Analiza e EWB: A ekziston mundësia që Ukraina të anëtarësohet në BE para Ballkanit Perëndimor?

Që kur Ukraina dhe Moldavia filluan procesin e tyre zyrtar të integrimit në BE në vitin 2022, mundësia që kandidatët e rinj të “kapërcejnë radhën” ka krijuar shqetësim në Ballkanin Perëndimor. Megjithëse shtytja për anëtarësimin e tyre në BE ishte rezultat i një shpërthimi të luftës në Ukrainë, ritmi relativisht i shpejtë me të cilin këto vende kanë ecur deri më tani nuk është pritur gjithmonë ngrohtësisht nga kandidatët e kahershëm të Ballkanit.

Megjithatë, kjo "garë" është kryesisht e parëndësishme për disa arsye, thonë bashkëbiseduesit e EWB. Së pari, perspektivat për të përshpejtuar të gjithë procesin, veçanërisht kandidaturën e Ukrainës, janë të pakta.

Së dyti, Ukraina dhe Moldavia deri më tani kanë kaluar vetëm pjesën më të lehtë dhe puna e vërtetë fillon tani.

Së fundi, një moment më i fortë për zgjerimin e BE-së, pavarësisht sinjaleve inkurajuese, ende nuk është i garantuar.

Ukraina dhe Moldavia aplikuan për anëtarësim në Bashkimin Evropian disa javë pas fillimit të pushtimit rus në 2022 dhe morën statusin e kandidatit në qershor të të njëjtit vit. Këshilli Evropian vendosi zyrtarisht të hapë bisedimet e tyre të pranimit në dhjetor 2023, duke i dhënë në të njëjtën kohë një status kandidat Gjeorgjisë.

Shpejtësia relative me të cilën përparuan kandidatët e rinj të Evropës Lindore u kundërshtua shpejt me gjendjen e anëtarësimit të kandidatëve të Ballkanit Perëndimor.

Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria i hapën negociatat e anëtarësimit vetëm në korrik 2022 pas vitesh vonese. Bosnja dhe Hercegovina mori statusin e vendit kandidat gjashtë muaj pas Ukrainës dhe Moldavisë, dhe hapja e negociatave të anëtarësimit të saj është ende në pritje, ndërsa Kosova nuk njihet si kandidate. Mali i Zi dhe Serbia nuk kanë bërë një hap formal përpara prej vitesh.

Narrativat e "trajtimit të padrejtë" zvarriten në Ballkanin Perëndimor

Në shtator 2023, Financial Times raportoi se “disa liderë të Ballkanit Perëndimor po bëhen gjithnjë e më të frustruar që Ukraina po i kapërcen vendet e tyre në procesin e pranimit në BE”. Më vonë atë vit, POLITICO publikoi një deklaratë të ministrit serb për Integrimin Evropian, ku vlerësonte se BE-ja nuk reagoi aq shpejt me Ballkanin Perëndimor sa reagoi me Ukrainën, Moldavinë dhe Gjeorgjinë.

Ka pasur edhe vlerësime më të ashpra për situatën, ku disa media në Ballkanin Perëndimor raportojnë se ishte e padrejtë që vende si Bosnja dhe Hercegovina të lihen në dhomën e pritjes, ndërsa vendet në Evropën Lindore, integriteti territorial i të cilave është cenuar, po avancojnë.

Çuditërisht, zyrtarët rusë dhe mediat shtetërore i shfrytëzuan gjithashtu këto ndarje, me ministrin e Jashtëm Sergey Lavrov që komentoi shtatorin e kaluar se BE-ja "po i pranonte nazistët jashtë radhës, ndërsa Serbia, Turqia dhe të tjerët do të prisnin".

Komisioneri i Zgjerimit Olivér Várhelyi tha se "nuk është ide e mirë të përpiqesh të krijosh një garë midis Ballkanit Perëndimor dhe Ukrainës" dhe se "kushtet janë kushtet dhe ato duhet të zbatohen në mënyrë të barabartë për çdo kandidat të vetëm”.

Megjithatë, jo të gjithë ende besojnë se kjo duhet të jetë rasti. Sipas Raportit të Sigurisë së Munihut të publikuar së fundmi, 75% e ukrainasve besojnë se BE-ja duhet të përshpejtojë aplikimin e Ukrainës për anëtarësim në BE "edhe nëse kjo do të thotë të ulë standardet e saj për anëtarësim". Raporti, megjithatë, vë në dukje mosmarrëveshjet brenda Bashkimit Evropian për këtë çështje dhe është i kujdesshëm në lidhje me këtë perspektivë.

Ndjekja e shpejtë e procesit nuk ka shumë të ngjarë

Bashkëbiseduesit e portalit tonë janë dakord që pritshmëritë duhet të menaxhohen. Natasha Wunsch, Profesore e Studimeve Evropiane në Universitetin e Friburgut, thotë se është e rëndësishme të mbahet mend se fillimi i pranimit ishte kryesisht një gjest simbolik solidariteti ndaj Ukrainës. Negociatat eventuale të zgjerimit, shton ajo, ka të ngjarë të zgjasin të paktën një dekadë dhe nuk mund të fillojnë seriozisht përpara se të zgjidhet konfrontimi ushtarak me Rusinë.

