Flash News
Berisha: Ishim opozita e parë që kërkuam anëtarësimin në NATO pas rënies së komunizmit
Lirohet nga qelia ish-kryebashkiaku i Fushë Arrëzit, Fran Tuci
Konstituimi i grupit të dialogut PD-PS, Bylykbashi: Prioritet është Reforma Zgjedhore
Konstituohet grupi i dialogut mes opozitës dhe mazhorancës për ‘Reformat’
Tragjikomedia e AADF me Butrintin: Një i panjohur do të drejtojë bordin shkencor të fondacionit
Dushan Janjiç/ Kossev
Sipas përllogaritjes së kohës dhe gjërave nga Brukseli ka filluar tashmë “rinovimi i dialogut“. Ky proces është zhvilluar në dy hapa:
I pari, hapi virtual është bërë me 12 korrik ose nëpërmjet „zoom diplomacisë“, dhe, hapi i dytë ishte takimi “ballë për ballë, me 16 korrik 2020. Me këtë rast u shtruan çështjet e personave të humbur, kthimi i të larguarve dhe disa tema nga fusha e ekonomisë.
Fillimi i “rinovimit të dialogut” dëshmon për forcën tërheqëse të botës virtuale. Në këtë botë fantazia mund të bëjë gjithçka. Në botën reale gjërat ndërlikohen aq shumë saqë politikanët dhe mediatorët i’a lënë punët në dorë “diplomacisë së ekspertëve”.
Në botën virtuale, punët dukeshin sikur të mos kishte patur fare ndërprerje të bashkëpunimit në tregtinë e jashtme për një vit e gjysmën si dhe sikur të ishin përmbushur të gjithë kushtet për rinovimin e dialogut, kushte që i ka vendosur Grupi i Kuintit dhe Komisionit Europian. Në botën reale kemi vetëm heqjen e taksës ndaj mallrave nga Serbia dhe Bosnjë e Hercegovina dhe vendimin e qeverisë së Kosovës për masat e reciprocitetit. Natyrisht, nuk ka as heqje dorë nga pala tjetër nga aktivitetet e deligjitimimit të pavarësisë së Kosovës së shpallur dhe të njohur nga shumë shtete të botës. Në botën reale, këto fakte është e lehtë t’i konstatosh. Në atë virtuale, në botën e pandemisë, këto fakte lihen mënjanë me shpresën se virusi nuk ekziston.
Pra, sikurse ka shkrur Blerim Shala: “Nuk ke ç’ti thuash: Zyrtarët e Kosovës dhe Serbisë tani takohen, bisedojnë, mund të propozojnë zgjidhje konkrete për disa probleme konkrete dhe kështu më radhë, e kështu me radhë... Deri në pafundësi... Deri në fundin e botës. Osë sëpaku, deri në fund të pandemisë së koronës”.
Personalisht mendoj se ky “fillim” është kohëshkurtër dhe se shumë shpejt do të shkohet në po atë qorrsokak për të cilin kam pas shkruar edhe unë para disa vitesh.
Natyrisht “koha nuk është në anën tonë (në anën e atyre që janë për marrëveshje)”. Për më tepër, koha është përherë e papërshtatshme. Ka të drejtë Shala kur vlerëson se atmosfera politike në Kosovë, edhe në Serbi, është më e keqe, më e ndërlikuar, më e vështirë sesa në vjeshtën e vitit 2018, kur nisi gjithçka. Për më tepër, rrethanat e përgjithshme, qoftë ekonomike dhe të sigurisë, do të jenë akoma më të vështira në vitet që kemi përpara.
Ngarkesën e çështjeve të pazgjidhura të së kaluarës e rëndojnë akoma më shumë edhe ballafaqimi me sfidat e jetesës dhe reformave në Serbi dhe në Kosovë, në rrethanat e krizës së thellë që është duke ardhur. Do të ishte lehtësim i madh që këto çështje të zgjidheshin, në vëllimin që është i mundshëm.
Një prej mësimeve mbi përdorimin dhe anët e këqija të vënies së afateve, siç janë afatet e tanishme Lajçak-Borel, thotë: Ka rëndësi të mos humbet kohë dhe të fillohet nga puna sa më shpejt të jetë e mundur. Por, nëse janë përmbushur kushtet e nevojshme. Puna është se nuk janë krijuar kushtet, sepse Komisioni Europian nuk është i përgatitur si duhet dhe se “ndërhyrjes së Trampit” po i vjen fundi.
Për atë se çfarë do të bëhet me 4 shtator do të shohim kur t’i vijë koha. Megjithëse disa gjëra janë që tani të dukshme: Grenelli është më efikas sesa Lajçaku në caktimin dhe mbajtjen e takimeve. Duhet se Grenelli e ka gjetur formulën e tillë që i ashtuquajturi simulim ekspertësh të reduktohet në minimumin e domosdoshëm.
Gjithashtu, arranzhimet që ka përgatitur Grenelli mund të frymëzojnë Komisionin Europian për t’u përballur me mospërmbushjen e detyrimeve të ndërmarra nëpërmjet dialogut të Brukselit. Vlen të shpresohet se Komisioni Europian në kryesimin gjerman të BE-së do të ndihmojë që të mbizotërojnë kufizimet e qëndrimit të tanishëm për mospërmbushjen e atyre për të cilat është rënë dakord.
