Revista ‘Forbes’ artikull për Zamir Manen: Si u bë refugjat Miliarderi i parë i Shqipërisë

Në këtë shkrim, Forbes ka treguar gjithë rrugëtimin e shqiptarit të parë që u përfshi në listën e miliarderëve në të gjithë botën.

Revista prestigjoze tregon se Mane nisi udhën e biznesit qysh kur ishte në kolegj, ku blinte mish dhe gatuante qofte për t’ua shitur studentëve.

Më pas ai emigroi dhe në vitin 1993 ngriti biznesin e tij të parë në Austri të quajtur Alba-Trade, i cili kishte videoregjistrues, radio, TV dhe pajisje shtëpiake, nga ku i dërgonte në Shqipëri.

Artikulli i plotë: 

Në një ditë tetori me diell në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë, Samir Mane shkëlqen ndërsa ecën nëpër qendrën e tij tregtare Tirana East Gate, një tempull 1.2 milion metra katrorë për kapitalizmin me marka ndërkombëtare duke filluar nga Adidas dhe Swarovski te Burger King dhe KFC. Qendra tregtare më e madhe në Shqipëri, nuk dallohet nga komplekset e gjera tregtare prej xhami dhe çeliku në çdo qytet të madh evropian – dhe kjo është çështja.

"Ky është aseti ynë kryesor. Është 100% me qira," mburret ai, duke nxjerrë një listë qiramarrësish, duke përfshirë shitësit e veshjeve H&M dhe Zara plus restorantin e parë të sushit në Shqipëri dhe disa nga bizneset e tij, duke përfshirë një shitës me pakicë veshjesh, një dyqan lodrash dhe një zinxhir elektronike të konsumit. "Njerëzit duan të jenë në gjendje të prekin produktet. Ne kemi çdo biznes të prekshëm në Shqipëri."

E veshur me një xhaketë blu të errët mbi një polo të zezë Lacoste, Mane mund të kalonte për një nga blerësit që shëtisnin të hënën në mëngjes. Por manjati 57-vjeçar është miliarderi i parë dhe i vetëm i Shqipërisë, personi më i pasur në këtë vend të vogël mesdhetar me vetëm 2.8 milionë banorë. Falë investimeve të tij në shitje me pakicë, pasuri të paluajtshme dhe banka, ai ka ndërtuar një pasuri prej 1.4 miliardë dollarësh, sipas vlerësimeve të Forbes, duke i fituar atij një vend në listën e miliarderëve botërorë 2025 të Forbes. Nuk është diçka që ai e priste ndonjëherë si një refugjat 23-vjeçar që ikte nga regjimi komunist i Shqipërisë në vitin 1991. "Nuk e mendova kurrë se kjo ishte e mundur. Ëndrra ime ishte të kisha shtëpinë time ose të kisha një makinë", thotë ai.

Tani, konglomerati i tij BALFIN Group operon në 10 vende dhe regjistroi një fitim neto prej 120 milionë dollarësh në shitjet prej 880 milionë dollarësh në 2024, përkatësisht 31% dhe 14% nga viti 2023. Rreth 62% e të ardhurave vijnë nga shitja me pakicë, e ndjekur nga pasuritë e paluajtshme me 20%, bankat me 9% dhe logjistika dhe menaxhimi i aseteve që përbëjnë pjesën tjetër. Mane i zotëron të gjitha, por ai ka sjellë partnerë në qendrat e tij tregtare, zinxhirët e shitjes me pakicë dhe projektet e zhvillimit të pasurive të paluajtshme.

Gjurma e tij është e dukshme në të gjithë kryeqytetin e Shqipërisë, ku ai jeton që kur u kthye në vendin e tij në vitin 2005. Ai zotëron Tirana Bank, banka e pestë më e madhe në Shqipëri; zinxhiri i tij elektronik Neptun është më i madhi në vend; dhe ai zotëronte zinxhirin më të madh të supermarketeve derisa e shiti atë për 48 milionë dollarë në mars. Duke udhëtuar nëpër qytet me SUV-in e tij të zi Mercedes-Maybach, ai drejton shoferin e tij drejt Rolling Hills, një kompleks rezidencial luksoz që ai ndërtoi ku zotëron gjithashtu një vilë 33,000 metra katrorë.

"Tokën e bleva në vitin 2008, ishte shumë e lirë në atë kohë," thotë ai, duke parë një hapësirë prej 153 vilash të stilit neoklasik me pamje nga malet përreth Skënderbeut. Vlerat e tokës në zonë janë rritur më shumë se dhjetëfish gjatë kësaj kohe dhe Mane ka vazhduar të ndërtojë. Ngjitur është një tjetër zhvillim në pronësi të Balfin, Collina Verde, dhe Mane ka një tjetër në ndërtim nga një liqen artificial që pritet të kushtojë 240 milionë dollarë dhe do të përfundojë në vitin 2028.

