Prezenca e OSBE-së në Shqipëri organizoi më 18 shtator 2023, edicionin e nëntë të Forumit për Zhvillimin e Medias. Gjatë Forumit u mbajt një ceremoni e veçantë, gjatë së cilës u shpallën edhe fituesit e konkursit vjetor të Prezencës së OSBE-së për verifikimin e fakteve. Ata janë:

  Arbjona Çibuku nga Citizens Channel për artikullin e saj "Pylli orbital i Tiranës".

  Esmeralda Cenollari nga Faktoje.al për shkrimin e saj tërheqës "Bajpasi i Vlorës".

 Ilda Koçi, po ashtu nga Faktoje.al, për shkrimin e saj mendjemprehtë “Të gjitha rrugët e Shijakut të çojnë në Park, një faturë 40 milionë lekë për parkun që nuk ekziston!”

Pylli Orbital i Tiranës është 200 vite larg

 

Projekti strategjik “Metrobosco”, i njohur si pylli orbital është pjesë e planit urbanistik Tirana 2030, përgatitur nga arkitekti italian Stefano Boeri. Ky plan parashikon ngritjen e një “kufiri-hijebërës” prej 2 milionë pemësh frutore e parqesh rreth qytetit, që do të shërbente për të kufizuar ndërtimet dhe konsumin e tokës.

Citizens Channel e ka ndjekur në vazhdimësi ecurinë e punës për krijimin e pyllit orbital. Në një investigim të publikuar një vit më parë, u zbulua se Agjencia e Parqeve dhe Rekreacionit (APR), në katër vite kishte mbjellë në total 58,000 pemë, pra një mesatare prej 1,208 pemësh në muaj.

Ky ritëm ka rënë në 19 muajt e fundit, pasi gjatë kësaj periudhe APR njofton se ka arritur të mbjellë vetëm 2,987 pemë dhe shkurre, me një mesatare që ka rënë drastikisht në vetëm 157 pemë në muaj.

Në një përgjigje për Citizens Channel, Bashkia Tiranë tha se nga fillimi i aplikimit të planit e deri më tani janë mbjell gjithsej 60,987 dru dhe shkurre. Nëse do të marrim në konsideratë ritmin e gjashtë viteve të fundit (rreth 10,000 pemë në vit), Bashkisë Tiranë do i duheshin 200 vjet për të mbjellë dy milion pemët e premtuara në pyllin orbital.

Ndërkohë, në datën 26 mars, Kryetari i Bashkisë së Tiranës mbajti një ceremoni ku mbolli pemën e 1 miliontë dhe tha: “Në 2015 thamë se do të mbjellim 2 milionë pemë deri në 2030 dhe jemi vetëm në gjysmë të këtij misioni të jashtëzakonshëm”.

Dështimi për realizimin e projektit të “Pyllit Orbital”, konfirmohet edhe nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Një auditim i bërë në vitin 2022 theksoi se ky projekt rezulton me nivel shumë të ulët realizimi, për shkak të pamundësive financiare dhe mungesës së hapësirës së nevojshme për mbjellje.

Nëse 1 milionë pemët e mbjella nuk janë pjesë e pyllit orbital, ato duhet t’i përkasin një tjetër plani strategjik të Bashkisë Tiranë. Projekti Strategjik 03, i Planit “Tirana 2030”, premton krijimin e dy unazave të gjelbra brenda qytetit. Unaza e gjelbër parashikohet të jetë e dedikuar për këmbësorët, çiklistët dhe lëvizshmërinë në shina.

“Unaza e dytë e cila së bashku me unazën e katërt, pyllit metropolitan dhe korridoreve ekologjikeTirana030 do të përbëjë infrastrukturën e gjelbër bazë të qytetit”, thuhet në planin Tirana2030.  Një tjetër investigim i Citizens Channel, tregoi se planet për ndërtimin e këtyre dy unazave janë ende në fazë projektimi.

Pra, nëse një milionë pemët nuk i përkasin as Pyllit Orbital e as dy Unazave të Gjelbra, ato duhet të jenë mbjellë në zonat urbane të qytetit.

Kjo fotografi e marrë nga plani Tirana 2031, pasqyron zonat e reja të gjelbra.

Një tjetër fotografi satelitor e Tiranës e marrë sot, tregon qartë mungesën e dy unazave të gjelbra ashtu edhe të pyllit orbital.

“Tirana një qytet larg së gjelbrës”
Gjelbërimi i Tiranës ka qenë kryefjala e Bashkisë Tiranë në 8 vitet e fundit. Zotimi për mbjelljen e 2 milion pemëve dhe kthimin e Tiranës në një qytet me parqe, ka mbetur vetëm në deklarata. 

