Një lëvizje drejt Krishtërimit trazon Kosovën, një vend musliman

The New York Times

Prifti katolik para altarit të kishës në majë të kodrës bënte pagëzimet, duke zhytur dhjetëra koka në ujë dhe duke shenjuar një kryq me gisht në çdo ballë.

Më pas ai shprehu gëzim për rimëkëmbjen e shpirtrave në Krishtërim, në një vend ku shumica dërrmuese janë myslimanë – siç kishin qenë të tillë edhe burrat, gratë dhe fëmijët që qëndronin përpara tij.

Ceremonia ishte një nga të shumtat muajt e fundit në Kosovë, dikur një territor nën Serbi, i banuar kryesisht nga shqiptarë etnikë që u shpall shtet i pavarur në vitin 2008. Në një regjistrim të popullsisë pranverën e kaluar, 93 për qind e popullsisë e deklaroi veten myslimane dhe vetëm 1,75 për qind katolike romane.

Një numër i vogël i aktivistëve të krishterë shqiptarë etnikë, të gjithë të konvertuar nga Islami, po u bëjnë thirrje bashkatdhetarëve të tyre që ta shohin kishën si shprehje të identitetit të tyre. Ata e quajnë atë "lëvizja e kthimit", një shtysë për të ringjallur një të kaluar para-islamike që ata e shohin si një spirancë të Kosovës në Evropë dhe një pengesë për ekstremizmin fetar që përhapet nga Lindja e Mesme.

Derikur Perandoria Osmane pushtoi atë që është sot Kosovë, dhe zonat e tjera të Ballkanit në shekullin e 14-të, duke sjellë me vete Islamin, shqiptarët etnikë ishin kryesisht katolikë. Nën sundimin osman, i cili zgjati deri në vitin 1912, shumica e popullit të Kosovës e ndërruan besimin.

Duke e përmbysur atë proces, thotë At Fran Kolaj, prifti që bëri pagëzimet jashtë fshatit Llapushnik, shqiptarët etnikë mund të rimarrin identitetin e tyre zanafillor.

Shqiptarët etnikë, të cilët i kanë rrënjët te një popull i lashtë, ilirët, jetojnë kryesisht në Shqipëri, një vend me dalje në detin Adriatik. Por ata gjithashtu përbëjnë shumicën e popullsisë në Kosovën fqinje dhe më shumë se një të katërtën e popullsisë në Maqedoninë e Veriut.

Në kishën ku u kryen pagëzimet, emblemat nacionaliste përplasen me ikonografinë fetare. Simboli i shqiponjës dykrenare të Shqipërisë zbukuron kambanën dhe gjithashtu një platformë pas altarit.

“Është koha që ne të kthehemi në vendin ku përkasim – në Krishtin”, tha At Kolaj në një intervistë.

Në shumë vende myslimane, heqja dorë nga Islami mund të sjellë dënim të rëndë, ndonjëherë edhe vdekje. Deri më tani, ceremonitë e pagëzimit që po zhvillohen në Kosovë nuk kanë shkaktuar kundërshtime të dhunshme, megjithëse ka pasur disa denoncime të zemëruara në internet. (Nuk dihet se sa konvertime janë bërë deri më tani.)

Por historianët, të cilët pajtohen se krishterimi ishte i pranishëm në Kosovë shumë kohë përpara se Perandoria Osmane të sillte Islamin, vënë në dyshim logjikën pas kësaj lëvizjeje për rikthim.

“Nga perspektiva historike ajo çka thonë është e vërtetë,” tha Durim Abdullahu, historian në Universitetin e Prishtinës. Por, shtoi ai, “logjika e tyre do të thotë që të gjithë të bëhemi paganë” sepse njerëzit që kanë jetuar në territorin e Kosovës së sotme para ardhjes së krishtërimit, dhe më vonë islamit, ishin jobesimtarë.

Si shumë kosovarë të tjerë, z. Abdullahu tha se ai besonte se Serbia, e cila ka një popullsi kryesisht të krishterë ortodokse, kishte ndihmuar në nxitjen e lëvizjes së kthimit si një mënyrë për të mbjellë përçarje në Kosovë. Ndërkohë që Serbia është akuzuar prej kohësh për minimin e stabilitetit të Kosovës, nuk ka asnjë provë se ka promovuar konvertimet.

