Energy and tourism, the two most vulnerable points of the Balkans from the crisis in the Middle East

The economic consequences for the Western Balkan countries from the conflict in the Middle East are indirect and limited, according to foreign trade data and analyses by economic experts.

They say the impact is more visible through ideological stances or geopolitical clashes. Except in Montenegro. Tourism in that country is already experiencing negative consequences, due to the cancellation of dozens of flights and hotel reservations from Israel.

"Three Israeli airlines have temporarily suspended passenger flights to Montenegro. They have canceled more than 70 flights to Tivat, scheduled until the end of June," Montenegro Airport told Radio Free Europe.

Israeli and United States attacks on nuclear and military facilities in Iran, as well as threats to close major waterways, caused a slight shock in the oil market and increased the prices of crude oil and its derivatives.

Possible further developments, after a ceasefire is reached, are largely hypothetical and depend on whether and how much the conflict escalates and whether it causes greater disruptions in the global energy market.

Cancelled flights to Montenegro

Air traffic from Israel to Montenegro, according to the latest information, has been suspended until June 30. So far, it has been confirmed that Israeli tourists have canceled their reservations at hotels in Kolasin, in the northern part of Montenegro.

This was announced by Zorica Milashinovic, director of the Kolasin Tourist Organization, in a statement to Montenegrin state television. Last summer, over 130,000 travelers from Israel arrived in Montenegro by plane.

"From April to October, around 112,000 passengers used the Tel Aviv - Tivat route, while more than 18,500 used the Tel Aviv - Podgorica route ," Montenegro Airport told Radio Free Europe.

Montenegro's Minister of Tourism, Simonida Kordic, said earlier that 2024 was a record year for the number of Israeli tourists.

Data from the State Statistical Office - Monstat show that, last year, there were 74,000 tourists from Israel in Montenegro, who spent 249,000 nights.

According to these data, they have been the most numerous non-European tourists in that country and their number has been increasing continuously since 2021. The arrival of 200,000 tourists from Israel in Montenegro was announced for this year. This, according to the statement of Nimrod Rinoti, honorary consul of Montenegro in Israel, given in May.

Ministria e Energjisë në këtë vend paralajmëroi se, “për shkak të përshkallëzimit aktual të konfliktit në Lindjen e Mesme”, çmimet e naftës mund të rriten, por shtoi se furnizimi me produkte nafte nuk është i kërcënuar për momentin.

“Kujtoj se në vitin 2022 [kur filloi pushtimi rus i Ukrainës], çmimet e produkteve dhe shërbimeve të shumta u rritën pa ndonjë bazë realiste, dhe ato çmime nuk u kthyen më, edhe pse çmimet e karburanteve tani janë pothuajse 25 për qind më të ulëta. Një praktikë e tillë është e papërgjegjshme”, tha ministri i Energjisë në Mal të Zi, Admir Shahmanoviq.

Ai shtoi se krizat globale nuk duhet të lejohen të përdoren si justifikim për rritje të çmimeve.

Kriza energjetike, rrezik kryesor për Serbinë

“Në rast të një shpërthimi të krizës në Lindjen e Mesme, rreziku kryesor ekonomik për Serbinë lidhet me burimet e energjisë, kryesisht naftën dhe gazin”, thotë për Radion Evropa e Lirë Branimir Jovanoviq, nga Instituti i Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare.

Ai paralajmëron se nëse përsëritet skenari i vitit 2022 - kur pas shpërthimit të luftës në Ukrainë, çmimet e energjisë mbetën në një nivel më të lartë për disa muaj - ai do të çojë në rritje të çmimeve dhe përkeqësim të standardeve të jetesës.

“Çmimet e ushqimeve në bursat botërore, aktualisht, nuk po pësojnë ndryshime të mëdha, sepse Lindja e Mesme nuk është eksportuese e madhe e ushqimit - ndryshe prej Ukrainës. Prandaj, do të thosha se, tani për tani, duket se pasojat direkte të këtij konflikti nuk do të jenë dramatike, përveç nëse ndodh një përshkallëzim serioz, si mbyllja e Ngushticës së Hormuzit ose zgjerimi i konfliktit”, thotë Jovanoviq.

Industria e Naftës e Serbisë (NIS), që është kryesisht në pronësi ruse, është kryesorja për importin, shitjen dhe përpunimin e naftës në Serbi.

Operacionet e saj u bënë më komplekse pasi Rusia nisi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës në vitin 2022 - gjë që çoi në vendosjen e sanksioneve të BE-së dhe SHBA-së ndaj Moskës. Rreth 80% e naftës së papërpunuar, që përpunohet në rafinerinë e Pançevës në Serbi, arrin nga importi.

Para pushtimit të Ukrainës, 30-50% e naftës së importuar në NIS vinte nga Rusia, por sot pjesa më e madhe është naftë nga Iraku, Rusia dhe Kazakistani, me një përqindje më të vogël nga Norvegjia.

Menjëherë pas fillimit të luftës, Qeveria e Serbisë vendosi kufizime në çmimet e derivateve të naftës, për të ruajtur stabilitetin energjetik, ndërsa Ministria e Energjisë, nga ajo kohë, çdo të premte publikon çmimet e reja të karburanteve.

Serbia është ende shumë e varur nga gazi natyror rus, dhe pjesa më e madhe e tij merret nga Gazprom-i. Në vitin 2025, 80 për qind e gazit vazhdoi t’i shkonte nga Rusia, që, megjithatë, është një rënie krahasuar me vitin e mëparshëm.

