The hidden wave of the pandemic; Increased risk of other non-Covid patients

Cases with advanced stages of tumor diseases have increased in Albania, as early diagnosis was hampered by patients' fears of COVID-19 infection. In 2020, according to the Ministry of Health, hospital admissions fell 29% compared to a year earlier, due to restrictions on non-urgent interventions. Doctors warn of deteriorating clinical condition and increased fatalities even after the pandemic for people with cancer, heart problems, kidney and hypertension. 

The pandemic found unprepared countries with solid and modern health systems around the world. In Albania, fears of COVID-19 infections and an underfunded health system, with significant staffing and equipment shortages, affected patients being admitted to public hospitals. As the focus shifted to the new disease, due to the panic brought about by the rapid global spread, treatments for the chronically ill, periodic consultations, and planned surgeries were limited.

Due to the increase in the number of people infected with COVID-19, public hospitals from the beginning of the pandemic began to postpone scheduled surgeries or non-urgent cases that could wait. After a first wave from June to November, when fatalities increased, the second wave of November found state hospitals with declining influx of inpatients and operating rooms performing interventions only for emergencies. Many patients with tumor disease, for fear of infection did not reach early diagnoses.

Will fatalities increase 

According to data from the Ministry of Health, hospitalizations for 2020 fell 29% compared to a year ago. In cardiology and cardiosurgery, treatments of patients decreased by 26%, for kidney transplants 63%, for cataracts 21% (eye curtain which can be removed only with surgery), breast cancer screening 26% and those treated with radiotherapy, 8%. What impact did these have and will they have on human health?

For the doctor Ilir Allkja, not following the treatments and consultations not only worsened the clinical condition of the chronically ill, but also increased the cases of loss of life. Mr. Allkja, former emergency physician of the University Hospital Center "Mother Teresa" (QSUT) warns that even after the pandemic, the clinical situation is in danger of deteriorating, especially in patients with tumors and those with kidney problems, which can lead to increasing fatalities.

“Ne spektrin afatshkurtër, disa të sëmurë humbën jetën, pasi nuk ndoqën dot konsultat onkologjike, trajtimin me citostatikë, të tjerë nuk arritën të kryenin koronarografitë e planifikuara, iu përkeqësuan simptomat e zemrës, ose pësuan infarkte. Në spektrin afatgjatë, shumë të sëmurëve iu vështirësua sëmundja, pasi jo vetëm konsultat në spitalet universitare nuk funksionuan plotësisht, por edhe vizitat te mjeku i familjes ishin të vështira, por edhe të pamundura për shkak të frikës së infektimit. Shumë të sëmurë do të kenë pasoja të papërfillshme, por edhe serioze në shëndetin e tyre.

Rëndimi i gjendjes së hipertensionit mund të korrigjohet plotësisht, por mund të çojë edhe në aksidente vaskulare dhe i sëmuri mbetet invalid ose humb jetën. Rëndimi i situatës së insuficiencës renale mund ta çojë veshkën në faliment. Grupi i të sëmurëve që u penalizuan më shumë ishte ai i të sëmurëve me probleme onkologjike, të cilët nuk mundën të merrnin trajtimin sipas grafikëve. Për fat të keq, ka pasur raste fatale”.

Onkologët pohojnë se ka një rritje të stadeve të avancuara të sëmundjeve tumorale, pasi dallimi i hershëm u pengua nga frika e pacientëve për infektimet me COVID-19. Diagnostikimi i hershëm, gjithashtu ul koston e trajtimit të kancerit. Shpenzimet për njerëzit që diagnostikohen herët janë dy deri në katër herë më të pakta sesa ato për personat e diagnostikuar në një fazë të mëvonshme.

Sipas prof. dr. Arben Beqiri, kirurg-gastrohepatolog në QSUT, përkeqësimi i shëndetit të pacientit, për rastet e shtyrjes së trajtimit mjekësor, do të ndodhë pas pandemisë. “Mjekët duhet të bëjnë të pamundurën që për vështirësi rrethanash të mos degradohet apo të shtyhet trajtimi, qoftë edhe i një pacienti të vetëm. Në fuqi janë ende masat për shmangien e trajtimeve dhe ndërhyrjeve jo urgjente, për këtë arsye duhet të bëhet shumë kujdes, për të mos na shpëtuar nga vëmendja ata pacientë që kanë nevojë imediate për shërbim. A mund të gabohet në këto rrethana? Mund të gabohet sigurisht mjaft më lehtë se në kushte normale, por puna e çdo mjeku, pavarësisht kushteve, është të bëjë maksimumin për jetën e pacientit”, pohon z. Beqiri.