Arkeologët në vitin 2022 zbuluan mbetjet e një kishe romake të shekullit të gjashtë pranë Prishtinës dhe në vitin 2023 gjetën një mozaik me një mbishkrim që tregonte se shqiptarët e hershëm, ose të paktën një popull ndoshta i lidhur me ta, ishin të krishterë.

Megjithatë, Christophe Goddard, një arkeolog francez që punon në vend, tha se ishte e gabuar të imponoheshin konceptet moderne të kombit dhe etnisë mbi popujt e lashtë. "Kjo nuk është histori, por politikë moderne," tha ai.

Gjurmët e së kaluarës së largët paraislamike të Kosovës mbijetuan gjithashtu në një numër të vogël familjesh që u mbajtën pas katolicizmit roman, pavarësisht nga rreziku për t'u dëbuar nga fqinjët e tyre myslimanë.

Marin Sopi, 67 vjeç, një mësues i gjuhës shqipe në pension, i cili u pagëzua 16 vjet më parë, tha se familja e tij kishte qenë për breza të tërë "katolike në raft". Në fëmijëri, kujton ai, familja e tij kremtonte Ramazanin me miqtë myslimanë, por fshehtas festonin Krishtlindjen në shtëpi.

“Ne ishim myslimanë ditën dhe të krishterë natën,” tha ai. Që kur u rilind si i krishterë, tha ai, 36 anëtarë të familjes së tij të gjerë e kanë braktisur zyrtarisht Islamin.

Islami dhe krishterimi në Kosovë kryesisht bashkëjetuan në paqe – derisa ushtarët e krishterë ortodoksë dhe bandat paraushtarake nacionaliste nga Serbia filluan të digjnin xhamitë dhe të dëbonin myslimanët nga shtëpitë në vitet 1990.

Misionarët e huaj të krishterë kanë mbajtur distancë nga fushata e konvertimit në Kosovë. Por disa shqiptarë etnikë që jetojnë në Europën Perëndimore kanë ofruar mbështetje, duke e parë kthimin në katolicizëm si shpresën më të mirë të Kosovës për të hyrë një ditë në Bashkimin Europian, një klub kryesisht i krishterë.

Arbër Gashi, një shqiptar etnik që jeton në Zvicër, udhëtoi për në Kosovë për të marrë pjesë në ceremoninë e pagëzimit në kishën e Llapushnikut, e cila sheh mbi një peizazh ku u bë një beteje e madhe në vitin 1998 midis forcave serbe dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Ai dhe aktivistët e tjerë shqetësohen se financimi për ndërtimin e xhamive dhe aktivitete të tjera nga Turqia dhe vende në Lindjen e Mesme si Katari dhe Arabia Saudite, me qasjet e tyre më konservatore, kërcënojnë formën tradicionalisht të qetë të Islamit të Kosovës. Shumica e këtyre parave kanë shkuar në projekte të zhvillimit ekonomik që nuk kanë lidhje me fenë.

Qendra e Prishtinës ka një statujë që nderon Nënë Terezën, murgeshën katolike dhe laureaten e Çmimit Nobel për Paqe me origjinë shqiptare, dhe dominohet nga një katedrale e madhe katolike romane e ndërtuar pas luftës me Serbinë. Por Turqia aktualisht po financon ndërtimin pranë një xhamie të re gjigante që do të jetë edhe më e madhe.

Z. Gashi tha gjithashtu se i frikësohej rikthimit të ekstremizmit islamik që u shfaq në dekadën e parë, kaotike të pavarësisë së Kosovës. Sipas disa dëshmive, Kosova i dha më shumë rekrutë Shtetit Islamik në Siri se çdo vend tjetër europian.

Krishtërimi, nga ana tjetër, do të hapte një rrugë drejt Europës, tha ai.

Një goditje nga autoritetet në vitet e fundit ka heshtur ekstremizmin dhe ka përforcuar qëndrimin tradicionalisht të qetë të Kosovës ndaj Islamit. Rrugët e Prishtinës janë të mbushura me bare që shërbejnë një gamë të gjerë alkooli. Femrat me mbulesë janë jashtëzakonisht të rralla.

