(Mos) zgjidhja e krizës së mbetjeve të dyshuara toksike në Durrës

Në shtator të vitit të kaluar, Rrjeti i Aksionit të Bazelit dha alarmin e kuq se një anije e nisur nga Porti i Durrësit Shqipëri, dyshohet se transportonte lëndë të rrezikshme. Pas “xhiros së botës”, anija nuk u pranua nga asnjë port. Që nga 8 nëntori, anija është rikthyer aty ku u nis, në fillim në Portin e Durrësit dhe dy javë më vonë kontejnerët u zhvendosën në Porto Romano.

Çështja sa mjedisore aq edhe ligjore kaloi në duart e Prokurorisë së Durrësit e cila premtoi “hetim intensiv” dhe “ekspertizë” nga laboratorët tanë, dhe për shkak të ndjeshmërisë publike do na mbante të informuar për çdo zhvillim.

Kërkesa

Prokuroria e Durrësit njoftoi se çështja ishte komplekse, por dha shpresë se do të zgjidhej, duke iu drejtuar tre institucioneve shtetërore për kryerjen e analizave për të përcaktuar llojin e lëndëve dhe nëse ishin ose jo të rrezikshme.

“Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë të Juridiksionit të Përgjithshëm Durrës, i është drejtuar disa institucioneve publike shqiptare, si Fakulteti i Gjeologjisë dhe i Minierave, Fakultetit të Shkencave të Natyrës dhe Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore, për të vendosur në dispozicion laboratorë dhe ekspertë për kryerjen e analizave të materialit që ndodhet në kontejnerët, objekt sekuestrimi. Për shkak të interesit të lartë publik që mbart kjo çështje, Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë të Juridiksionit të Përgjithshëm Durrës do të vijojë të mbajë të informuar opinionin publik në lidhje me hapat e mëtejshëm”, tha ndër të tjera në njoftimin zyrtar të datës 1 nëntor të vitit të kaluar, institucioni i akuzës në Durrës.

A ka laboratorë, po ekspertë?

Kur pritej zgjidhja, shtohet problemi dhe tashmë rrezikohet që 102 kontejnerët të qëndrojnë në Porto Romano për një kohë të gjatë, për shkak se vendi ynë çedon në mjete dhe specialistë për analizimin e lëndëve të dyshuara toksike.

“Laboratori i institucionit tonë nuk ka realizuar asnjë analizë për të identifikuar, apo përcaktuar përbërjen e mundshme të mbetjeve të dyshuara toksike. Duke qenë se nuk kemi kryer analiza dhe nuk disponojmë ekspertizë në këtë fushë, nuk mund të ofrojmë asnjë vlerësim mbi rrezikshmërinë e mbetjeve apo mundësitë për asgjësimin e tyre. AKBN nuk ka të dhëna për të vlerësuar ndikimin e mundshëm të këtyre mbetjeve në mjedis dhe komunitetin përreth”, thotë AKBN në përgjigjen e saj për Faktoje.al.

AKBN jep një përgjigje indirekte sesi prokuroria ka përzgjedhur këtë institucion për kryerjen e analizave të tilla, kur kompetencat e saj janë të përcaktuara. “Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore në bazë të vendimit nr. 547 datë 09.08.2006, të Këshillit të Ministrave, “Për krijimin e Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore”, të ndryshuar, ka si objekt të veprimtarisë zhvillimin, mbikëqyrjen e shfrytëzimit racional të burimeve natyrore, në bazë të politikave të qeverisë dhe monitorimin e post-shfrytëzimit të tyre, në sektorin minerar, hidrokarbur dhe energjetik”,  thuhet në reagim.

Eksperti për mjedisin, Rodion Gjoka, thotë për Faktoje.al se,  praktika si janë administruar mbetjet është tërësisht e gabuar.

Sipas tij, nuk është  kompetencë as e policisë së shtetit, as e prokurorisë që të administrojë mbetjet e rrezikshme qoftë në mënyrë të përkohshme apo definitive.

Edhe Fakulteti i Shkencave të Natyrës, në përgjigjen zyrtare për Faktoje.al, thotë se nuk disponon laboratorë dhe ekspertë të fushës për kryerjen e analizave të lëndëve të dyshuara toksike dhe se për këtë kanë lajmëruar zyrtarisht edhe institucionin e akuzës në Durrës.

