Lubonja: Unë isha mik me Ramën artist, ai i tradhtoi idetë e tij

Gazeta e përjavshme franceze “Le Nouvel Obs” ka publikuar një artikull mbi Shqipërinë, ku në fokus ka patur ngritjen e kampeve të refugjatëve në vendin tonë, mbi bazën e marrëveshjes mes kryeministrit Edi Rama dhe asaj italiane Gerogia Meloni.

Pjesë e artikullit ka qenë edhe një intervistë me publicistin Fatos Lubonja, i cili ka deklaruar se e vetmja gjë e sigurt nga ngritja e kampeve të refugjatëve është se do i kushtojnë shtrenjtë Shqipërisë.

Ndër të tjera Lubonja ka folur edhe për miqësinë që ka patur me kryeministrin Rama, por sipas tij, kreu i qeverisë tradhtoi idetë e tij, pasi u fut në politikë.

Nga Marie Vaton “Le nouvel Obs”

Fatos Lubonja është një shkrimtar dhe kritik, i lindur në Tiranë në vitin 1951, që jeton midis kryeqytetit të Shqipërisë dhe Pizës, në Itali. Ai është një zë i rëndësishëm në skenën intelektuale dhe letrare të këtij vendi të vogël të Ballkanit, i njohur për kritikat e tij të ashpra ndaj totalitarizmit dhe për luftën e tij të ashpër për demokracinë dhe të drejtat e njeriut, veçanërisht me revistën e tij «Përpjekja», e themeluar në vitin 1994. Vepra e tij eksploron temat e shtypjes dhe lirisë, duke reflektuar përvojat e tij personale si një i burgosur politik nën regjimin komunist të diktatorit Enver Hoxha për gjashtëmbëdhjetë vjet.

Në vitet e fundit, ai i është përkushtuar edhe artit përmes instalacioneve që frymëzohen kryesisht nga kujtimet e tij prej përvojës në robëri. Ai është, ndër të tjera, autor (me Ardian Isufin) i Memorialit Postbllok (ose memoriali Check-Point) për periudhën komuniste, i vendosur në bulevardin kryesor të Tiranës. Për «Le Nouvel Obs», ai analizon marrëveshjen e kontestuar të nënshkruar në nëntor 2023 midis Romës dhe Tiranës për externalizimin e kërkesave për azil nga Italia.

Vendi juaj, Shqipëria, sapo ka pritur një grup të parë personash të shpërngulur të kapur në det nga autoritetet italiane. Këta gjashtëmbëdhjetë burra janë transferuar në qendrën e portit të Shëngjinit ku do të shqyrtohen dosjet e tyre. Kjo është hera e parë që një vend anëtar i Bashkimit Evropian (BE) externalizon kërkesat e tij për azil në një vend të tretë. Pse Tirana pranoi të nënshkruajë këtë marrëveshje në nëntor 2023 me Giorgia Melonin?

Fatos Lubonja: Kryeministrja italiane pretendon se ky protokoll do të ketë një efekt ndalues mbi kandidatët për emigrim. Nuk e di nëse kjo do t’i dekurajojë ata, por është e sigurt që do të kontribuojë në padukshmërinë e tyre, pasi këto burgje janë të ndaluara për akses dhe plotësisht të kontrolluara nga policia italiane. E vetmja gjë e sigurt është se e gjithë kjo do të kushtojë jashtëzakonisht shtrenjtë për Italinë: ky transferim i parë ka kushtuar të paktën 250,000 euro, që do të thotë 15,000 euro për migrant.

Duhet kuptuar se kjo marrëveshje është negociuar në fshehtësi. Në Shqipëri, askush nuk ishte në dijeni. Por, edhe sikur të ishim, nuk do të kishte ndryshuar asgjë, pasi nuk ka asnjë mënyrë për të kundërshtuar vendimet që merr qeveria. Këtu, opozita shqiptare është reduktuar në minimum. Edhe kur ajo denoncon abuzimet e kryeministrit tonë, Edi Rama, [në pushtet që nga viti 2013], regjimin e tij autoritar oligarkik dhe propagandistik, zëri i saj nuk ka peshë në skenën gjeopolitike ndërkombëtare.

Eshtë edhe më e paqartë se çfarë ka fituar Shqipëria nga kjo?

Shumë gjëra. Së pari, Shqipëria po pret që prej dhjetë vjetësh që kandidatura e saj për anëtarësim në Bashkimin Evropian të shqyrtohet. Prandaj është e qartë se kryeministri ynë Edi Rama po përpiqet të luajë rolin e nxënësit të mirë të Ballkanit duke ndihmuar Bashkimin Evropian ne problemin që ai ka me emigracionin. Ai vetë kishte folur për “solidaritetin evropian” për të justifikuar nënshkrimin e kësaj marrëveshjeje me Giorgia Melonin. Për më tepër, rastësi apo jo e kalendarit, më 15 tetor, ditën para mbërritjes së migrantëve të parë të transferuar në territorin shqiptar, Shqipëria hapi zyrtarisht në Bruksel kapitullin e parë të negociatave të saj për anëtarësim. Duhet theksuar se nuk është hera e parë që vendi ynë luan një rol në politikën migratore evropiane: në vitin 2019, ne ishim gjithashtu të parët që pranuam në territorin tonë një operacion të përbashkët të Frontex, agjencisë evropiane të kufijve dhe rojeve bregdetare, jashtë zonës së BE-së, për të forcuar menaxhimin e kufijve të saj.