"Askush, as babai im, nuk besonte se do të funksiononte.", Samir Mane

Pasuria e Manes nuk ndalet te kufijtë e Shqipërisë. Ai zotëron dyqane me pakicë në Bosnjën dhe Hercegovinën e afërt, Kosovën, Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, duke përfshirë Skopje East Gate, qendra më e madhe në Maqedoninë e Veriut. Përtej Ballkanit Perëndimor, ai gjithashtu ka filluar të investojë në ndërtesa apartamentesh dhe zyra në Austri dhe Kanada plus në Nju Jork dhe Nju Xhersi.

Duke shpjeguar qasjen e tij, ai tregon mësimet që mësoi duke lexuar libra nga ikona të biznesit amerikan si ish-CEO i General Electric për një kohë të gjatë Jack Welch: "Welch tha se duhet të jesh i diversifikuar. Shqipëria është e vogël, kështu që menduam, pse nuk shkojmë në vende të tjera dhe industri të tjera?"

Mane ka lindur në vitin 1967 në qytetin jugor shqiptar të Korçës gjatë mbretërimit të Enver Hoxhës, njeriut të fortë komunist të vendit. Udhëtimet e brendshme ishin shumë të kufizuara dhe Mane rrallë largohej nga qyteti i tij i lindjes derisa shkoi në universitet në Tiranë në moshën 18-vjeçare, ku studioi gjeologji.

"Unë nuk zgjodha gjeologjinë. Ishte partia komuniste ajo që vendoste se çfarë studioje", kujton ai. Gjatë viteve të tij të kolegjit, Mane blinte mish për të bërë qofte dhe ua shiste studentëve për të fituar para shtesë – derisa, gjashtë muaj në ngutjen e tij anësore, autoritetet e ndaluan atë. Në vitin 1991, ndërsa ishte ende student, ai vendosi të largohej nga vendi për të kërkuar një jetë më të mirë. Ai mori një vizë austriake nga një agjenci udhëtimesh dhe bëri një udhëtim 36-orësh, pa ndalesë me autobus për në Vjenë, ku u regjistrua si refugjat. (Ai më vonë mësoi se viza e lëshuar nga agjencia ishte e rreme, por askush nuk e ndaloi.)

Ai kaloi më shumë se gjashtë muaj në një kamp refugjatësh, duke studiuar gjermanisht vetë, derisa u bë mjaftueshëm i mirë për të aplikuar në Universitetin Teknik të Vjenës për të vazhduar diplomën e tij të gjeologjisë. Në vitin 1992, regjimi komunist i Shqipërisë u shemb. "Shqipëria u hap pak dhe njerëzit po vinin në Vjenë për të blerë pajisje elektronike. Kështu që pashë një mundësi," thotë ai.

Ai braktisi universitetin në 1993 dhe filloi të përkthente për disa eksportues përpara se të hynte vetë në biznes. Po atë vit ai krijoi një biznes të quajtur Alba-Trade, i cili bleu videoregjistrorë, radio, televizorë dhe pajisje shtëpiake në Austri dhe i dërgonte ato në Shqipëri. Ai do t'i ngarkonte vetë kamionët dhe më pas do të bënte udhëtimin dy-ditor nga Vjena në Tiranë, duke fjetur në kamion për të kursyer para dhe për të mbrojtur mallin. Ai gjente një vend në Tiranë, parkonte kamionin e tij dhe klientët sapo u shfaqën. "Ne i shitëm të gjitha mallrat në kamion në tre orë," thotë ai. "Por në Austri, pashë se ishte e mundur të shisnin produkte në mënyrën e duhur në dyqane."

Për të kuptuar biznesin, Mane lexoi libra jo vetëm nga Jack Welch, por edhe nga themeluesi i Walmart, Sam Walton. "Njëri prej tyre më mësoi se si të drejtoja biznesin e shitjes me pakicë dhe tjetri më mësoi se si të drejtoja një korporatë," thotë ai.

Ai hapi dyqanin e parë Neptun që shit televizorë dhe pajisje shtëpiake në Tiranë në vitin 1996. Dy vjet më vonë ai u zgjerua në Maqedoninë e Veriut dhe më pas në Kosovë, Serbi dhe Mal të Zi, duke u bërë një nga të huajt e parë që hyri në ato tregje kur vendet e reja dolën nga shpërbërja e Jugosllavisë në fillim të viteve 1990.

