As the state itself encouraged the avoidance of free professions

 

In 2014, the new government changed fiscal policies, both for businesses and for the income tax of employees, for whom the flat tax applied. The small business, in the range of annual turnover from 0 to 2 million, was imposed a 0% profit tax, while it only had the obligation of a fixed annual payment in the amount of 25,000 allek.

Small business in the turnover range from 2 to 8 million lek per year paid 7.5% tax on profit. In contrast, when small businesses were almost exempt from taxes, for wages, since 2014, taxation (Personal Income Tax - TAP) was set progressively from 13 to 23%. Initially, the threshold above which the tax of 23% was paid was 130 thousand ALL. From the end of 2015, for businesses with a turnover of up to 5 million ALL, zero tax was imposed, while businesses with a turnover of 5-8 million ALL, paid a simplified tax of 5%. Businesses above ALL 8 million were categorized as large and paid 15% profit tax.

Experts estimate that since 2015, the large difference between the taxation of individuals with high salaries and the zero taxation of small businesses that almost had zero taxes, encouraged many independent professionals to leave the insurance scheme and open businesses as natural persons , as they paid minimal taxes. This difference in taxes created several schemes for the use of legal spaces for the avoidance of taxes, also evidenced by policy-making institutions, where they were divided into 3 groups:

In the first group, the emergence of free professionals employed in companies, as self-employed, billing professional services with zero tax was included. In the second group, registered freelancers, as partners in LLC businesses, with a 15% profit + 8% dividend tax liability, to avoid the dividend tax, billed the company for professional services, increasing expenses and reducing profits. in order to benefit from the dividend, as non-taxable income.

A third group was the establishment of many foreign companies, mainly Italian, that in order to reduce tax and dividend billed professional expenses, with the aim of reducing taxable tax and dividend tax. According to economists, it was precisely these legal avenues that first encouraged high-wage individuals to find shelter as a small business.

“Në atë periudhë, nëse një individ me një pagë 300 mijë lekë në muaj (3,6 milionë lekë në vit) do të paguante vetëm si tatim mbi të ardhurat nga paga (pa përfshirë sigurimet) rreth 52 mijë lekë në muaj (625 mijë lekë në vit). Nëse ai faturonte si biznes i vogël, e vetmja gjë që paguante ishin sigurimet si i vetëpunësuar, rreth 6500 lekë në muaj. Pra ishin pikërisht këto shtigje ligjore që nxitën fillimisht individët me paga të larta të gjejnë strehim si biznes i vogël”, pohojnë ekonomistët.

Audituesi ligjor, Artur Papajani, shton se këto ndryshime shtuan pamundësinë ekonomike të sipërmarrjes për të paguar tatimin.

“Vendosja e normave të larta tatimore për të vetëpunësuarit nga 5% para zerimit, në 15 dhe 23%, por edhe për të punësuarit me paga relativisht të larta, pra me një normë 23%, për një prag relativisht të ulët të të ardhurave (vendosur 2 milionë në vit, kundrejt 2.4 milionë më parë), ekonomikisht cenojnë principin e mundësive për ta paguar atë tatim”, pohoi ai.

Më pas, nga 1 janari 2021 nisi zbatimin vendimi për zerimin e tatimfitimit te biznesi i vogël me qarkullim vjetor deri në 14 milionë lekë deri më 31 dhjetor 2029, pavarësisht paralajmërimeve të bizneseve të mëdha që këto ndryshime do të përkeqësonin informalitetin, pasi subjektet e vogla nuk do të merrnin më fatura nga të mëdhenjtë që të mos kalonin kufirin e xhiros apo bizneset e mëdha do të copëzonin aktivitetet për të kaluar si subjekte të vogla.

Para 2021, vetëm bizneset me xhiro deri në 5 milionë lekë ishin të përjashtuara nga tatimfitimi. Ndërsa kufiri mbi të cilin bizneset u kategorizuan, si i madh me normë tatimfitimi 15%, u rrit në mbi 14 milionë lekë, kur para ndryshimeve, tatimi 15% paguhej nga bizneset me xhiro nga 10 deri në 14 milionë lekë.

Krahas këtyre lehtësive u miratua edhe heqja e TVSH-së për profesionet e lira me xhiro deri në 10 milionë lekë, kur më parë të gjithë bizneset të kategorizuara si të tilla ishin të përfshira me TVSH. Nga 1 janari 2022 gjithashtu tatimi 23% filloi të aplikohet në pagat mbi 200,000 lekë/muaj, nga 150,000 lekë/muaj që ishte më parë. Z. Papajani tha se zerimi i tatimfitimit për biznesin me xhiro vjetore deri 14 milionë lekë, nga 1 janari 2021, shtoi pabarazinë e sistemit tatimor dhe hapësirat ligjore për shmangie tatimesh, që u shfrytëzuan edhe nga profesionistët e lirë të punësuar.