“Pavarësisht frikës midis vendeve të Ballkanit Perëndimor se Kievi mund të ‘kapërcejë radhën’, disa shtete anëtare kanë shprehur rezerva të forta për një rezultat të tillë dhe, nëse ka ndonjë gjë, një zgjerim i grupuar i Ballkanit Perëndimor dhe Ukrainës, ndoshta së bashku me Moldavinë dhe Gjeorgjinë, mund të të parashikohet në një horizont 10-15-vjeçar”, thotë Wunsch, e cila është gjithashtu anëtare e Grupit Këshillues për Politikat e Ballkanit në Evropë (BiEPAG).

Teona Lavrelashvili, Analiste e Politikave në Qendrën e Politikave Evropiane në Bruksel, gjithashtu dyshon se Ukraina do të anëtarësohet në Bashkimin Evropian më herët se disa nga vendet e Ballkanit Perëndimor për disa arsye, duke përfshirë faktin se vendi është i përfshirë në një luftë.

“Për më tepër, pranimi i Ukrainës, me popullsinë e saj prej 44 milionë banorësh, do të ndikonte në mënyrë të pashmangshme në dinamikën institucionale dhe buxhetore të Bashkimit. Kjo vë në pikëpyetje kohën dhe natyrën e reformave të nevojshme, si ato në Politikën e Përbashkët Bujqësore dhe Fondet e Kohezionit. Drejtimi dhe ritmi i këtyre reformave janë të pasigurta dhe do të varen në masë të madhe nga lidershipi i ardhshëm i Unionit”, thotë ajo.

Adnan Ćerimagić, analist i lartë në Iniciativën Evropiane të Stabilitetit, thekson se, vende si Estonia, Republika Çeke dhe Kroacia kaluan nëpër të njëjtat faza po aq shpejt.

Ai thotë se dy testet kryesore për BE-në tani do të jenë ajo që do të ndodhë më pas.

“Së pari, a ka një angazhim të qartë politik për të sjellë Ukrainën dhe Moldavinë në objektivin tjetër? A do të jetë ky një qëllim real për të finalizuar bisedimet dhe për t'u bërë anëtarë të plotë të BE-së ose të paktën anëtarësimi në tregun e saj të vetëm dhe katër liritë?

Apo do të jetë një qëllim bosh hapja e 33 kapitujve që mund të zgjasin edhe tetë vjet, siç ishte rasti i Malit të Zi, apo më shumë se një dekadë siç do të jetë rasti i Serbisë?”, pyet Ćerimagić.

Testi i dytë i madh do të jetë nëse BE-ja do të jetë e gatshme të përsërisë qasjen e saj ndaj Ukrainës dhe Moldavisë në Ballkanin Perëndimor.

“Ajo që kemi parë deri më tani është më pak se inkurajuese. Qasja e Komisionit Evropian ndaj Bosnjës dhe Hercegovinës është në kontrast të plotë me atë që kemi parë me Ukrainën dhe Moldavinë.

Merrni kushtin e miratimit të Programit Kombëtar për Adoptimin e Acquis. Në rastin e Ukrainës, ndryshe nga Bosnja, Komisioni nuk e ka vënë si kusht për fillimin e bisedimeve të anëtarësimit. Kjo sepse edhe për vendet jofederalizuara ky dokument është një detyrë e madhe dhe e vështirë”, thekson Ćermigaić.

Ballkani Perëndimor është gjithashtu përgjegjës për ritmin e procesit të anëtarësimit të tyre

Megjithatë, disa vëzhgues vlerësojnë se, përveç qasjes së ndryshme që BE-ja ka ndaj Ukrainës dhe Moldavisë, vendet e Ballkanit Perëndimor janë gjithashtu përgjegjëse për ritmin e ngadaltë të procesit të anëtarësimit të tyre.

Sipas Kurt Bassuener, bashkëpunëtor i lartë në Këshillin e Politikave të Demokratizimit, diferenca aktuale midis kandidatëve të Evropës Lindore dhe Ballkanit Perëndimor është nga vullneti aktual politik për të zbatuar reformat e nevojshme.

“Mungesa relative e dërgesave për pjesën më të madhe të Ballkanit Perëndimor flet shumë”, thotë ai.

Ai vlerëson gjithashtu se elektorati popullor për BE-në si një komunitet vlerash nxiti ndryshime pozitive në Ukrainë, pavarësisht sfidave të saj ende të dukshme. Nga ana tjetër, në Ballkanin Perëndimor, BE-ja nuk e ka vënë kurrë veten në plan të parë si një komunitet vlerash, por më shumë në mënyrë transaksionale.

Duket se, në vend që të shqetësohen se kush do të hyjë i pari në Bashkimin Evropian, të gjithë kandidatët duhet të bëjnë përpjekje të mëtejshme për të bindur BE-në se zgjerimi duhet të mbetet në krye të agjendës së saj në vitin 2024 dhe më tej.​