Investigimi: Si e vuajnë shfrytëzimin punëtorët emigrantë afrikanë në Shqipëri?

Punëtorët migrantë nga Afrika i kanë thënë BIRN se duhet të dorëzojnë pasaportat e tyre me mbërritjen në Shqipëri, të punojnë jashtë orarit të papaguar dhe të përballen me dëbimin pasi të mos u kërkohet më. Shumë prej tyre kanë mbetur me borxhe ndaj agjencive që veprojnë si ndërmjetës.

Gruaja nga Uganda foli për muajt që kaloi në Shqipëri si periudhat më të këqija të jetës së saj. “Si burgu”, tha ajo.

“Ne nuk kishim letërnjoftime, nuk kishim leje punësimi, nuk kishim pasaporta. Çdo dokument identifikimi u mbajt dhe ne nuk mund të lëviznim”, tha ajo.

Gruaja, një estetiste 30-vjeçare, foli me BIRN me telefon nga shtëpia e saj në kryeqytetin e Ugandës, Kampala. Duke kërkuar të mos përmendet emri, gruaja tha se kishte marrë një punë në një resort turistik në Orikum, në jug të Shqipërisë, me premtimin për një kontratë njëvjeçare dhe një pagë që tejkalonte atë që mund të shpresonte të fitonte ndonjëherë në Ugandë.

Por fillimisht ajo duhej t'i paguante 2000 euro agjencisë që ndërmjetësoi në rekrutimin e saj. "Unë nuk e kam rikuperuar as gjysmën e kësaj," tha gruaja.

Me të mbërritur, ajo zbuloi se puna për të cilën aplikoi nuk ishte në të vërtetë e disponueshme. Ajo dorëzoi pasaportën e saj dhe u detyrua të bënte punë të tjera të ulëta, përpara se të ankohej dhe përfundimisht të largohej.

Qindra punëtorë nga Uganda dhe Nigeria kanë pësuar një fat të ngjashëm - të joshur në Shqipëri për të punuar në sektorin e turizmit në rritje të vendit, vetëm për t'u përballur me shfrytëzimin, duke përfshirë orarin çnjerëzor të punës, kufizimet në lirinë e tyre të lëvizjes dhe orët shtesë të papaguara.

Një numër i atyre që folën për BIRN thanë se kishin paguar nga 1,200 deri në 2,000 euro për agjencitë e rekrutimit, të cilat rregulluan dokumentet për të siguruar viza dhe leje pune. Shumë kërkuan ndihmë nga Kisha e Shpëtimit në Tiranë, një organizatë fetare e drejtuar nga një pastor nga Nigeria i quajtur Princi C. Mazie.

"Kam dhjetëra raste të punëtorëve nga Afrika, India dhe vende të tjera që ankohen për diskriminim dhe të cilët kërcënohen vazhdimisht me dëbim nga vendi nëse ankohen ose thjesht pushohen nga puna deri në fund të sezonit të verës," tha Mazie, e cila ka ka jetuar në Tiranë për 16 vitet e fundit.

“Kjo është çnjerëzore. Nëse keni nënshkruar një kontratë njëvjeçare, duhet ta respektoni atë”.

Inspektorati i Punës i Shqipërisë, organi shtetëror përgjegjës për mbrojtjen e të drejtave në vendin e punës, tha se është një vepër penale mbajtja e pasaportës së një punonjësi, e barabartë me "rrëmbim" ose "burgim të paligjshëm". Por inspektorët e saj nuk kanë hasur kurrë në një praktikë të tillë, tha ajo për BIRN.

Punëtorët migrantë shpesh vuajnë shkelje të tilla si jashtë orarit të papaguar, por kjo është e zakonshme edhe për shqiptarët, tha Irida Qosja, nëndrejtoreshë e Inspektoratit të Punës.

“Ata që punësojnë shqiptarët në tregun e zi bëjnë të njëjtën gjë me të huajt”, tha Qosja.

