Illegal trade in gas cylinders causes tragedy in Albania

What does the fourfold tragedy of the Gjoka family in Velipoja show for the security of the gas market in Albania and a chain of impunity, which stimulates new legal violations and accidents with fatal consequences.

Alketa Gjoka woke up early on Sunday morning, July 4, 2021, with the plan to make ready for vacationers the small family hotel, located by the Adriatic Sea in Velipoja.

At around 6.45am, she placed the coffee pot on a camping gas canister, but the room burst into flames with the first spark.

When the flames were extinguished and the smoke was dispersed, the Gjoka family was plagued by a serious tragedy.

Alketa, 40, and her three children, Danjela, 19, Klarisa, 15, and Enrico, 12, were pulled out of the hotel injured, but died one after another in a hospital in Italy, where they were sent for specialized treatment.

Four months after the tragedy, Gjergj Nikaj - Alketa's father, waits anxiously to learn the truth from the investigation.

"It exploded as soon as the girl lit the stove to roast coffee," he told BIRN. "I can not point the finger at anyone for the event ...," he added.

Preliminary police investigations and a report by the State Technical and Industrial Inspectorate, ISHTI, blamed the leak of liquefied gas from one of the cylinders as the cause of the tragedy.

Both institutions also pointed the finger at the local station that had sold the gas to the Gjoka family and that one day after the explosion, was blocked by ISHTI for carrying out the activity without a license and documentation. The inspection report also shows that the equipment "did not meet the essential safety requirements."

The small business with the object of refilling and repairing gas cylinders in Velipoja was owned by Petrit Mlloja and had a problematic record with ISHTI - the inspectorate responsible for the control of pressure vessels.

Data provided by BIRN show that before the tragedy in Velipoja, the Mlloja family's business was inspected four times, repeatedly fined for violating security conditions and prosecuted by the Prosecution Office for unlicensed fuel trade.

Mlloja nuk i pagoi asnjëherë gjobat – e megjithatë ai u lejua që të vazhdonte tregtinë e gazit.

Tragjedia e katërfishtë në familjen Gjoka është aksidenti më i rëndë i shkaktuar këtë vit nga bombulat e gazit, por jo i vetmi.

BIRN numëroi nga komunikatat ditore të policisë 19 aksidente të rënda gjatë vitit 2021, të cilat shkaktuan pesë viktima, shtatë të plagosur dhe disa shtëpi dhe biznese të rrënuara në qytete të ndryshme të vendit.

Për ekspertët e fushës, aksidentet janë shpesh shembujt fatalë të pasigurisë që mbizotëron në tregun e gazit të lëngshëm në Shqipëri. Arsyet sipas tyre gjenden te mungesa e seriozitetit të masave të ndërmarra si dhe te neglizhenca e rreziqeve, si nga konsumatorët ashtu edhe nga organet kontrolluese.

“Nëse shteti do të funksiononte, incentiva për të mos e shkelur ligjin do ishte aq e madhe saqë kjo nuk do ndodhte,” tha Zhani Shapo, ortak i kompanisë ALCERT, e cila kryen ndër të tjera edhe inspektime apo certifikime të enëve nën presion.

Meriljan Kurtaj, kreu i Drejtorisë së Inspektimit të Pajisjeve nën Presion në ISHTI, i tha BIRN se e kishte ndjekur personalisht rastin e Mllojës në Velipojë, pasi kishte parë ‘kushtet në të cilat ai punonte’.

I pyetur se pse ishte lejuar ai që të punonte, Kurtaj u përgjigj se “për mbylljen duhet të ndërhyjnë institucione të tjera”.

Avokati i Mllojës, Niazi Sinani e mohoi kategorikisht lidhjen e klientit të tij me aksidentin e 4 korrikut në Velipojë. Sinani pretendoi gjithashtu se kur u bllokua nga ISHTI më 5 korrik, Mlloja nuk e kishte hapur aktivitetin, por po e përgatiste atë për sezonin turistik.

“Ne luajmë bixhoz”

Sipas të dhënave të INSTAT, dy burimet kryesore të ngrohjes së familjeve shqiptare janë druri dhe energjia elektrike. Gazi i lëngshëm, i cili tregtohet kryesisht përmes bombulave, edhe pse më i lirë në çmim, përdoret nga vetëm 10,2 për qind të familjeve në Shqipëri.

Ekspertët besojnë se arsyet kryesore të përdorimit të ulët të gazit nga familjet shqiptare janë mungesa e sigurisë dhe aksidentet e shumta –shpeshherë me pasoja fatale.

“Incidentet me bombulat e gazit janë shtuar shumë gjatë kohëve të fundit,” tha specialisti i Mbrojtjes nga Zjarri dhe Shpëtimi në Lezhë, Agustin Pepkolaj.

Legjislacioni shqiptar dhe rregulloret e sigurisë së Gazit të Lëngëzuar Natyror, GLN, kërkojnë që çdo bombul të jetë e kolauduar nga kompania që e tregton, e pajisur me certifikatë dhe e regjistruar tek ISHTI.

Ligji kërkon gjithashtu që vendosja e bombulave dhe lidhja e tyre me sistemin e gatimit apo të ngrohjes duhet të bëhet nga një specialist i kualifikuar i kompanisë tregtuese, ndërsa gazi duhet të jetë i aromatizuar, në mënyrë që në rast rrjedhje të mund të ndjehet.

Megjithatë, në terren qarkullojnë një numër i panjohur bombulash të vjetra dhe të pacertifikuara.

Gjobat pezull

Përmes një kërkese për të drejtë informimi, BIRN siguroi nga ISHTI se gjatë pesë viteve të fundit ishin kryer mijëra inspektime dhe ishin vendosur 202 gjoba për shkelje nga më të ndryshmet nga subjektet e tregtisë së gazit, por vetëm një pjesë e vogël e tyre u ekzekutuan.

Në total, ISHTI vendosi gjoba me vlerë 41.5 milionë lekë, por vetëm 13 milionë lekë ose 31 për qind e tyre arritën të vileshin në pesë vjet.

Sipas Zhani Shapos, procesi i pandëshkueshmërisë e stimulon tregtinë e paligjshme të gazit përmes rimbushjes së bombulave të paregjistruara.

“Logjikisht, karburanti ka shumë për të humbur dhe nëse funksion ligji nuk do kishte incentivë për të rimbushur bombula,” tha Shapo.

Sipas tij, gazi që shitet për familjarë është pjesë shumë e vogël e fitimeve të pikave të karburantit dhe nëse masat do ishin serioze, ato nuk do kishin leverdi të vijonin me procesin.

Ai shtoi gjithashtu se mosvjelja e gjobave është problem i legjislacionit që u kërkon institucioneve t’i çojnë ato për ekzekutim përmes gjykatave, duke i futur në ngërç inspektoriatet e ngjashme me ISHTI.

The head of the Directorate of Inspection of Pressure Equipment, Kurtaj also complains about the procedure and the fact that their fines are not an executive title. According to him, this leaves room for subjects to complain in lengthy court proceedings or find alternative ways to avoid fines.

"If the fines were paid, they [the subjects] would be automatically closed, but they avoid fines with lawsuits in court or other forms, which close it as a business, change its name," Kurtaj told BIRN.

"Businesses have learned this. "Everyone knows that with a complaint in court, the fine remains pending," he concluded./ BIRN