Teksa vrulli i ndërtimeve shtohet, Tirana është duke humbur hapësirat e gjelbëra.

Një sutdim i Co-Plan në 2021 tregoi se humbja e sipërfaqeve natyrore brenda Unazës së Madhe të Tiranës shkonte në 526,000 m2.

Hapësira e gjelbër ndër të tjera është hequr edhe me ligj. Në Planin e Përgjithshëm Vendor TR 2030, termi sipërfaqe e gjelbër nuk ekziston, aty përcaktohet vetëm hapësira publike. Brenda kësaj hapësire publike përfshihet edhe ajo e gjelbër.

Eksperti i mjedisit pranë Co-Plan Rodion Gjoka shprehet se pemët në tërësi ofrojnë shërbime në ekosistem, të cilat varën nga mosha dhe lloji i pemës. 

“Që një pemë të konsiderohet e maturuar dhe të ofroj shërbime në ekosistem si hijëzim, absorbim i ujit të shiut, absorbim i ndotësve si CO2 dhe PM sikundër edhe çlirimi O2 si pasojë e fotosintezës, duhet minimalisht të kenë kaluar të paktën 8-9 vite nga momenti që konsiderohej fidan”, tha për Citizens Channel Gjoka.

Ai sqaron se Tirana pas reformës territoriale përfshin në territorin e vet “fonde të kosniderueshme pyjore, por ndërkohë në nivel urban nga censusi i vitit 2022 realizuar nga GreenLungs Co-PLAN rrezulton të ketë rreth 17.789 pemë”.

Këto pemë thotë Gjoka nuk absobrojnë dot as ndotjen që shkaktohet në Tiranë nga flota 320 autobuzëve te transportit publik, për mos të përfshirë makinat e aktivitet e tjera në qytet. 

Sa i përket gjelbërimit urban, Gjoka thotë se më herët ai studiohej për funksionet alternative që jepte teksa sot “është shfrytëzuar vetëm si element estetik dhe propagandistik”.

“Në këtë kontekst po, 1 milionë pemë do i bënin shumë mirë një qyteti të ndotur dhe shumë vulnerabel ndaj fenomeneve ekstreme të klimës”, thotë Gjoka.

Ai analizon se në retorikën e shumë politikbërësve mbjellja e pemëve është përdoruur si element propagandistik.

“Mbjelljet e miliona pemëve kanë qenë propoagandë e kahershme, kujtojmë Lefter Kokën që do të kthente currilat në Pyll, Blendi Klosin që do të mbillte 20’200’000 pemë deri në 2020 apo edhe këta të tjerët që vijojnë në të njejtën linjë e ndërkohë nuk arrijmë dot të kontrollojnë moratoriumin e pyjeve në zona të mbrojtura (Rrjace, Gramsh etj)”, u shpreh Gjoka.

Në lidhje me planin e Bashkisë Tiranë për Pyllin Orbital (metrobosco) ai shprehet se mund të vlerësohet nëse projekti është transparent në të gjithë tërësinë e tij.

“Unë nuk kam parë një projekt konkret pyllëzimi por vetëm rendera, infografika dhe letra teorike”, thotë Gjoka.

By Pass-i i Vlorës

 

Muzgun e 7 korrikut të shkuar qeveria inaguroi për herë të parë përfundimin e By Pass-it të Vlorës, një vepër e bashkëfinancuar nga Bashkimi Europian dhe qeveria shqiptare.

“Ndodhemi në By Pass-in e Vlorës, sot është data 7 korrik dhe ka përfunduar e gjithë pjesa e rrugës.” Kështu deklaronte ministrja e infrastrukturës Belinda Balluku, gjatë ceremonisë inaguruese të By Pass-it të Vlorës korrikun e kaluar. 

Pas një fjalë të detajuar mbi ecurinë e projektit, në krah të kryeministrit Edi Rama, drejtorit të Autoritetit Rrugor Shqiptar Evis Berberi dhe një sërë përfaqësuesish të tjerë të Partisë Socialite në qarkun e Vlorës, Balluku shpotiti kreun e qeverisë: 

‘Jemi gati tani për të dëgjuar vërejtjet Kryeministër, ça duhet të kemi merak?’ 

‘Ja, pse nuk ka ndarëse këtu?’, iu përgjigj Rama, teksa vuri në dukje mungesën e barrierave anësore në një pjesë të By Pass-it.