Pasaportat e sekuestruara në mbërritje

Si një nga vendet më të varfra në Evropë, Shqipëria po lufton me normat e larta të emigrimit, duke i detyruar punëdhënësit në sektorin e turizmit të kërkojnë gjithnjë e më shumë diku tjetër për punë sezonale nga vende si Bangladeshi, Nepali, Filipinet dhe një sërë shtetesh afrikane.

Numri i tyre është ende i ulët, por në rritje. Në vitet 2022-2023, lejet e punës iu dhanë 3784 individëve nga Azia dhe 1028 nga Afrika.

Në fillim të tetorit, BIRN mori një email anonim ku pretendohej se 27 punëtorë nga Uganda, të punësuar në Resortin luksoz Oricon Coast në Orikum, përballeshin me kufizime në lirinë e tyre të lëvizjes dhe ishin kërcënuar me dëbim nëse ankoheshin. I njëjti email i është dërguar policisë, Inspektoratit të Punës, Fondit të Sigurimeve Shoqërore dhe një sërë organizatash të shoqërisë civile.

Ky reporter vizitoi vendpushimin, ku disa punëtorë nga Uganda thanë se ata kishin jetuar në izolim për muaj të tërë, të ndaluar të dilnin nga ambientet dhe të privuar nga karta e identitetit.

"Unë eci nga atje deri këtu," tha një grua 26-vjeçare, duke treguar vendndodhjen e saj. Duke folur në kushte anonimiteti, gruaja tha se punëtorët nga Uganda që duan të dërgojnë para në shtëpi te familjet e tyre shoqërohen në bankë. Vetëm atëherë ata rifitojnë pasaportat e tyre, për kohëzgjatjen e transaksionit. E njëjta gjë vlen edhe për udhëtimet te mjeku.

Të tjerë u ankuan për orët shtesë të detyruara, të papaguara dhe diskriminim racor.

"Nëse ankohemi, ata na paralajmërojnë: do t'ju kthejmë në Afrikë," tha njëri.

Adjon Hanxhari, pronar i Oricon Coast Luxury Resort, hodhi poshtë pretendimet për shfrytëzim, duke përmendur inspektimet e shumta të punës që nuk kishin identifikuar asnjë shkelje.

“Pretendimi për shkelje është një shpikje nga një burim anonim”, tha Hanxhari për BIRN në një mesazh në WhatsApp. “Për sa i përket pretendimit se kompania u ka mbajtur pa të drejtë pasaportat, kjo është sqaruar nga ana jonë me punonjësit që aktualisht vazhdojnë të punojnë për grupin tonë”.

Punëtorët nga Uganda thanë më vonë për BIRN se atyre iu dhanë pasaportat më 22 tetor pas një vizite nga Inspektorati i Punës.

Eljo Mucaj, kryeinspektori, tha se inspektorët u dërguan në vendpushim pas një emaili anonim, por ugandasit me të cilët folën nuk thanë se u ishin marrë pasaportat.

“Nëse nuk ankohen, është e pamundur që një inspektor i punës të provojë se punëdhënësit i është mbajtur pasaporta,” tha Muçaj për BIRN.

Kjo nuk do të thotë se nuk po ndodh.

Në intervista të veçanta, disa migrantë i thanë BIRN se pasaportat e tyre u sekuestruan nga punëdhënësit e tyre të rinj menjëherë pas mbërritjes në Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës.

Njëri ishte nga Uganda dhe u punësua për të punuar në hotelin Grand Blue FAFA pranë portit verior të Durrësit.

“Ne punojmë gjatë gjithë ditës; nuk kemi kohë të kërkojmë pasaportën tonë,” tha ai për BIRN në telefon.

Menaxheri i hotelit nuk mund të kontaktohej për koment.

Agjencia e rekrutimit mohon përgjegjësinë

Në Orikum, një 33-vjeçar nga Uganda tha për BIRN se i kishte paguar agjencisë së rekrutimit 1200 euro, ekuivalente me qiranë e 12 muajve në Kampala. Ai kishte frikë se do të humbiste punën e tij, megjithatë, pasi sezoni turistik përfundon.

