What are the chances of small parties for mandates in the May 11 elections?

The depletion of the majority during 12 years in power due to corruption scandals and the opposition's failure to reform have created the conditions for a number of small parties to at least have hope for parliamentary mandates on May 11, putting the historical SP-DP duopoly on power into question for the first time.

It is a secret that everyone knows that the two major parties, the Socialist Party on the left and the Democratic Party on the right, have combined their votes to place a number of obstacles on small parties or new political alternatives, which in turn has also led to the strengthening of the role of the party leader and the devaluation of parliament as a controlling institution over the executive.

The story began in 2008 with the Rama-Berisha agreement, which created the system with closed regional lists, a system that was used in the 2009, 2013 and 2017 elections, with a slight variation in the 2021 elections. With a new variation, the same system will be used in the May 11 elections, where the two parties to the 2008 agreement continue to be the same.

Edi Rama, leader of the Socialist Party, is seeking a fourth term as prime minister in these elections, having previously served as mayor of Tirana for eleven years. Opposing him is Sali Berisha, who served as the country's powerful president for five years in the 1990s and as prime minister for eight years.

Rama’s stated objective is not just to win the elections, but to win three-fifths of parliament. Neither he nor other socialist politicians who have articulated the objective of three-fifths, a parliamentary majority that allows for changes without consulting the opposition to the Electoral Code, the Criminal Code or the Civil Code or many of the laws that laid the foundations of the Justice Reform, have explained why they think they need such a majority, nor have they explained for what purposes they will use such a majority, if they win it.

On the other hand, Sali Berisha and Ilir Meta, both with long histories of power and open criminal investigations into corruption scandals, are also seeking power. In a message from prison, Meta declared that the goal of his alliance with Berisha is to win three-fifths of parliament.

While Rama has not yet stated what he needs the three-fifths for, for Berisha and Meta, this objective, regardless of how feasible it is, also aims to destroy the Special Structure Against Organized Crime and Corruption with the claim that it is persecuting both Berisha and Meta for political purposes.

Close result

Nëse historia ka ndonjë gjë për të thënë për garën mes këtyre palëve, është kjo: rezultati me gjasa do të jetë i ngushtë. Rezultati i prodhuar nga sistemi proporcional rajonal, të cilin Rama dhe Berisha e konceptuan si një të tillë që eliminon partitë e vogla duke krijuar barriera të pandershme, ka qenë gjithmonë i ngushtë. Në vitin 2009, PD mori 70 mandate, PS 66 ndërsa Lëvizja Socialiste për Integrim, shënjestra kryesore e marrëveshjes Rama-Berisha, arriti të mbijetojë duke fituar katër mandate. Maxhoranca 2009-2013 u krijua kur LSI e Metës kaloi ylberin politik dhe hyri në aleancë me Berishën. Në fund të atij mandati, kur Meta dhe Rama u pajtuan, Berisha bleu disa deputetë nga socialistët dhe vijoi maxhorancën deri në fund.

Në zgjedhjet e vitit 2013, PS mori sërish 65 mandate, LSI, kësaj here në aleancë me të, mori 16 mandate dhe 2 mandate të tjera u fituan nga dy parti të vogla. PD dhe aleatët e saj morën 57 mandate.

Në vitin 2017, Rama arriti të fitojë 74 mandate, PD ra në 43 dhe LSI u ngrit në 19.

Më 2021, PS fitoi sërish 74 mandate, por tre nga këto mandate ishin mandate të humbura nga LSI për shkak se garoi më vete.

Me pak fjalë, rezultati kalon në favor të njërës anë vetëm në rast se makineri të fuqishme elektorale, disa prej të cilave janë sanksionuar më herët nga Administrata Biden, siç është rasti i strukturave të ish-PDIU-së në Elbasan e Tiranë që tashmë i shërbejnë Ramës, mbështesin njërin krah.

Rezultati më i pritshëm është i ngushtë edhe për shkak se, disa qarqe ku numri i mandateve bie çift, si në Elbasan apo Durrës, Fier, Korçë e Vlorë, formula e ndarjes së mandateve e njohur si formula D-Hondt, favorizon barazimin pavarësisht se njëra palë merr më shumë vota.

Shansi për partitë e reja

Nëse merr parasysh se sa shumë është konsumuar politikisht pala në pushtet nga skandalet e panumërta korruptive dhe pala në opozitë, për shkak të mosreformimit të brendshëm, në mënyrë të kuptueshme ka krijuar më shumë shanse për partitë e reja apo alternativat politike jashtë dy blloqeve të mëdha.