Në vitin 2020, sipas të dhënave të INSTAT, u raportuan gjithsej 27,605 humbje jete, me një rritje të ndjeshme prej 25.8%. Në total, 5,668 persona më shumë ndërruan jetë në 2020-n, në krahasim me vitin e mëparshëm. Viti 2020 shënoi nivelin rekord të jetëve të humbura në vend, që prej 1990-s, kur INSTAT publikon të dhënat. Shtesa e vdekjeve është gati 5 herë më e lartë (4.8) se raportimet zyrtare nga spitalet COVID (1181 persona), duke treguar indirekt se pasojat e pandemisë në vend kanë qenë shumë më të mëdha.

Situata me pandeminë ka qenë e rënduar në tremujorin e tretë dhe sidomos në atë të fundit. Sipas INSTAT, në tremujorin e tretë u regjistruan rreth 1600 vdekje më shumë (nga +1300 që ishte raportimi i mëparshëm), me rritje prej 32% në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Në të katërtin, pasojat e pandemisë kanë qenë fatale. Gjithsej u regjistruan 9,397 vdekje, me një rritje prej 73%, ose gati 4 mijë jetë të humbura më shumë se tetor-dhjetorin e vitit 2019.

Rastet e reja të kancerit po diagnostikohen me vonesë

Në fillimet e pandemisë, shumica e njerëzve ishin të shqetësuar për të shkuar në institucionet shtetërore shëndetësore nga frika e infektimit me COVID-19. Silvana Çeliku, shefe e shërbimit të Onkologjisë në QSUT, thotë për “Monitor” se për këtë arsye janë rritur rastet e reja të kancerit të diagnostikuara me vonesë. Problemi më i madh, sipas kirurges onko-gjinekologe, është stadi i sëmundjes në momentin që paraqiten pacientët në spital. Të gjithë njerëzit që janë paraqitur me vonesë në spital, të pyetur nga reparti i shërbimit onkologjik, janë shprehur se arsyeja e vonesës ka qenë frika e infektimit nga virusi. Në 2020-n, sipas të dhënave të Ministrisë së Shëndetësisë, numri i grave të depistuara me kancerin e gjirit ra 26% krahasuar me 2019-n.

“Ky është një problem që po e hasin edhe vendet e zhvilluara. Në vendin tonë ka një rritje të stadeve të treta (të avancuara) të kancerit të vezoreve, krahasuar me vitet e mëparshme. Kjo ka ndodhur pasi shumë gra janë paraqitur në spital, në momentin që sëmundja ka shfaqur shenja klinike, por në këtë fazë, fatkeqësisht sëmundja është përhapur.

Shumë pacientë, nga frika e infektimeve, kanë lënë veten pas dore dhe janë paraqitur me vonesë te mjeku. Të gjitha patologjitë malinje kanë rritje të ardhjes të pacientëve në spitale me stad të avancuar, duke neglizhuar ndryshe nga sa ka ndodhur në vitet para pandemisë. Kjo dukuri u vu re edhe në tetor, që është muaji i sensibilizimit të kontrollit të gjirit. Numri i grave që erdhën në spital për të kryer monografinë ishte shumë i ulët”.

Pandemia ka ndikuar te të gjitha patologjitë tumorale, pasojat e së cilës do të reflektohen edhe në të ardhmen. Për këtë vit, parashikimet e drejtueses së repartit të onkologjisë janë për shtim të rasteve tumorale, pasi depistimi i sëmundjes nuk është kapur që në fazën e hershme.

“Listë-pritja e pacientëve për kryerje të operacioneve, trajtimeve me kimioterapi dhe radioterapi është e lartë. Për 2021 do të vazhdojnë të vijnë pacientë në stade të avancuara të sëmundjes, pasi vihet re që frika nga infektimi ende ekziston. Do të kemi rritje të të sëmurëve dhe të stadit të sëmundjes të tyre. Edhe trajtimi për këta të sëmurë do të jetë më i vështirë, pasi agravimi i sëmundjes do të kërkojë më shumë seanca kimioterapie dhe radioterapie, por edhe më tepër shpenzime. Vetëm vaksinimi do të ndikojë te kthimi i normalitetit, edhe pse imunizimi i popullatës do të ndodhë gradualisht”, nënvizon znj. Çeliku.

Në periudhën e karantinës, në repartin onkologjik janë shtyrë disa operacione, për shkak të frikës që patën shumë pacientë nga infektimet me COVID-19. Për të ulur fluksin e vizitorëve në QSUT, në periudhën e karantinës për shumë pacientë u përcaktua që seancat e kimioterapisë të kryheshin në rrethe. Sipas statistikave zyrtare, deri në fund të 2020-s, fluksi i pacientëve për seanca radioterapie ka qenë 8% më pak se në 2019. Vitin e kaluar janë trajtuar me kimioterapi 15 mijë pacientë.

