeve kontrolli i sendeve të ndaluara ishte shpesh fiktive. Rojet e turnit të natës u gjetën në gjumë.

“Nga anketa e procedurës së kontrollit të sendeve të ndaluara rezultoi se çdo kontroll zgjati vetëm tre minuta në një sektor me 10-12 dhoma, që do të thotë se kontrollorët kalonin mesatarisht 20 sekonda në secilën dhomë”, raporton Jordan Misja tha burgu i Tiranës.