Sa për fillim, shumica e partive të reja janë shprehur me forcë dhe madje kanë organizuar manifestime mbështetëse për gjënë më popullore që ka ndodhur në Shqipëri përgjatë dekadës të fundit, një strukturë prokurorësh dhe gjyqtarësh që po përballen me pushtetin në të majtë dhe në të djathtë për t’i dhënë fund pandëshkueshmërisë së korrupsionit të gjithëpërhapur dhe sistemik.

E njëjta trupë prokurorësh ka njoftuar gjithashtu se do të ketë vëmendje veçanërisht të lartë për të identifikuar rastet e krimeve zgjedhore, të cilat, në të shkuarën janë perceptuar si përcaktuese në masë të madhe të fituesve, krime që kanë mbetur deri më sot të pandëshkuara. Nëse prokurorët do të jenë të suksesshëm apo jo në luftën kundër krimit zgjedhor, kjo mbetet për t’u parë. Por ajo që vlen të theksohet është që, në një situatë të tillë, partitë e reja do të kenë më shumë shanse për rezultat se sa në të shkuarën.

Disa nga këto parti në fakt nuk janë më aq të reja dhe pjesëmarrja në zgjedhjet e shkuara si dhe eksperienca e fituar sugjeron se fitimi i mandateve të deputetëve nuk është i pamundur. Dhe nëse shohim rezultatin e ngushtë që prodhon zbatimi i formulës D-Hondt, në gjeografinë politike të Shqipërisë, disa mandate të fituara nga këto parti të vogla mundet të kthejnë secilën prej tyre në një kingmaker, një forcë përcaktuese për qeverisjen e vendit, siç ishte LSI në periudhën 2009-2017.

Aktualisht janë 11 parti në garën zgjedhore nga të cilat, përveç dy të mëdhave, gjashtë mund të konsiderohen si pretendente për të hyrë në parlamentin e ardhshëm. Njëra, Partia Socialdemokrate e politikanit të sanksionuar nga administrata Biden, Tom Doshi, është sakaq në parlament dhe konsiderohet si në aleancë të pashpallur me Edi Ramën. Nga pesë të tjerat, tre janë grupe të ndara nga Partia Demokratike dhe dy janë forca politike të cilat, nëse ia dalin, do të hyjnë për herë të parë në parlament.

Rezultatet e zgjedhjeve parlamentare 2021 apo të zgjedhjeve për pushtetin vendor 2023 bartin informacione të vlefshme për të matur shanset e tyre për në parlament.

Fillimisht, shumica dërrmuese e shanseve të këtyre partive për të hyrë në parlament duket se qëndron në territorin e Qarkut Tiranë. Në fakt, nëse votat e pavlefshme dhe votat e partive të vogla merren si tregues i tërthortë i të ashtuquajturës “votë proteste”, vota të tilla ka në të gjitha qarqet dhe mjaftueshëm sa për të prodhuar mandate deputetësh. Në total, në zgjedhjet e vitit 2021, 127 mijë vota të tilla ose 7% të totalit u hodhën në kutitë e votimit. Në raport me numrin total të votave, vota të tilla u hodhën më shumë në Lezhë, Elbasan e Shkodër, por në secilin prej këtyre qarqeve, partitë e vogla konkurrojnë të ndara për këto vota, të cilat, vetëm nëse fitohen të gjitha nga njëra prej tyre mundet të prodhojnë një deputet.

Në Tiranë, situata është më ndryshe për shkak se popullsia është më e madhe. Në zgjedhjet e vitit 2021, 34 mijë vota u hodhën këtu si vota proteste, të pavlefshme ose vota për partitë e vogla. Nëse do të ishin fituar nga një parti e vetme, këto vota mund të prodhonin dy deri në tre mandate.

Rrjedhimisht, partitë e vogla kanë më shumë shanse të fitojnë mandate në Tiranë. Kjo gjithsesi nuk është e garantuar sepse, nëse të pesta partitë fitojnë, fjala vjen, dhjetë mijë vota secila, të 50 mijë votat e tyre të fituara bashkërisht prodhojnë zero mandate deputetësh. Ky është skenari më pesimist për to. Në një skenar optimist, nëse ato secila merr nga 12 mijë deri në 17 mijë vota, atëherë marrin të gjitha nga një  mandat dhe bashkërisht bëhen me gjasa përcaktuese për maxhorancën e ardhshme qeverisëse. Partitë e vogla pretendente janë renditur sipas shortit që i ra në KQZ për pozicionin në fletën e votimit.