Në kronikat tuaja të publikuara në media franceze si «Courrier des Balkans», ju denonconi hipokrizinë e këtij protokolli të negociuar pas shpinës të Komisionit Evropian, por që, që atëherë, është përshëndetur nga presidentja e tij, Ursula von der Leyen, si dhe nga rreth pesëmbëdhjetë vende anëtarë të BE-së, si Austria apo Danimarka, dhe më së fundi, Franca, përmes zërit të ministrit të saj të Brendshëm Bruno Retailleau.

Pikërisht. Ekziston një sistem standardesh të dyfishta që unë e denoncoj ashpër. Nga njëra anë, kemi Bashkimin Evropian që u kërkon vendeve kandidate që shpresojnë të antarësohen programe reformash për të rregulluar legjislacionin, standardet dhe praktikat e tyre, sipas vlerave demokratike të vetë Unionit.

Nga ana tjetër, BE vijon që prej vitit 2015 të lidhë partneritete financiare me vende të treta jo-demokratike si Libia, Maroku, Turqia, Tunizia për të forcuar kontrollin e flukseve migratore dhe së fundi, për të externalizuar kufijtë e saj, ndërsa mbyll sytë për shkeljet e të drejtave të njeriut që kjo shkakton.

Dhe çfarë mendoni për mbikëqyrjen nga Zyra e Lartë të Komisionerit të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët? A nuk është kjo një garanci e mjaftueshme sipas jush?

Do të ketë misione vëzhgimi nga shoqatat për të drejtat e njeriut, veçanërisht në muajt e parë. Ajo që më shqetëson është prania e tyre në afat të gjatë. Kjo marrëveshje është parashikuar për pesë vjet. Dyshoj se nuk do të ketë shkelje për një kohë kaq të gjatë. Ajo që duhet kuptuar është se Shqipëria nuk është zgjedhur rastësisht. Ne jemi një vend pa sindikata, pa sistem demokratik, të përfshirë nga korrupsioni dhe trafikimi i drogës. Kemi kaluar nga diktatura e Enver Hoxhës në një sistem oligarkik gjithnjë e më autoritar, të modeluar sipas Vladimir Putinit. Për Evropën Perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara, është mjaft praktike të negociojnë me një shtet autoritar që i përgjigjet interesave të tyre pa u shqetësuar shumë për atë që ndodh brenda. Shqipëria e Edi Ramës është një model klientelist ku të gjithë partnerët janë mbretër për aq kohë sa paguajnë dhe e lejojnë atë të vazhdojë sistemin e tij: atë të mbajtjes së pushtetit në bashkëpunim me krimin e organizuar. Ne jemi shndërruar në nënkontraktorë për Perëndimin: deri tani trajtonim mbeturinat tuaja, tani edhe migrantët tuaj.

Ju vetë e njihni mirë kryeministrin Edi Rama, i cili ishte një nga miqtë tuaj të ngushtë dhe anëtar i revistës suaj letrare «Përpjekja», e themeluar në Tiranë në vitin 1994, tri vjet pasi ju dolët nga nga burgu.

Është e vërtetë. Në atë kohë, ai ishte kthyer nga Parisi, ku kishte studiuar artet plastike. Ai kishte një thënie: «Inteligjenti kërkon të vërtetën, ndërsa politikanët kërkojnë votat.» Unë isha mik me të kur ai kërkonte të vërtetën. Por kur u bë politikan, ai tradhtoi të gjitha idetë e tij. Ai, që u bë i njohur në vitin 2003 me një projekt artistik të gjerë që përfshinte rilyerjen me ngjyra të ndezura të të gjitha fasadave të qendrës së Tiranës kur ishte kryetar i bashkisë, tani është themelues i shkatërrimit të të gjithë monumenteve tona historike, të cilat i zëvendëson me godina të shëmtuara dhe kulla fallike, ndërtimi i të cilave shërben për të pastruar paratë e drogës. Por të gjitha këto, Giorgia Meloni, dhe para saj Matteo Renzi [kryeministër italian nga 2014 deri në 2016], apo Donald Trump [president i Shteteve të Bashkuara nga 2017 deri në 2021, që po kërkon një mandat të ri në Shtëpinë e Bardhë], miqtë e tij të rinj, nuk i shohin. Ai ka fabrikuar një personazh ikonik, pak artist, pak nga të gjitha, që pretendon të jetë progresist, gati “woke” ndonjëherë, në mënyrë që ti pëlqejë dhe pse jo, ti argëtojë perëndimorët.

Kjo është ironike, sepse në të njëjtën kohë krimi i organizuar po përparon dhe më shumë se 700,000 nga 2.8 milion shqiptarë kanë ikur nga vendi për të emigruar masivisht në Evropën Perëndimore dhe Veriore. Më kujton profecinë e Guy Debord: «Nëse në një sistem, iluzioni me format e tij spektakolare arrin në pikën që mbizotëron mbi realitetin, kjo tregon se rendi social është në krizë legjitimiteti.»