Inagurim pas inagurimi… 
Një javë më vonë, në krah të Komisionerit të Bashkimit Europian për Zgjerimin dhe Fqinjësinë, Olivér Várhelyi, kryeministri së bashku me zyrtarë të tjerë u rikthyen në By Pass-in e Vlorës për një tjetër inagurim të segmentit panoramik në muzg. 

“Ne rikthehemi këtu, pasi sot u bë e mundur që një mik i çmuar, përveçse Komisioneri Evropian për Zgjerimin, të vinte këtu, në pamundësi për të qenë me ne në ditën e lajmëruar të çeljes së bypass-it, në 7 korrik, gjë që lidhej me domosdoshmërinë për të çliruar fluksin e makinave, sidomos në fundjavë.”, shprehej Rama. 

Punimet kryesore të By Pass-it përfunduan më 30 qershor të 2022-shit. Edhe pse u inagurua dy herë e vërteta është se rruga ishte e papërfunduar. 

“Kjo është një rrugë që kanë ngelur vetëm pak punime që nuk do të interferojnë me trafikun e rrugës. Kemi të bëjmë kryesisht me punimet e skarpatave…”, theksonte drejtori i ARRSH-së Evis Berberi verën e kaluar. 

Por ndryshe nga ç’pretendon z.Berberi, një dokument zyrtar nga Fondi i Investimeve për Ballkanin Perëndimor tregon se By Pass-i i Vlorës u hap për qarkullim pa u mbyllur 15% e punimeve. Dhe skarpatat janë vetëm një nga disa elementet thelbësor të projektit infrastrukturor. 

Një vit më vonë
Një vit pas inagurimit, rruga vijon të jetë e papërfunduar dhe nuk ka asnjë shenjë punimesh në të. Zvarritja e punimeve përmbyllëse, e ka degraduar aksin prej 29 km. 

Verifikimet në terren tregojnë se rruga është amortizuar dhe ka pësuar rrëshqitje që e bëjnë të duket shumë larg një aksi që ka vetëm 1 vit jetë. 

Në By Pass mungon sinjalistika, ndërkohë që më shumë se gjysma e segmentit ende nuk ka shtresat e planifikuara asfaltike. Nga ana tjetër, një nga urat ka mbetur me pilota të ngritura ndërkohë që nuk i është bërë ende tavani. 

Në këto kushte, Faktoje ju drejtua me një kërkesë për informacion Autoritetit Rrugor Shqiptar. Institucioni pranon se By Pass-i ka ende punime të papërfunduara, duke i listuar si më poshtë:  

“  – Ndërtimi i kryqëzimeve me fshatin e Kaninës në km 9+100 dhe 12+100

   – Përfundimi i shtresave asfaltike

  – Mbrojtja e skarpatave dhe shpateve nga rënia e gurëve

 – Rehabilitimi mjedisor”, shkruhet në përgjigjen e ARRSH, teksa theksohet se punimet pritet të përfundojnë në mars të 2024. 

Të njëjtin afat e gjejmë edhe në listën e investimeve publike me financim të huaj, që ka detajuar Ministria e Financave për vitet 2023-2025.

Kë gënjen ARRSH? 

Por ndryshe i është dhënë afati i përfundimit të punimeve partnerëve ndërkombëtarë. Në një përgjigje për Faktoje, Zyra e Delegacionit të Bashkimit Europian në Tiranë thotë se ARRSH i ka informuar se projekti pritet të përfundojë në fund të këtij viti.

‘Informacioni i fundit që kemi nga Autoriteti Rrugor Shqiptar (ARRSH), autoriteti zbatues, është se projekti pritet të përfundojë në dhjetor 2023.’, shkruhet në përgjigjen e Delegacionit të BE-së teksa theksohet se fatura e punimevë të mbetura i takon qeverisë shqiptare. 

Në total, fondet e dhëna nga Bashkimi Europian për këtë projekt llogariten në vlerën e 56.16 milionë eurove, nga të cilat 20.16 milionë janë grant dhe pjesa tjetër kredi nga Banka Europiane e Investimeve dhe BERZH. 

‘Të gjitha rrugët e Shijakut të çojnë në Park’, faturë 40 milionë lekë për parkun që nuk ekziston! 