“Të vetëpunësuarit, si dhe i gjithë biznesi i vogël, u privilegjuan në krahasim me të punësuarit, nga viti 2021 e këtej, vetëm për sa i takon tatimit mbi fitimit. Ndërkohë që ky grup i madh vazhdoi të paguajë taksat vendore, por normalisht edhe kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore.

Për sa i takon vendosjes së normës zero të tatimit mbi fitimin, sistemi tatimor shqiptar, për herë të parë, humbi diçka nga barazia. U cenua ky princip. Ky boshllëk tatimor krijoi hapësira të ligjshme, që një pjesë u shfrytëzuan në sjellje krejtësisht normale nga profesionistë të ndryshëm që ishin të lidhur me një marrëdhënie punësimi.

Ndërkohë vendosja e zerimit të tatimit mbi të ardhurat krijoi rreziqe të tjera, që nuk është momenti për t’i përmendur, por duhet të pranohet që një politikë e tillë fiskale solli çoroditje fiskale që po i nxjerr sot në dritë pasojat.

Do të kish qenë mirë të ishte bërë një analizë e thellë. Aspak për të anatemuar individin apo institucionin, por për të mos u përsëritur kurrë më, ndërkohë që mund të përmendej si dëshmi historie, nën termat ‘ka ndodhur dikur kështu’.

Ndërkohë ju kujtoj që më parë, norma tatimore ishte 5%, pa paraqitur probleme a deformime, si për tatimpaguesit dhe qeverinë”, pohon ai.

Ndryshimet ligjore për të luftuar evazionin, që e nxitën vetë

Një sërë ndryshimesh të miratuara vitet e fundit kanë pasur si qëllim zvogëlimin e shmangies së tatimit, e krijuar edhe nga masat fiskale në fuqi. Për të zvogëluar abuzimet me shmangien fiskale në pagat e larta që u krijuan nga masat fiskale që ishin në fuqi, Ministria e Financave dhe Ekonomisë u detyrua që me Paketën Fiskale të vitit 2019 të ndërhynte në ndryshimet e ligjit “Për Tatimin mbi të Ardhurat” dhe ligjin “Për Procedurat Tatimore”. Masa e parë e miratuar me ndryshimet ligjore uli ngarkesën fiskale për të punësuarit, duke e rritur fashën e të ardhurave, nga 130,000 lekë në muaj në 150,000 lekë në muaj, që tatohen me normën 13%.

Nëpërmjet kësaj mase u synua të ulet barra tatimore për rreth 15,400 punëmarrës. Ndërsa masa e dytë përfshiu disa ndërhyrje në ligjin e procedurës tatimore, të cilat u japin të drejtë tatimeve të rikategorizonin tatimpaguesin, në rast se dorëzonte një deklaratë të rreme të të ardhurave, nëpërmjet verifikimit të transaksioneve bankare. Në vijim të masave për shmangien e evazionit, Ministria e Financave dhe Ekonomisë ndryshoi ligjin e mëparshëm të tatimit mbi të ardhurat. Në mars 2023 Kuvendi miratoi ligjin e ri, që vendosi tatimin progresiv në normat 15 dhe 23% për fitimin (të ardhura-shpenzime = me fitim të tatueshëm) e të vetëpunësuarve, individëve tregtarë dhe subjekteve fizike, e ndarë në dy fasha, sipas xhiros vjetore.

Për bizneset me qarkullim vjetor deri në 14 milionë lekë fitimi 15% dhe për ato subjekte me xhiro vjetore mbi 14 milionë lekë, tatimi është 23%. Ligji përfshiu për herë të parë njohjen e shpenzimeve apriori. Për individët tregtarë dhe të vetëpunësuarit me xhiro 10 milionë në vit, te profesionet e lira, njohja e shpenzimeve apriori ishte në masën 30%. Ndërsa ligji parashikon aplikim të taksimit progresiv në normat 15 dhe 23% te profesionet e lira, biznesi i vogël do të vijojë të jetë i përjashtuar nga tatimi deri në vitin 2029.

Zbatimi i ligjit në dy faza, sipas audituesit ligjor, njëkohësisht dhe ish-drejtorit të përgjithshëm të Tatimeve z. Artur Papajani, do të vazhdojë të nxisë pabarazinë mes taksapaguesve. Njëkohësisht z. Papajani vlerëson se normat e larta tatimore deri në 23% jo vetëm thelluan pabarazinë ndaj tatimpaguesve, por i demotivuan ata për pagim taksash. Ndryshimet sipas tij do të krijojnë më tepër evazion, shmangie detyrimesh apo skema të tjera për rritje informaliteti.