“Fakulteti i Shkencave të Natyrës (Departamentet Përkatëse) i është përgjigjur Prokurorisë pranë Gjykatës së shkallës së parë Durrës, zyrtarisht me shkresë, se nuk e kanë të mundur kryerjen e analizave të kërkuara, pasi nuk disponojnë pajisjet e nevojshme, kushtet laboratorike, eksperiencën e duhur, për kryerjen e këtyre analizave”, thotë FSHN.

Por burime nga Prokuroria e Durrësit saktësuan se edhe nëse përgjigja vjen vetëm nga një laborator, nga tre të tillë që kishte kërkuar ky institucion, të dhënat e përftuara nuk mund të merren si të sakta. “Në raste kur dyshohet se kemi të bëjmë me një sasi lëndësh të rrezikshme nevojitet përgjigje nga të paktën dy laboratorë të ndryshëm dhe më pas bëhet krahasimi i përgjigjeve dhe nëse janë të njëjta ose shumë të përafërta mund të konsiderohen si provë e mirëfilltë në gjykatë”, tha një burim nga Prokuroria e Durrësit.

Eksperti Gjoka, në anën tjetër, vëren se asnjë nga institucionet e përmendura nga Prokuroria e Durrësit nuk mund të bëjë analiza.

Atëherë cili autoritet duhet t’i bëjë?  “Unë mendoj që përgjegjësia e parë është e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit, më pas Inspektoriati Qendror apo Shtetëror Teknik dhe më tutje mund të kërkohet ekspertizë nga operatorë privatë në vend apo të huaj”, thotë Gjoka.

Prokuroria e Durrësit

Burime konfidenciale të Faktoje.al thanë se hetimet deri më tani nga Prokuroria e Durrësit janë përqendruar në grumbullimin e informacionit nga vendburimi i dyshuar nga ku dolën mbetjet, (kompania Kurum në Elbasan) dhe më pas tentativa e dështuar për transportimin e tyre drejt Tajlandës nga kompania transportuese “Sokolaj sh.p.k”. Institucionet që po hetohen për rolin e tyre janë edhe Autoriteti Portual i Durrësit që lejoi kalimin e kontejnerëve, Agjencia Kombëtare e Mjedisit që çertifikoi mbetjet si të pa rrezikshme, por edhe Ministrinë e Mjedisit për dhënien e lejes kompanisë transportuese.

Refuzimi i analizave

Rrjeti i Veprimit të Bazelit, “Basel Action Network” (BAN), i cili u bë shkaktare që anija e nisur nga Durrësi të bllokohej në të gjithë portet ku tentoi ankorimin, ndoqi situatën edhe në Portin e Durrësit, në ditën që anija me 102 kontejnerë u rikthye, duke kërkuar që të ishte “pjesë e hetimit”, teksa kërkoi transparencë nga institucionet shqiptare, madje u vetë-ofruan edhe që të kryenin analizat e duhura, nga kontejnerët deri tek vendi i dyshuar i burimit, kompania “Kurum” në Elbasan.

“Ne jemi 95% të sigurt se këto mbetje janë pikërisht ato për të cilat sinjalizuesi na vuri në dijeni”, tha Jim Puckett i BAN. “Dhe, ne jemi 100% të sigurt se këto mbetje nuk duhet të ishin eksportuar kurrë në Tajlandë. Tani që anija u kthye, është jetike që të bëjmë një analizë të plotë dhe transparente të përbërësve të këtyre mbetjeve, të mësojmë se kush i ka prodhuar dhe kush është përgjegjës për transportin pa paketimin dhe njoftimin e duhur, në shkelje të mundshme të ligjit ndërkombëtar”, tha ai.