Do të ishte e dobishme që të përpunohej mekanizmi i grumbullimit të parave për mbështetjen e normalizimit të marrdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës dhe që shpërndarja e këtyre parave të lidhet me përparimin e dialogut dhe përmbushjen e detyrimeve. Tani është e qartë se SHBA-të do të hyjnë edhe në fushën e mbështetjes financiare të projekteve me rëndësi për normalizimin e marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës dhe nxitjen e bashkëpunimit brenda rajonit të Ballkanit Perëndimor. Meqenëse BE-ja dhe Berlini kanë bërë shumë për këtë qëllim, do të duhej të vendosej mekanizmi i komunikimit me SHBA-të, përfshirë edhe rolin aktiv në dialog.
Propozimet e paraqitura më parë i përgjigjen vetëm pjesërisht “pyetjes prej një milionë dollarësh” që Shala e ka formuluar në këtë mënyrë”: “Si mund të zhvillohet tani dialogu mes Prishtinës dhe Beogradit, si mund të arrihet deri te marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve (me epilog të qartë) dhe kur do të mund të nënëshkruhej kjo marrëveshje”.
“Rinovimi jo bindës i dialogut” vërteton propozimin e Shalës: “Me të gjitha forcat përpara” pas pushimeve të gushtit në Bruksel dhe 4 shtatorit të Uashingtonit, duhet kthyer te detyrimet dhe të faktet. Një prej fakteve është që të zhvillohet dialogu për normalizimin e plotë të marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës me ndërmjetësinë e BE-së, mbi bazën e një Rezolute të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së.
Ka dhe do të ketë shumë rrugë paralele, shumë përrenj dhe rrëké por që të gjithë duhet të derdhen në lumin që del nga burimi (periudha e konfliktit dhe e luftës) drejt qëllimit: Zhvillimi i dy shoqërive europiane, në paqe. Për këtë, me 6 gusht të vitit 2020, Metju Palmeri deklaroi: “Jemi të përqendruar në procesin që udhëheq BE-ja i cili duhet të shpjerë në marrëveshjen mes Serbisë dhe Kosovës”.
Krahas maturisë së Palmerit drejt “vënies përfundimtare të kapakut mbi konfliktin” duhet marrë në konsideratë edhe zgjidhja optimale me të cilën të gjithë palët (palët në dialog dhe aktorët e përzier në proces) të jenë të kënaqur. Eksperienca thotë: Zgjidhje ideale nuk ka dhe nuk do të ketë. Për këtë është e rekomandueshme që palët në dialog dhe opinioni publik të mendojnë mbi atë që është e mundshme dhe e cila shpesh quhet “kompromis” me të cilin askush nuk është i kënaqur deri në fund. Për këtë duhen mbajtur parasysh faktet si më poshtë:
Së pari, Serbia dhe Kosova nuk munden të vetme dhe me masa të njëanshme ta zgjidhin krizën e tanishme. Kosova nuk mund të dalë nga kjo krizë e shpërblyer dhe me njohje të plotë të shtetit të saj nga ana e Serbisë. Kërkesa për “njohje të ndërsjelltë dhe të qëndrueshme” do të duhet të presë ndonjëfarë kohe të re, ose më mirë të themi, rrethana të tjera ekonomike, politike dhe të sigurisë. Serbia nuk mund të sigurojë përparim ekonomik dhe siguri të bashkësisë serbe në Kosovë dhe të mos bashkëpunojë me pushtetin në Kosovë. Në vend të këmbënguljes së njëanshme me synimet e saj maksimale, duhet t’u përmbahet rregullave të të drejtave të barabarta dhe jo unitetit. Në këtë punë nuk ka vend për politika reciprociteti sepse ato, më së shpeshti, shpien në konflikte të reja dhe më të thella.
Së dyti, është i nevojshëm një kreativitet më i lartë nga ai që është shfaqur deri tani sepse dialogu i rinovuar duhet të sjellë përgjigje për një sërë çështjesh të cilat, deri tani, nuk janë diskutuar (përshembull, përgjigja e kërkesave të ndërsjellta dhe demarkacioni) dhe të mundësohet vënia në funksionim e bashkësisë së komunave serbe në Kosovë.
Në zhvillimin e këtij kreativiteti duhet ndjekur rregulli: Nëse nuk ka një përgjigje të caktuar ndaj një çështje se kur Kosova do të njihet si antare me të drejta të plota të bashkësisë ndërkombëtare dhe kur Serbia do ta njohë, rruga paqesore, dialogu dhe normalizimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës nuk janë pa rëndësi. Sepse nuk duhet harruar roli i “lojtarëve të mëdhenj” (BE, SHA, Rusia dhe Kina). Për këtë, duhet çliruar nga iluzioni se një ditë ka për të ardhur ndonjë zgjidhje magjike, se Trampi apo kushdo shtetar tjetër botëror ka për ta rregulluar më mirë jetën e Serbisë dhe Kosovës dhe raportet mes tyre sesa mund ta bëjnë këtë udhëheqësit e Serbisë dhe Kosovës, të tillë siç janë.
Eksperienca na mëson: “Mjerë ai të cilit gjeometri i huaj i mat shtëpinë”.
*Dushan Janiç është Kryetar i Forumit serb për marrëdhënie etnike.
**Përktheu për Politiko.al: Xhelal Fejza