Analysis: How the dialogue between Kosovo and Serbia has stalled

Eighteen months without a high-level meeting - dialogue between Kosovo and Serbia has remained stalled. With both countries embroiled in domestic challenges, a final agreement seems distant. Analysts argue that the international community should push for mutual recognition between them, not simply normalization of relations, and have a plan B if dialogue fails.

Peter Sorensen's first visit to Pristina as the European Union's envoy for the Kosovo-Serbia dialogue came at a time when this process does not seem to be on anyone's agenda. In Kosovo, attention remains on post-election issues, while Serbia faces protests and internal unrest. Despite this, the European envoy's message was clear: the dialogue must continue.

"Dialogue is about making sure there are meetings. Whether that means compromise or not is up to the parties to determine. Dialogue is about that and that's what we've been doing since 2011," Sorensen said on March 17 in Pristina.

The first rounds of talks between Kosovo and Serbia began 14 years ago, mediated by the European Union. Over the years, they have progressed at times with greater speed, at times more slowly. There have been dozens of agreements and commitments, but many of them have not been implemented.

The leaders, meanwhile, have changed in Brussels, Pristina and Belgrade, but so has the narrative. If there used to be talk of mutual recognition as the main goal, now there is only talk of normalizing relations between the two countries. Sorensen, after meeting with the heads of state of Kosovo, stressed the need to continue the dialogue, but said that he wants to hear both sides before deciding on the next steps.

"The goal is to continue the process and move forward. I have discussions here in Pristina, but I also need to go to Belgrade. After I have these conversations, I will sit down and see where we are," Sorensen said.

The two sides do not seem to be getting anywhere. There have been no high-level talks between them since September 2023. On the 14th of that month, Kosovo's Prime Minister Albin Kurti and Serbia's President Aleksandar Vučić met in Brussels, mediated by then-European leaders Josep Borrell and Miroslav Lajčák. Ten days after that meeting, an armed attack took place in Banjska, where armed Serb groups killed a Kosovo policeman. Subsequent EU efforts to bring the two leaders together at the table have failed - largely due to the conditions presented by one side, which the other has rejected.

Pas takimit me Sorensenin, edhe Kurti, edhe presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, kanë pasur një sërë kërkesash për të: nga heqja e masave ndëshkuese të BE-së kundër Kosovës deri te dorëzimi i grupit që ka sulmuar Banjskën tek autoritetet e Kosovës. Për vëzhguesit e procesit të dialogut, topi, në fakt, është në fushën e BE-së. Ata thonë se është koha që ky bllok të fokusohet te një qëllim specifik, që është njohja e ndërsjellë mes dy vendeve, pasi, sipas tyre, kjo është zemra e problemit dhe kjo duhet të adresohet direkt. Leon Hartwell, bashkëpunëtor i lartë në LSE IDEAS - Shkolla e Londrës për Ekonomi, flet më shumë për programin Expose të Radios Evropa e Lirë:

“Është vërtet e rëndësishme që njohja e ndërsjellë të vihet në ballë të këtij dialogu, sepse ideja e normalizimit është shumë e papërcaktuar. Nëse nuk keni një qëllim të qartë, ju as nuk përpiqeni të arrini diçka specifike”.

“Ndaj, mendoj se Sorensen duhet ta vendosë këtë qëllim përpara, që të mund t’i lëvizë palët në një drejtim të caktuar dhe ta zgjidhë këtë konflikt njëherë e përgjithmonë”, thotë Hartwell.

Vuçiç këmbëngul se Serbia nuk do ta njohë kurrë pavarësinë e Kosovës. Fokusi i tij është themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë - gjë të cilën shpesh e nxjerr edhe si kusht për vazhdimin e dialogut me palën tjetër. Për këtë asociacion ka një marrëveshje qysh në vitin 2013, porse Kosova - pavarësisht trysninë ndërkombëtare - nuk e ka zbatuar kurrë, nga frika se një mekanizëm i tillë, me kompetenca të gjera, do të mund të ndikonte në funksionalitetin e shtetit. Kosova ka kohë që ka marrë një draft të hartuar nga BE-ja për statutin e këtij asociacioni, por edhe ai duket se është jashtë tryezës tashmë. Presidentja Osmani tha këtë javë se drafti, si i tillë, nuk do të merrte dritë jeshile nga Gjykata Kushtetuese e vendit.

“Unë, personalisht, besoj se nuk është në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Kosovës, nuk është në përputhje as me vlerat dhe normat e Bashkimit Evropian dhe standardet e Këshillit të Evropës, e as me vendimin e Gjykatës Kushtetuese të vitit 2015", tha Osmani.

Një asociacion me kompetenca të gjera do të vinte me rrezikun e krijimit të një Republike Sërpska në Kosovë, thotë Hartwell, duke iu referuar entitetit serb në Bosnje e Hercegovinë, i cili ka pushtet legjislativ.