“Nuk shoh përpjekje për ngushtimin e evazionit, pasi principe si pabarazia thellohen, përkundër sistemit që ndërlikohet. Nomat e larta tatimore, përveç demotivimit, tendencës për t’u mbyllur e për t’u larguar, nxisin prirjet për shmangie, për mosfaturime a nënfaturime. Njëkohësisht mbajtja e një tjetër targeti me normë zero tatimore, përveç avantazhimit të grupit përfitues, sjell disavantazhe në sistem, veç të tjerash forcimin e tendencës për të mos iu përmbajtur rregullave fiskale, që kanë për kryefjalë atë që quhet “çedukim tatimor”.

E kam përsëritur disa herë që për një vit ç’edukim, sistemit do t’i duhet të harxhojë dhjetë vite edukim. Evazioni i parë jo vetëm në aspektin e një sjelljeje të vullnetshme të individëve për të qenë të prirë nga shkeljet ligjore, merr energji edhe nga sjellja e individëve që priren për t’u mbrojtur nga politika të nxituara tatimore”, nënvizon ai. Edhe për kryetarin e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë në Durrës, z. Artan Luku, ligji i ri jo vetëm do të shtojë evazionin, por edhe tarifat për shërbimet e ofruara nga profesionet e lira.

“Ndryshimi do të sjellë rritje të çmimeve të shërbimeve, por nuk përjashtohet edhe evazioni në kushtet kur të interesuarit e perceptojnë, në disa aspekte me të drejtë, si diskriminues dhe të imponuar. Duke pasur parasysh që tatimi i ri nuk aplikohet për të gjithë subjektet, si dhe koha e hyrjes në fuqi ka qenë disi e “nxituar”, thotë ai.

Kryetarja e Komitetit të Taksave dhe Doganave të Dhomës Amerikanë të Tregtisë, znj. Alketa Uruçi, do të shprehej në një seminar të zhvilluar në muajin prill ku morën pjesë rreth 120 profesionistë të bizneseve të ndryshme, anëtarë të Dhomës Amerikane të Tregtisë, se “ligji i ri vazhdon të ketë problematika dhe lë shteg për informalitet, pasi parashikon kategorizimin e biznesit, në varësi të formës ligjore, si dhe përmban përjashtime tatimore për kategori të veçanta, që nuk incentivojnë formalizimin e ekonomisë”.

Por edhe sipas drejtuesve të bizneseve të profesioneve të lira, ndryshimet ligjore nuk pritet të luftojnë evazionin. Në sondazhin e zhvilluar nga “Monitor”, 89% e të anketuarve nga 613 biznese pjesëmarrëse pohuan se vendosja e tatimfitimit për profesionet e lira do të rrisë evazionin dhe informalitetin dhe vetëm 3% deklaruan jo.

"First of all, I will take any payment that I can, in cash. Those who want a bill I will bill a 20% plus. Prepayment is very wrong as it creates unnecessary burden. Why not make it like the VAT collection so that every 3 months, the obligation comes out and you pay it", said a programmer from Tirana in giving answers to the survey conducted by "Monitor".

In 2023, all 29,000 freelancers have declared a total income of 85 billion lek, according to data from finance, or about 810 million euros. The net profit declared by the 29 thousand freelancers in 2023 was 51 billion ALL, or 490 million euros. The net income that remains for a professional after deducting expenses of about 1400 euros per month (490 million euros/29 thousand professionals). Based on the self-declaration of net profits for 2024, it turns out that 29,000 self-employed people will pay about 7.6 billion ALL (or 75 million euros) of simplified income tax. With the implementation of this new rate, the net income of freelancers drops to less than 1200 euros/month.

"I think that many people who have the opportunity to return the payment in cash, will take it in cash and declare a very minimal profit. We who are paid anyway by foreign companies through the bank cannot do this, but we will receive costs from paying the tax. This is the only category from which tax will be collected. There is also a third category where they are paid by the bank and will simply assume the risk, not declaring it. Some professionals who have been hesitating between emigrating or not, this law will push them to leave eventually. In total, I do not believe that any significant amount will be collected from this tax, even less, as much as the government thinks", says a programmer from Tirana.

"This law will cause a lot of fiscal evasion and price increases that many businesses will not be able to afford, like me, a new business that has not even opened the NIPT for 6 months and now I am thinking of closing it and find other ways to work and not pay you anything. Many businesses will start operating with cash and thus tax evasion will increase" , says a young accountant from Durrës./ Monitor