"Ai është një vizionar për të pasur konceptin e duhur në kohën e duhur. Ai identifikoi nevojën për pajisje në Ballkanin perëndimor kur nuk kishim lavatriçe", thotë Edlira Muka, CEO e BALFIN. Suksesi i Mane pasqyroi gjithashtu bumin ekonomik në ato vende ndërsa ato kaluan drejt kapitalizmit: "Ai përfaqëson një nga konglomeratet më të mëdha në Shqipëri dhe është një shenjë e rritjes ekonomike dhe ndryshimit që ka parë vendi", shton Martin Mata, bashkë-CEO i Fondit të Ndërmarrjeve Shqiptaro-Amerikane (AAEF), një fond investimesh jofitimprurës i themeluar në vitin 1995 për të ndihmuar Shqipërinë në një ekonomi tregu.

Në fillim të viteve 2000, Mane kishte ndërtuar një perandori elektronike të konsumit në të gjithë Ballkanin perëndimor, me 19 dyqane dhe 50 milionë dollarë të ardhura, duke marrë shumicën e mallrave të tij nga Azia. Por duke parë suksesin e markave perëndimore dhe qendrave tregtare në Evropën Lindore postkomuniste, ai mendoi se mund të bënte të njëjtën gjë edhe në Shqipëri. Në vitin 2005, ai zhvendosi familjen e tij nga Vjena në Tiranë për të hapur qendrën e parë tregtare të vendit në periferi të kryeqytetit.

Për të ankoruar qendrën tregtare, atij i duhej një dyqan ushqimor. Kështu Mane udhëtoi nëpër Evropë duke takuar krerët e zinxhirëve të supermarketeve për t'i bindur ata të hapnin dyqane në Shqipëri. "Ata thanë, 'Zoti Mane, ne shohim shifrat e PBB-së. Askush nuk po vjen.'", kujton ai. (PBB-ja e Shqipërisë në atë kohë ishte vetëm 8 miliardë dollarë, krahasuar me 24 miliardë dollarë aktuale.) "Kështu që vendosa të hap vetë një zinxhir supermarketesh. Punësova një francez nga Carrefour dhe ndërtova dyqanin e parë ushqimor modern në Shqipëri."

Ishte një lëvizje ambicioze. Në atë kohë, më shumë se 30% e ekonomisë shqiptare ishte joformale, duke punuar në industri të parregulluara që nuk paguanin taksa. Mane duhej të bindte legjionet e konsumatorëve të konvertoheshin në kapitalizmin e stilit perëndimor dhe të paguajnë mallra në një qendër tregtare dhe jo në tregjet e lagjes.

"Askush, as babai im, nuk besonte se do të funksiononte," thotë Mane. "Ata thanë, 'Pse dikush duhet të vozisë dy orë për të blerë domate?'" Në fillim, Mane luftoi për të gjetur investitorë, madje edhe fondet që e kanë mbështetur atë që atëherë ishin skeptikë për planet e tij në atë kohë. "Ne nuk ishim të bindur," thotë Aleksandër Sarapuli, bashkë-CEO i AADF.

Mane përfundimisht bindi Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, një bankë zhvillimi me bazë në Paris, të investojë 15 milionë dollarë në financimin e borxhit dhe kapitalit për dyqanin e tij ushqimor. Në tetor 2005, ai hapi Qendra Tregtare Univers në Tiranë, me një dyqan elektronike Neptun dhe postin e parë të zinxhirit të tij ushqimor Euromax. Rrugët ishin të mbushura me makina në ditën e hapjes dhe Mane u hodh dhe drejtoi trafikun në parkingun e vogël. "Për të gjithë skeptikët, ne kishim mijëra njerëz që prisnin në autostradë," shton Steven Grunerud, shefi financiar kanadez i BALFIN, të cilin Mane e punësoi në vitin 2007 nga banka austriake Raiffeisen për të profesionalizuar biznesin e tij.

Kur Mane më vonë vendosi të hapte qendrën tregtare edhe më të madhe Tirana East Gate, ai kishte provuar konceptin e tij dhe kishte fituar më shumë investitorë se më parë. "Ai nuk pretendonte se e dinte se si drejtohet një qendër tregtare, por ai mori ekspertizë, ndoqi modelin dhe dëgjoi njerëzit që dinin ta bënin atë," thotë Mata i AADF, i cili vlerëson se fondi trefishoi investimin e tij kur shiti aksionet e tij në qendër tregtare përsëri te Mane në mars.