Burime të Faktoje.al thanë se ndonëse BAN si “denoncuesja e çështjes” ka kërkuar të jetë pjesë e ekspertizës kjo nuk është lejuar nga Prokuroria e Durrësit, e cila e ka konsideruar hetimin si: “vepër e dyshuar penale që ka ndodhur brenda territorit shqiptar” dhe se për çdo ekspertizë specifike, në këtë rast (analiza laboratorike), do të kryhen nga institucionet shqiptare”

Faktoje.al iu drejtua me pyetje mbi këtë çështje edhe Drejtorit Ekzekutiv të Rrjetit të Veprimit të Bazelit, Jim Puckett, por deri në publikimin e këtij shkrimi nuk kemi marrë ende përgjigje.

Ekspertët

Aktualisht mbetjet e dyshuara si të rrezikshme janë vendosur në një zonë të mbyllur në Porto Romano, që administrohet nga Agjencia e Pronave të Sekuestruara afër Eco Park

Profesor Aleko Miho, ekspert mjedisi, në një reagim për Faktoje.al shprehet se nëse kontejnerët janë të mbyllura hermetikisht dhe të mbrojtura nga kushtet klimatike, rreziku i kontaminimit është i vogël, por për Mihon duhet të ishin kryer me kohë analizat e duhura për të përcaktuar nëse në kontejnerë ndodhen ose jo lëndë të rrezikshme.

“Nga momenti i mbërritjes dhe deri tani kanë kaluar tre muaj, normalisht analizat duhet të ishin kryer”, thotë Miho. Gjithashtu profesori shprehet se në përgjithësi laboratorët tanë nuk mund të konsiderohen “tepër të sakta”, ndonëse çertifikimi nuk mungon. Lidhur me rastin specifik, Miho shton se institucionet shtetërore duhet të jenë të kujdesshme në trajtimin e mbetjeve, sidomos të atyre që cilësohen të rrezikshme. “Vendi ynë ka pasur probleme në mjedis përsa i përket mbetjeve kimike, sidomos pas dëmtimit të fabrikave dhe uzinave të përpunimit të mineraleve apo të kimikateve që përdoren në bujqësi”, thotë Miho. Ndërsa për Metalurgjikun e Elbasanit, i cili prej rreth dy dekadash administrohet nga Kompania “Kurum” thotë se “është zonë me ndotje të theksuar”.

Çfarë dyshohet

Më 5 korrik 2024, Anija “Moliva” me flamur turk e kontraktuar nga kompania e transportit ndërkombëtar detar “Sokolaj sh.pk” ngarkoi 102 kontejnerë që në dokumentet doganore u listua si “Oksid Hekuri”, një material jo i rrezikshëm. Rreth dhjetë ditë pas nisjes së ngarkesës, ndërsa anija ishte në det të hapur, organizata Basel Action Network, një organizatë me qendër në Seatle të Shteteve të Bashkuara që lufton kundër eksportit të mbetjeve të rrezikshme, mori të dhëna që kjo anije bashkë me (Oksidin e Hekurit) po transportonte EAFD. Sipas përcaktimit, EAFD është material i cili vjen nga riciklimi i skrapit të çelikut dhe përmban okside metalike toksike, si (Cadmiumi dhe Kromi), të cilat konsiderohen të dëmshëm për shëndetin dhe mjedisin.

Tajlanda refuzoi shkarkimin e kontejnerëve në portet e saj, ndërsa kompania ndërkombëtare e transportit MAERSk, njoftoi se do e kthente pas ngarkesën. Mbi rastin nisi një hetim i dyfishtë, nga zyra e Bashkimit Europian kundër Mashtrimeve, OLAF me qendër në Bruksel, si dhe nga Prokuroria e Durrësit.

Nga të dhënat që ka BAN dyshohet se në 102 kontejnerët e sekuestruara dhe vendosura në Porto Romano ndodhen rreth 816 ton mbetje të cilësuara të rrezikshme. Dyshimi është se këto mbetje kanë dalë nga Kompania “Kurum” në Elbasan dhe më pas janë marrë përsipër që të transportohen jashtë vendit nga kompania “Sokolaj” sh.pk.

Pavarësisht hetimeve të nisura nga Prokuroria e Durrësit deri më tani për këtë çështje nuk ka persona të pandehur, kjo edhe për shkak se po vonohet apo në rastin më të keq po mungon ekspertiza e saktë nëse në kontejnerë ka ose jo lëndë të konsideruara të rrezikshme.

Marrë nga Faktoje.al