 

Parku i Shijakut, një investim prej më shumë se 40 milionë lekësh dhe i premtuar në 2019-n, nuk ekziston! Paradoksalisht, në dokumenta ky parku rezulton të jetë dorëzuar në 23 qershor këtij viti, por një ditë më vonë është dhënë leja që në të njëjtën hapësirë të ndërtohet Pallati i Kulturës. Faktoje verifikoi se të gjitha pagesat për parkun që nuk ekziston janë kryer një më një. Ndërkohë banorët e Shijakut thonë të zhgënjyer se parku, që sot është kantier ndërtimi nuk u përurua asnjëherë. Për ironi, projekti i pallatit të Kulturës Shijak rindërtohet në hapësirën e parkut, dhe jo në vendin e ndërtesës ekzistuese, e dëmtuar nga tërmeti dhe ende e pashembur.

Në qershor të 2019-s, kryebashkiaku i Shijakut në atë periudhë, Ardian Kokomani njoftoi se shumë shpejt në Shijak do të niste ndërtimi i një parku për fëmijë.

“Parku i qytetit shumë shpejt do të jetë një realitet i Shijakut! Si kurrë më parë në Shijak do të ndërtohet një park për fëmijë dhe një hapësirë e gjelbër dedikuar të gjithë moshave!
Në zemër të qytetit do të fillojnë punimet për një nga investimet më të nevojshme për Shijakun tonë!
Të gjitha rrugët e Shijakut të çojnë në Park”, shkruante në Facebook zoti Kokomani.

Screenshot, postimi në Facebook i ish-kryebashkiakut Ardian Kokomani

Ndërsa në komentet në Facebook, ai njoftonte qytetarët edhe për datën e nisjes së punimeve.

Screenshot, postimi i ish-kryebashkiakut Kokomani

Por, çfarë ndodhi me parkun e fëmijëve? Faktoje ishte në Shijak më 4 nëntor 2022 ku banorë të zonës shprehën shqetësimin se parku u ndërtua, por u prish pa e gëzuar fëmijët e qytetit të Shijakut.

“Bënë gjithë atë park për kalamaj, me stola, me të gjitha. Shembën shkollën dhe bënë lojëra kalamajsh, si përfundim as inaugurim nuk u bë, e asgjë, Pastaj e shembën dhe parkun dhe bënë Pallatin e Kulturës. Këtu te ne i bëjnë gjërat mbrapsht, ikin lekët tona!”, tha për Faktoje një banor i Shijakut.

Vendi ku po ndërtohet Pallati i Kulturës, 4 nëntor 2022

Faktoje bëri një kërkim në faqen e ‘Open Procurement’, ku rezulton se është zhvilluar një tender në vitin 2019, çka përputhet me deklaratën e bërë nga ish-kryebashkiaku Kokomani. Fondi limit për projektin e Parkut, është 45,387,152 lekë pa TVSH.

Screenshot nga dokumentet e tenderit

Po të shohim relacionin e projektit “Hapësirë rekreative, park i qytetit Shijak” vihet re që aty jepet një pamje si ka qenë kjo hapësirë para ndërtimit të parkut dhe si do të transformohej.

Hapësira para ndërtimit të parkut

Projekti i Parkut referuar relacionit

Nëse i referohemi të dhënave të Agjencisë së Prokurimit Publik dhe ‘Open Procurement’, në qershor 2019 janë lidhur tri kontrata për ndërtimin e kësaj hapësire: Kontrata e Punimeve, Kontrata e Mbikqyrjes së Punimeve dhe Kontrata e Kolaudimit të Punimeve. Vlera për ndërtimin e parkut është 40 mlionë lekë me TVSH, ku bashkë me mbikqyrjen dhe kolaudim shkon në 40.7 milionë lekë të reja.

Tabela e përpunuar nga Faktoje (burimi APP)

Nga analiza e pagesave të thesarit të kryera për këto kontrata rezulton se në datë 31.10.2020 është lëshuar fatura për situacionin përfundimtar të punimeve për këtë park. Pagesa për faturën e fundit ndaj ndërtuesit është kryer në 30.12.2020.

Ndërsa, çlirimi i garancisë për kryerjen e punimeve nga ana e Bashkisë Shijak është bërë gati dy vjet më vonë në 31.10.2022. Ky çlirim ka ardhur vetëm pasi sipas përshkrimit në transaksion është bërë “akti i marrjes në dorëzim përfundimtar” i datës 23.06.2022.

Screenshot nga ‘Spending data.al’

Ndërkohë Bashkia Shijak në përgjigjen ndaj kërkesës së Faktoje sqaron: “Punimet në këtë park filluan në datën 14.06.2019 dhe përfunduan në datën 26.09.2019 dhe shuma për këtë ndërtim është 39.095.729 lekë”.