Mane ndërtoi mbi këtë sukses duke marrë një rol gjithnjë e më të madh në ekonominë e Shqipërisë. Shumë nga investimet kanë rënë: Ai bleu Tirana Bank në 2019 dhe 2020 nga huadhënësi grek me probleme Piraeus Bank për 64 milionë dollarë, dhe banka, me 1.7 miliardë dollarë asete, tani vlen rreth 155 milionë dollarë. Sipërmarrjet e tjera nuk kanë qenë aq të suksesshme. Mane mori rrjetin e lajmeve financiare me bazë në Tiranë Scan TV në vitin 2022, por e shiti atë një vit më vonë me një humbje prej afërsisht 2.2 milionë dollarësh.

Pasuria e tij ka sjellë gjithashtu një shqyrtim më të madh. Në tetor, Prokurori i Posaçëm Kundër Korrupsionit (SPAK) arrestoi ish-presidentin shqiptar Ilir Meta me akuza të dyshuara për korrupsion. Mane – i cili nuk është akuzuar për asnjë krim – thuhet se është cituar në dokumente se i ka ofruar Metës dhe gruas së tij të atëhershme Monika Kryemadhi, deputet, një vilë në kompleksin Rolling Hills me vlerë pak më pak se 1 milion dollarë (Meta ka apeluar arrestimin e tij dhe Kryemadhi i ka mohuar akuzat).

"Nëse je një biznesmen i shquar në Shqipëri, ke një lidhje shumë të fortë me politikën. Nuk është për t'u habitur që Mane e kishte këtë lidhje me Metën", thotë Afrim Krasniqi, profesor i shkencave politike në Universitetin e Tiranës.

Mane i mohon kategorikisht akuzat, duke i quajtur ato "të pabaza dhe të provuara të rreme nga autoritetet shqiptare" dhe thotë se nuk ka pasur kurrë një marrëdhënie të ngushtë personale me Metën. "Unë kurrë në jetën time nuk jam hetuar, akuzuar apo ndjekur penalisht, as për këtë çështje, as për ndonjë tjetër", shton ai.

Në botën e ashpër të ekonomisë shqiptare, Mane krenohet që nuk hyri në arenën politike ose nuk përfitoi nga privatizimi i bizneseve shtetërore në vitet 1990. "Unë kurrë nuk kam qenë në politikë dhe nuk është aspak qëllimi im," thotë ai. "Unë kurrë nuk kam marrë pjesë në asnjë privatizim. Në vendet ish-komuniste, nëse je i pasur, populli të konsideron oligark. Por unë ndërtova pasurinë time në Austri dhe u ktheva."

Mane tani po kërkon të zgjerohet edhe më tej në Evropën Lindore. Ai po planifikon një ekskluzivitet të ri të Jumbo, një zinxhir dyqanesh lodrash greke, në Moldavi. Dhe ai po shton marka të tjera në perandorinë e tij, duke nënshkruar një marrëveshje me zinxhirin danez të dyqaneve të varieteteve Flying Tiger Copenhagen me plane për të hapur 50 dyqane në katër vitet e ardhshme.

Por ai ende sheh premtime në vendin e tij, me turizmin ndërkombëtar si një ndryshim të mundshëm për ekonominë e Shqipërisë. Ai zotëron Green Coast, një zhvillim luksoz në Detin Adriatik që është planifikuar të shfaqë hotele nga markat ndërkombëtare duke përfshirë Accor, Grand Melia dhe Hyatt plus 2,600 vila dhe apartamente. Faza e parë e projektit, e cila pritet të kushtojë 900 milionë dollarë për t'u ndërtuar në përgjithësi, u hap në vitin 2022 dhe Mane tashmë ka grumbulluar një fitim prej gati 150 milionë dollarësh nga shitjet e pronave.

"Është një projekt i mahnitshëm, ne do të bëjmë shumë, shumë mirë atje," thotë Mane. Por ai nuk është i vetmi që shikon plazhet e paprekura të Shqipërisë mesdhetare, të cilat rivalizojnë ato të Kroacisë aty pranë – pa turma. Miliarderi i pasurive të paluajtshme në Dubai, Mohamed Alabbar po zhvillon një resort luksoz prej 2.5 miliardë dollarësh dhe një pornë turistike superjahtesh në veri, ndërsa dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner dhe firma e tij e kapitalit privat Affinity Partners po planifikojnë një zhvillim luksoz prej 1.5 miliardë dollarësh në ishullin Sazan në jug.

Për Mane, sa më shumë investime në vendin e tij, aq më mirë. "Më pëlqejnë projektet, shpresoj që ta bëjnë atë. Do të jetë e mahnitshme për Shqipërinë", shton ai. Më shumë vizitorë nga jashtë do të thotë më shumë klientë për dyqanet e tij me pakicë dhe më shumë blerës të mundshëm të vilave të tij. "Shitje me pakicë, pasuri të paluajtshme dhe turizëm. Kjo është e ardhmja jonë."