Gezim Gjin Hajrullahu, 57 vjeç, një mësues që ishte në mesin e atyre që u pagëzuan kohët e fundit në Llapushnik, tha se ai i ishte bashkuar kishës katolike "jo për hir të vetë fesë" por për "hir të identitetit tonë kombëtar" si shqiptarë etnikë. Edhe gruaja e tij u konvertua.

Kryeministri shqiptar i Kosovës, Albin Kurti, në një intervistë në Prishtinë, hodhi poshtë rëndësinë e fesë për identitetin shqiptar. "Për ne, fetë erdhën dhe shkuan, por ne jemi ende këtu," tha ai. “Për shqiptarët, përsa i përket identitetit, feja nuk ka qenë asnjëherë e dorës së parë.”

Kjo i veçon ata nga popujt e tjerë në shtetin federal tashmë të zhdukur, multietnik të Jugosllavisë, i cili u shpërbë gjatë luftërave ballkanike të fillimit të viteve 1990. Palët kryesore ndërluftuese në fazat e hershme të konfliktit flisnin pothuajse të njëjtën gjuhë dhe dukeshin të ngjashme, por dalloheshin qartë nga njëri-tjetri nga feja - serbët nga krishtërimi ortodoks, kroatët nga katolicizmi roman dhe boshnjakët nga islami.

Aktivistët në lëvizjen e kthimit besojnë se shqiptarët etnikë gjithashtu duhet të çimentojnë besnikërinë e tyre kombëtare me fenë në formën e katolicizmit roman.

Boik Breca, një ish-musliman, aktiv në lëvizje, këmbënguli se Kisha katolike nuk është një ndërhyrje e huaj, por shprehje e vërtetë e identitetit shqiptar dhe dëshmi se Kosova i përket Europës.

Ai tha se interesimi i tij për krishtërimin filloi kur Kosova, së bashku me Serbinë, ishin ende pjesë e Jugosllavisë. Ai u dërgua në burg në brigjet e Kroacisë si i burgosur politik. Shumë nga shokët e tij të burgosur ishin katolikë, kujton ai dhe kjo ndihmoi në nxitjen e asaj që ai tani e sheh si besimin e tij të vërtetë dhe kredon se "paraardhësit tanë ishin të gjithë katolikë".

"Për të qenë një shqiptar i vërtetë," tha ai, "duhet të jesh i krishterë".

Kjo pikëpamje është gjerësisht e diskutueshme, duke përfshirë edhe zotin Kurti, kryeministër.

"Unë nuk mendoj kështu," tha ai.

Shtytja aktuale kundër Islamit filloi me një takim në tetor 2023 në Deçan, një bastion i ndjenjave nacionaliste pranë kufirit të Kosovës me Shqipërinë. Në tubim, ku morën pjesë intelektualë nacionalistë dhe ish-luftëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, u diskutuan mënyrat për të promovuar “shqiptarizmin” dhe u vendos që krishtërimi do të ndihmonte.

“Ne nuk jemi më myslimanë nga sot”, thanë të pranishmit, duke adoptuar sloganin: “Të jemi vetëm shqiptarë”.

Takimi çoi në formimin e asaj që fillimisht u quajt Lëvizja për Braktisjen e Besimit Islam, një emër provokues, i cili që nga ajo kohë në masë të madhe ra, në favor të "Lëvizjes së Kthimit".

Nga zyra e tij në Prishtinë, e dekoruar me një model të Mekës, kryemyftiu i Kosovës, Naim Ternava, ka parë me ankth dhe dëshpërim lëvizjen e kthimit. Shtytja për muslimanët për të kaluar në krishtërim, tha ai, rrezikonte të prishte harmoninë fetare dhe po përdorej nga "agjentë të huaj për të përhapur urrejtje ndaj Islamit".

"Misioni ynë," shtoi ai, "është t'i mbajmë njerëzit në fenë tonë. Unë u them njerëzve të qëndrojnë në Islam.”

Perkthimi: Politiko.al