Alfred Lela
Për një rastësi, varri i Maks Velos dhe mamës sime janë ngjitur, në parcelën e re të Tufinës. Poshtë një fiku që do t’u bëjë hije verërave mesdhetare do të prehen ata dy njerëz me jetë dhe fate të ndryshme por, si gjithë ata para e pas nesh, me fund të njëjtë fizik: dy metra tokë në periferi të qytetit.
Kur shkova sot për ‘vizitë’ në Tufinë thashë me vete, ‘Maksi do ‘ma rrëmbejë’ çdo herë një lule nga tufa që do kem për mamën, të verdhë a të bardhë’. Një gjest që e bëj, sigurisht, jo se Maksi ishte ‘i njohur’ (a do më shkonte në mend thua, ta bëja për një nga këta këngëtarët e së sotmes apo skupicat e televizioneve), por se zoti Velo ishte i rëndësishëm në gjëra të rëndësishme. Shiheni Tiranën si është mbushur cit me njerëz të rëndësishëm në gjithçka të parëndësishme.
Graviteti i Maksit ishte te liria e tij dhe mënyra si e përdorte atë: duke qenë gati, saora, për ta humbur, por kurrë për ta shitur. E dëshmonte këtë duke qenë ‘kokë më vete’, vazhdimisht i tillë. Si për të na thënë se, për të qenë ‘kokë më vete’ duhet në filim të kesh e të jesh kokë. Atë kokë ikonike dhe të kërleshur, që aq mirë e ka fiksuar në celuloid, në foto bardh e zi, kolegu dhe miku ynë, Armand Sallabanda. Me flokët si të dalë nga një tmerr, me shikimin që projekton përpara atë që ka lënë pas, si melankoli dhe transhendencë, me vetullat dhe mjekrën si të një dishepulli të Krishtit, i cili nuk ka pasur kohë t’i shtrojë duke qenë në shërbim të njerëzimit.
Ky ishte Maksi së jashtmi dhe askush nuk mund të thotë si ishte ai së brendshmi, veç pikturave dhe librave të tij të burgologjisë, një dëshmi rrëqethëse e ferrit komunist. Kjo ishte vepra shpirtërore e Maksit, por jo më pak e rëndësishme ishte shpërfaqja që ai i bënte shpirtit të individit brenda hapësirës urbane, politike dhe shoqërore. Për këtë, ikja e Maksit do të ndjehet edhe më thellë: si tempullar i një urdhri, tashmë drejt zhdukjes, ku kah vdekja shkohet jo me kryqin e fesë, por të lirisë. Asnjë kompromis. Asnjë oportunitet. Asnjë anim. Asnjë prapaktheu.
Në këtë yshtje prej lirisë Maksi binte edhe në teprimet e veta. Përndiqej prej teprimve ai, si heronjë e antikitetit nga erinitë. Por, në drejtim të kundërt: Maksi nuk kish vrarë nënën, por ishte vrarë nga të gjithë ata që kish pasur më afër. Këto plagë i shfaqte pa vrarje ndërgjegjeje, sepse ai e kuptone se shoqëria nuk kish pikë brerjeje për to.
Si do të jetë Tirana pa Maks Velon? E dinë vetëm ata që do ta qeverisin, por një gjë është e sigurt: asnjëherë si në bocat e tij. Artistike dhe shpirtërore. Qyteti ka humbur një luftëtar, një rebel, një antikonformist, një kontrovers, një të persekutuar dhe një mbrojtës. Koka e tij nuk do të shfaqet më eventeve kulturore të qytetit, por spikama do t’i mbetet gjithmonë.
Ajo spikamë si e Mad Max-it që lufton kundër shëmtisë dhe padrejtësisë. Si e Maximus-it, gjeneralit gal në filmin ‘Gladiatori’, që u thotë ushtarëve para betejës me barbarët: ‘zotërinj, ajo që bëni në jetë jehon në përjetësi’.
Era e kësaj jehone do t’i tundë zilet e kohës, Maks!
Financuar Nga Bashkimi Europian