Screenshot, përgjigjja e Bashkisë Shijak

“Është e paqartë pse fatura dhe situacioni përfundimtar kanë datë rreth 1 vit më vonë, në tetor 2020 dhe përse parku është marrë në dorëzim pasi kishin kaluar tre vite nga përfundimi i punimeve, sipas Bashkisë. Për më tepër, në kohën e marrjes në dorëzim të parkut, ai rezulton të mos ketë ekzistuar, atëherë cfarë kanë marrë në dorëzim?”- shprehen ekspertë të ekonomisë për Faktoje.

Nëse i referohemi pagesave të kryera për mbikqyrjen e punimeve, ato janë bërë në dy data. E para në datë 08.10.2020 në vlerë rreth 445,000 lekë, datë kjo e përafërt me pagesën për situacionin përfundimtar të punimeve. Ndërsa, pagesa e fundit në vlerë 200,000 lekë për mbikqyrjen e punimve për parkun e ri është bërë në 14 prill 2021, ose rreth 1.5 vite pas përfundimit të punimeve sipas Bashkisë Shijak.

Screenshot, të dhënat nga thesari

Nëse kërkojmë në të dhënat e publikuara nga “Openspending”, rezulton se nuk ka asnjë pagesë për kolaudimin e punimeve të parkut të ri të ndërtuar, ndonëse ai rezulton i marrë në dorëzim nga Bashkia në vitin 2022 edhe pse nuk ekzistonte më. Të dhënat e transaksionve të Bashkisë Shijak me subjektin fitues të kontratës së Kolaudimit, tregojnë se nuk ka pagesa për kontratën e kolaudimit për ndërtimin e parkut.

Screenshot, të dhënat nga transaksioni

Ekspertë të ekonomisë thonë për Faktoje se referuar pagesave të thesarit, shteti i ka paguar të gjitha pa

ratë për ndërtimin e këtij parku që sot është shembur.

“Po të shohim pagesat e thesarit në lidhje me këtë kontratë shihet që buxheti i shtetit ka paguar lekët e plota për ndërtimin e parkut. Pra, jo vetëm ka bërë tender, ka lidhur kontratë, por edhe ka paguar për ndërtimin e një parku që sot nuk është më”, sqarojnë ekspertë të ekonomisë.

Në lidhje me çështjen e Parkut të Shijakut, Faktoje iu drejtua me një kërkesë për informacion edhe Bashkisë së këtij qytetit. Një prej pyetjeve që i drejtuam institucionit ishte se çfarë kishte ndodhur me parkun.

Kërkesa për informacion dërguar Bashkisë Shijak, 22 nëntor 2022

Zyrtarisht Bashkia Shijak sqaron se për shkak të tërmetit të vitit 2019, në këtë zonë u vendos ndërtimi i 18 pallateve për banim dhe Pallatit të Kulturës.

“Në lidhje me pikat ku kërkohet informacion për parkun e qytetit bëjmë me dije se pas rënies se tërmetit të datës 26.11.2019 u hartua Plani i Detyruar Vendor për zonën e re për zhvillim ku u ndërtuan 18 pallate. Vendndodhja e pallatit ishte pikërisht në këtë zonë.

Duke qenë se Pallati i Kulturës u shpall nga Instituti i Ndërtimit për t’u prishur me akt-ekspertizë DS4-shembje, atëherë në mungesë të vendit, Këshilli Bashkiak mori vendimin për ta rindërtuar në PDYV e re në funksion të tij duke mos e prishur zonën e shkallareve dhe gjelbërimin rreth kësaj zone, e cila do t’i shërbejë përsëri zhvillimit të aktiviteteve kulturore, sociale për fëmijë.

Për sa më sipër theksojmë se po rindërtohet infrastruktura në këtë zonë dhe hapësira rekreative. Parku i Qytetit, së bashku me Pallatin e Kulturës do të jenë në funksion të gjithë qytetarëve të Shijakut”, argumenton Bashkia e Shijakut.

Më tej shton: “Në lidhje me pikën ku kërkohet informacion së çfarë është ndërtuar aktualisht në truallin ku më parë ishte Parku, bëjmë me dije se në atë zonë u miratua PDYV e re për të bërë 18 pallate, Pallati i Kulturës dhe parku ekzistues rreth kësaj zone”.

Faktoje raportoi në muajin nëntor se objekti i vjetër i Pallatit të Kulturës, i dëmtuar nga tërmeti i 26 nëntorit të vitit 2019 nuk është shembur ende, edhe pse është jashtë funksionit.

Pallati i Kulturës Shijak, i dëmtuar nga tërmeti dhe i pashembur, nëntor 2022