Lëvizja Bashkë. Themeluar afro dy vjet më parë si parti dhe që ka marrë pjesë më herët në zgjedhjet për pushtetin vendor në Tiranë, kjo parti e spektrit të majtë garon në Tiranë me Redi Muçin në vend të parë dhe Arlind Qorin, kryetarin, në vend të dytë. Ajo mban numrin 2 në fletën e votimit dhe gjendet menjëherë pas Partisë Demokratike dhe Aleancës për Shqipërinë Madhështore që gjendet në kolonën e parë majtas të fletës së votimit.

Arlind Qori garoi për postin e kryetarit të Bashkisë Tiranë në zgjedhjet e vitit 2023 dhe mori 13 mijë vota. Lista e tij e kandidatëve për këshilltarë fitoi 7500 vota dhe mori një mandat. Në avantazh të kësaj partie është fakti që zgjedhjet për pushtetin vendor janë në nivel bashkie dhe Bashkia Tiranë është një nga shumë bashkitë e qarkut. Përveç 300 mijë votave të Bashkisë Tiranë, ka edhe 200 mijë të tjera në bashkitë Kamëz, Vorë, Kavajë e Rrogozhinë nga ku Bashkë mund të marrë vota. Rrjedhimisht fitorja e një mandati nga kjo parti është teorikisht i realizueshëm përveç faktit që votat në zgjedhjet e pushtetit vendor konsiderohen si më të lehta për t’u fituar se sa votat në zgjedhje parlamentare. Lëvizja Bashkë ka deklaruar se nuk do të hyjë në koalicion me ndonjë nga partitë e mëdha dhe se do të jetë në opozitë në parlamentin e ardhshëm, pavarësisht se si del rezultati i zgjedhjeve.

Partia Koalicioni Euroatlantik – Me numrin 4 në fletën e votimit gjendet një prej grupimeve të politikanëve që më parë kanë qenë te Partia Demokratike dhe që sot kanë themeluar këtë parti të re, të deklaruar si parti e djathtë dhe me politika ekonomike liberale. Lulzim Basha është figura referencë e kësaj partie. Emri i tij gjendet në listat e hapura të Tiranës. Kryetari është Endri Hasa, një deputet aktual ndërsa kandidati i parë i saj në Tiranë është Bujar Arapi. Nuk është e qartë nëse ky grupim do të jetë në gjendje apo jo të nxjerrë deputetë.

Nisma Thurrje and Albania Becomes – Nisma Thurrje is a political party founded in 2021 and in the elections of that year secured 10 thousand votes at the national level. In the 2023 elections, the party led by Endrit Shabani received nearly 11 thousand votes at the national level in the municipal council competitions, winning 5 mandates. It declares itself as a centrist party. Albania Becomes and Adriatik Lapaj is a new party, which is competing in the elections for the first time. This party is in alliance with Nisma Thurrje. Albania Becomes declares itself as a democratic party that fights, alongside Nisma Thurrje, for a fair electoral system, with open candidate lists, as well as for direct democracy exercised by citizens through referendums, a democratic instrument that the two major parties, the DP and the SP, have consistently denied to citizens. The coalition candidates have declared that they will burn the possible mandates won from the closed lists to allow the candidates from the open lists who will win the most votes to enter parliament. The votes of the Thurrje Initiative in the last elections in the Tirana Region were around 5 thousand, a result which will have to increase by almost 3 times to have a secure mandate.

Right Develops. Politician Dashamir Shehi and another group split from the Democratic Party, led by Enkelejd Alibeaj, have founded this coalition in which Alibeaj is running in first place on the open list of the Tirana District, while Shehi is running in last place. This party has also stated that the candidates on the closed lists have volunteers who will withdraw if they win mandates to make way for the most successful candidate from the open lists. Shehi's National Development Movement was originally created in 2005, and Shehi himself has entered and exited alliances with the Democratic Party several times. In the last local government elections, this party received 23,000 votes nationally and 18 councilor mandates. These are certainly easier votes to win than the votes required in parliamentary elections. Asked by a journalist, Shehi stated that he is open to a post-election agreement with the Democratic Party on the condition that this party is not represented by Berisha.

Opportunity – The third group that broke away from the Democratic Party is called Opportunity and is led by businessman Agron Shehaj. This also declares itself a center-right party. Its chairman was a member of parliament for the Democratic Party and in the 2021 elections managed to win around 14 thousand favorable votes from the DP votes, a result that, if repeated, will most likely guarantee him a mandate.

Citizens will also have three other parties on the ballot: the Homeland Movement, the Albanian National Alliance, and the New Democracy Alliance./BIRN