Dhurata Tarifa, mjeke kimioterapeute në QSUT, shton se trajtimet e domosdoshme për pacientët me sëmundje tumorale vazhdojnë të bëhen dhe COVID-19 nuk e ndërpreu asnjëherë zinxhirin për diagnostikimin e kancerit për pacientët që u paraqitën në spitale.

“Janë të paktë pacientët të cilët kanë shtyrë mjekimin. Shtyrja e kimioterapisë ka kosto për ata që janë në fazën e përkeqësuar të sëmundjes dhe duhet të bëhet, për aq sa të mos ketë agresim të thellë të sëmundjes. Për pacientët që janë në gjendje të qëndrueshme nuk ka kosto. Shumica e të dignostikuarve me kancer në këtë periudhë pandemie nuk janë frenuar për vazhdimin e kimioterapisë edhe gjatë karantinës.”

Bie numri i të shtruarve, operacionet e planifikuara vazhdojnë të shtyhen 

Situata e krijuar nga pandemia ndryshoi treguesit e shërbimeve spitalore publike të planifikuara për vitin e kaluar, ndërsa janë rritur rastet e trajtuara nga njësitë e urgjencës mjekësore. Për shkak të situatës së krijuar nga pandemia, disa nga ndërhyrjet e planifikuara në spitalet publike nuk u realizuan, kështu që realizimi i paketave në vitin 2020 nuk është në nivelin e pritshëm.

Në raportin e monitorimit të Ministrisë së Shëndetësisë thuhet se rënia e të shtruarve është ndikuar nga kufizimi i shërbimeve jourgjente për shkak të pandemisë. Janë trajtuar normalisht pacientët për shërbimin e dializës. Janë realizuar gjithsej 195,384 seanca me dializë, në spitalet publike, jopublike, si dhe sipas kontratës koncesionare në pesë spitale rajonale të vendit. Janë realizuar gjithashtu 6,197 raste të paketave të kardiologjisë e kardiokirurgjisë, 10 raste të paketës së transplantit të veshkës, 2,089 raste të paketës së kataraktes, si dhe 19,168 seanca të radioterapisë.

Prof. dr. Arben Beqiri, kirurg-gastrohepatolog, pohon se në QSUT vazhdojnë të mos kryhen ndërhyrjet urgjente kirurgjikale dhe shërbimi po realizohet pranë Spitalit të Traumës. “Janë kufizuar operacionet për rastet e pacientëve që presin, siç janë planifikimet e kirurgjisë së hernies, tiroides dhe gurit në tëmth të pakomplikuara. Për rastet e shfaqura me komplikacione, ndërhyrjet janë kryer, duke përfshirë edhe ato me kancer”.

Sipas mjekut Beqiri, një ndër arsyet e rënies së shtrimit është se të gjitha strukturat janë përpjekur të kursejnë burimet e tyre dhe t’i orientojnë drejt të infektuarve me COVID-19. “Më tepër resurse dhe vende në reanimacion kërkohen për rastet komplekse të kardiologjisë vaskulare dhe kirurgjisë ortopedike. Pas operacionit, shumica e këtyre pacientëve u nevojiten shtretër të terapisë intensive, të cilat kanë qenë më të domosdoshmit në pandemi. Nevoja për të ruajtur sa më shumë shtretër të terapisë intensive është bërë që të shtyhen sa më gjatë ato ndërhyrje që presin.

Kjo nuk ka prekur kirurgjinë e traumave, kancerit që nuk toleron shtyrje shumë të gjatë. Në shumë vende të Europës, SHBA-së dhe Kanada, janë bërë protokolle të qarta se cilat ndërhyrje do të kërkojnë trajtim në këtë periudhë të pandemisë dhe cilat nuk do t’i nënshtrohen terapisë. Nuk ka ndryshim të frekuencës së patologjive, por me këtë zgjidhje janë përdorur më mirë ato burime që janë, të mira apo të këqija”.

Ulet numri i shërbimit check up

From the second half of March 2020, the concessionaire check-up service was temporarily suspended, due to the situation created by COVID-19. The annual budget has been reduced by 450 million ALL until the termination of the service. During the period in operation, 100,243 check up have been realized, while the liabilities for the period November-December 2019 have been liquidated, and the liabilities created for 2020 are being liquidated continuously, until the termination of the service. In total, in 2020, 20% of planned patients benefited from the service. Compared to a year ago, the number of people doing check up dropped 79%. Monitor