Një tjetër, që punonte si shoqërues plazhi në jug të Durrësit, tha se kishte paguar afërsisht 1,900 euro dhe tani ishte nën presion për t'u larguar. Ende në të kuq pas muajsh pune, ugandani tha se kishte rënë dakord për çdo gjë që i kërkohej.

"Unë nuk i kam rikuperuar ende këto para," tha ai, duke shprehur gjithashtu frikën e dëbimit.

Një punëtor i tretë migrant tha se kishte marrë një kredi për të paguar agjencinë dhe ende po e kthente atë.

Qosja, nga Inspektorati i Punës, tha se Inspektorati i konsideron pagesa të tilla si të paligjshme dhe është duke hetuar agjenci të tilla.

Dokumentimi i shkeljeve të tilla është i vështirë, megjithatë, nëse paratë paguhen me para në dorë në vendin e origjinës, tha Qosja për BIRN.

Sa i përket zgjidhjes së kontratave të punës, Qosja tha se Inspektorati pak mund të bëjë. “Secili prej nesh përballet me vlerësime të performancës,” tha ajo.

Albania Employment Solution, agjencia që ndërmjetësoi rekrutimin e punëtorëve nga Uganda për Oricon Coast Luxury Resort, tha se nuk ishte në dijeni të ndonjë shfrytëzimi dhe tha se çdo shkelje eventuale e punës ishte një çështje e autoriteteve.

“Mënyra se si një kompani i trajton punonjësit e saj nuk monitorohet nga unë dhe e kam të pamundur ta bëj këtë”, tha menaxherja e agjencisë, Sonila Sinaj. “Sapo zbarkojnë në Shqipëri, punëdhënësit janë përgjegjës”.

"Një objekt, jo një qenie njerëzore"

Mazie, pastori, tha se i ishte thënë për raste në të cilat punëtorëve migrantë u premtoheshin paga prej 1,000 euro në muaj, vetëm për t'u pushuar nga puna kur të mbaronte sezoni i verës.

“Disa prej tyre marrin kredi ose shesin prona për të paguar mundësinë e emigrimit dhe shumica prej tyre jetojnë me frikë,” tha ai për BIRN.

Një nigerian 29-vjeçar tha për BIRN se u deportua nga policia dy muaj pasi mbërriti, kur ai dhe dy punonjës të tjerë u pushuan nga një kompani e quajtur P&GG – e cila prodhon statuja dhe objekte të tjera – pranë kryeqytetit shqiptar, Tiranës. Që të tre kishin leje qëndrimi njëvjeçare. Burri tha se një kolege nga Kameruni kishte ikur një natë, nga frika se do të dëbohej. BIRN mësoi se gruaja tani ndodhet në një strehë për viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore.

Gentian Dallashi, pronar dhe drejtor i P&GG, i cilësoi punonjësit si “dembelë, gënjeshtarë dhe të dhunshëm” dhe tha se u kishte zgjidhur kontratat, që është baza e lejes së punës së tyre. Duke përdorur sharje racore, Dallashi i tha BIRN: “Ata ishin nën përgjegjësinë time. I ktheva në shtëpi. Unë pagova gjithçka që u detyrohesha atyre.”

Andi Rabiaj, drejtor ekzekutiv i Rrjetit të Organizatës së OJQ-ve Youth Voice, paraqiti një ankesë në zyrën e Ombudspersonit Shqiptar. Hetimi i mëpasshëm bëri pak përparim. Policia pranoi se kishte marrë një kërkesë nga punëdhënësi për anulimin e lejeve të punonjësve, por refuzoi të dëbonte ndonjë prej tyre.

Rabiaj tha se ligji i lë punëtorët emigrantë të pambrojtur.

“Ligji i jep punëdhënësit të drejtën për të ekstraduar punonjësin nëse ai nuk i pëlqen,” tha ai për BIRN. "Është si të blesh një objekt, jo një qenie njerëzore."

Marrë nga Balkan Insight