Serbia ka nisur diversifikimin duke importuar gaz nga Azerbajxhani, me të cilin është arritur një marrëveshje për furnizim vjetor deri në 400 milionë metra kub. Deri në vitin 2027 planifikohet që kjo sasi të rritet deri në një të tretën e konsumit total.

Biznesi i Bosnje e Hercegovinës me Lindjen e Mesme - i papërfillshëm

Bosnje e Hercegovina nuk ka marrëdhënie të mëdha tregtare me vendet e Lindjes së Mesme, përfshirë Iranin dhe Izraelin. Shkëmbimi i mallrave me këto vende është shumë i vogël dhe nuk ka ndikim të rëndësishëm në tregtinë e përgjithshme të jashtme të vendit.

“Dobësitë tona të vërteta janë varësia energjetike dhe inflacioni. Ka disa kompani të veçanta që kanë marrëdhënie të konsiderueshme tregtare me ato vende, dhe ato do të përjetojnë pasoja, por nuk janë shumë”, thotë për Radion Evropa e Lirë Millenko Krajishnik, profesor i tregtisë së jashtme dhe marrëdhënieve ndërkombëtare tregtare nga Banja Lluka.

Bosnje e Hercegovina është plotësisht e varur nga importi i derivateve të naftës - kryesisht nga rafineritë në Kroaci dhe Serbi, si dhe pjesërisht nga Italia - si dhe nga importi i gazit nga Rusia përmes tubacionit Rrjedha Turke.

“Mbyllja e Ngushticës së Hormuzit ose e Kanalit të Suezit, që hapin rrugët ujore për të gjitha vendet eksportuese të naftës, jo vetëm për Iranin, sigurisht se do të ndikonte në rritjen e çmimeve në tregun botëror të aksioneve dhe do të kishte ndikim edhe në rritjen e inflacionit në botë, përfshirë edhe në Bosnje e Hercegovinë”, shton Krajishnik.

Të dhënat zyrtare për tregtinë tregojnë se shkëmbimi i mallrave me Iranin në tri dekadat e fundit nuk i ka kaluar tetë milionë euro në vit. Sipas të dhënave të Dhomës së Tregtisë së Jashtme në Bosnje e Hercegovinë, ky vend vazhdimisht importon më shumë sesa eksporton. Në anën tjetër, lidhjet ekonomike me Izraelin janë forcuar në pesë vjetët e fundit.

Komisioni i Tregtisë dhe Investimeve i Bosnje e Hercegovinës nuk ka të dhëna zyrtare se sa kompani nga ky vend operojnë në Iran dhe Izrael.

Sipas të dhënave nga regjistrat e bizneseve, nga viti 2008 deri më sot, qytetarët iranianë kanë regjistruar 39 kompani në Bosnje e Hercegovinë, ndërsa qytetarët izraelitë kanë regjistruar 27 kompani. Të gjitha operojnë në sektorët e tregtisë, turizmit dhe pasurive të paluajtshme. Megjithatë, shumica janë joaktive, me llogari të bllokuara.

Kosova veçanërisht e ekspozuar

Adrian Shtuni, nga Qendra Ndërkombëtare kundër Terrorizmit, thekson se Kosova është veçanërisht e ndjeshme ndaj pasojave ekonomike që mund të shkaktojë konflikti në Lindjen e Mesme.

Ai shpjegon se situata do të përkeqësohej ndjeshëm në rast se Irani vendos të mbyllë Ngushticën e Hormuzit, nga kalon rreth 20 për qind e konsumit global të naftës dhe gazit natyror.

Për një vend si Kosova, i cili tashmë ka përjetuar një rritje të ndjeshme të çmimit të energjisë elektrike me 16% këtë vit, “rritja e mëtejshme do të ishte një shok për ekonominë”, thotë Shtuni për Radion Evropa e Lirë.

He underlines that, with an economy heavily reliant on imports and remittances - which account for around 13% of Gross Domestic Product - any shock to the global economy would immediately translate into pressure on Kosovar families.

"Also, the fact that Kosovo has a significant trade deficit, which in December 2024 increased by 17.5% compared to a year earlier, exposes it even more to a global crisis, which would increase not only the price of energy, but also of food and consumer goods, which the country mainly imports," says Shtuni.

North Macedonia's energy dependence

As the attacks between Iran and Israel continued, energy prices fluctuated. As a result, there were several oil price increases in the North Macedonian market.

The expectations of the leaders of the Energy Regulatory Commission in this country are that the trend of stabilizing oil prices will continue, given the ceasefire announced a few days ago between Israel and Iran.

"I believe that we will have stabilization of oil product prices and natural gas prices, and consequently also of electricity prices," the chairman of the Energy Regulatory Commission, Marko Bislimoski, told Radio Free Europe.

The leader of the Union of Chambers of Commerce, Trajan Angelovski, says it is extremely important that there are no military actions, because energy prices could disrupt many things.

"Prices would increase and directly affect inflation ," he said.

Inflation in North Macedonia, according to the National Bank's forecasts in April, will reach 3 percent in 2025, which is 0.5 percent less than last year.

"Our economy is neither fast-growing nor developed. We are always dependent on energy sources," Mille Boshkov, president of the Business Confederation of North Macedonia, tells Radio Free Europe.

On the global stage, Iran plays an important role in the supply chain. It is a member of the Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC), produces about 3.3 million barrels of oil per day and exports more than two million.

In addition to having its own oil resources, Tehran can also influence a vital trade route - the Strait of Hormuz - through which, every day, more than a fifth of the world's oil supply passes. Iran has threatened to block it several times in the past./ REL