“Ekziston një perceptim i fortë se Asociacioni do të ndihmonte në përparimin e dialogut, por unë jam shumë skeptik për këtë. Një opsion ndoshta për Kosovën do të ishte që të prezantonte një version të zbutur të Asociacionit dhe, në njëfarë mënyre, ta zbatonte atë, vetëm për t’i heshtur kritikët”.

“Por, theksoj se zbatimi i Asociacionit me kompetenca të forta ekzekutive do të bëhej mjaft problematik për Kosovën”, thotë Hartwell.

Kurt Bassuener, nga Këshilli për Politikën e Demokratizimit në Berlin, thotë se Bosnje e Hercegovina, për shkak të organizimit të brendshëm që ka, ka mbetur çështje e hapur prej dekadash. Nuk e përjashton mundësinë që edhe kontesti mes Kosovës dhe Serbisë të mbetet i tillë, ndaj sugjeron që të gjitha palët t’i kthehen qëllimit të deklaruar fillestar: njohjes së ndërsjellë.

“Askush nuk flet më për njohje të ndërsjellë. Të gjithë flasin për një normalizim dhe kjo nuk është në interesin e Kosovës, e do të thosha se nuk është as në interesin e një Serbisë demokratike”, thotë Bassuener.

Në vazhdën e ndryshimeve të shpejta gjeopolitike, ai thotë se Ballkani Perëndimor në përgjithësi është një rajon ku BE-ja ka potencial të madh për të ndikuar në stabilizimin e situatës dhe çështja e Kosovës dhe Serbisë, sipas tij, është thelbësore për këtë stabilitet.

“Shpresoj të ketë një rivlerësim dhe riorganizim të politikave nga Bashkimi Evropian. Nuk shoh ende asnjë provë për këtë - as në institucionet e BE-së dhe as në shtetet anëtare - edhe pse duhet kohë më e gjatë për ta kthyer anijen në drejtim tjetër”.

“Është e kuptueshme që janë fokusuar në atë se si t’i ndihmojnë ukrainasit, nëse amerikanët tërhiqen, si ta mbrojnë veten në mënyrë legjitime... Këto janë prioritete, por Ballkani Perëndimor është i vetmi vend në botë ku BE-ja mund të jetë vërtet vendimtare”, thotë Bassuener për Exposenë.

Analistët besojnë se BE-ja ka ende leva ndaj Kosovës dhe Serbisë për t’i shtyrë përpara drejt një marrëveshjeje, edhe pse kushtëzimi i integrimit të tyre evropian me normalizimin e marrëdhënieve, deri më tash nuk ka dhënë rezultate. Hartwell thotë se Perëndimi duhet të ketë një plan të qartë B nëse dialogu dështon.

“Një nga zgjidhjet mund të jetë që pesë shtetet që nuk e kanë njohur ende Kosovën, ta njohin atë. Sepse, në atë rast, Serbia nuk mund të thotë se çështja e njohjes së Kosovës është ende në ajër. Asaj do t’i duhej të merrej me një Kosovë që njihet nga të gjitha vendet anëtare të BE-së. Dhe, nëse vërtet dëshiron të anëtarësohet në BE, Serbia do të duhet të punojë brenda kësaj kornize”, thotë Hartwell.

Megjithatë, disa kanë hamendësuar se me presidentin Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, Serbia ka më shumë hapësirë veprimi, për shkak të lidhjeve të saj më të ngushta - qofshin politike, qofshin ekonomike - me njerëz të afërt me Trumpin. Ndaj, analistët thonë se fokusi i Kosovës duhet të jetë te ruajtja e mbështetjes dypartiake në Uashington. Sipas Hartwellit, vendi duhet të pozicionet si një partner i besueshëm, sidomos në çështjet e sigurisë dhe ekonomisë, si dhe të rrisë bashkëpunimin me SHBA-në në fushën e energjisë dhe mbrojtjes.

In recent years, the Kosovo government, led by Albin Kurti, has faced repeated criticism from American officials for some actions in the north of the country, which they have described as uncoordinated and with a negative impact on the Serbian community. The last known contact that Kosovo has had with the White House was a letter that President Trump sent to President Osmani, on the occasion of the 17th anniversary of Kosovo's independence, in February. In that letter, Trump pledged to expand ties with Kosovo and did not mention the dialogue for the normalization of relations between Pristina and Belgrade.

The EU did not respond to a question from Radio Free Europe/Radio Liberty about whether they plan to call a meeting between the leaders of the two countries soon. It is also unclear whether they would accept the invitation. With Kosovo still without a new government after February's elections, and with ongoing protests in Serbia, the only thing that is moving forward with certainty is the calendar./ REL