Flash News

Video/ Revoltë në burgun e Korfuzit, shqiptarët dhe gjeorgjianët i vënë flakën qelive

Aksident te “Shkalla e Tujanit” në Tiranë, një makinë përmbyset pas përplasjes

KPA shkarkon nga detyra gjyqtaren e Tiranës, Ardiana Bera

Mos humbni fytyrën/ Pas 'kërcënimit të Ramës, kandidatët e PS tërheqin kërkesën nga KQZ

VIDEO/ Atentati në Durrës, momenti i vrasjes së 29-vjeçarit Ermir Dedja

OP-ED

Katedralja që la trashëgim Ismail Kadare

Politiko 3 Korrik 2024, 13:53

Katedralja që la trashëgim Ismail Kadare

Alfred Lela

Profesori Australian Mark Burry e quante Sagrada Familia-n e Antoni Gaudit ‘katedralen e parë në Mars”. Duke nënkuptuar këtu jo vetëm një ngrehinë madhështore, por edhe të pavend (out of place). Mund të tigëllojë hiperbolike të thuash se i tillë, një ‘katedrale në Mars’ ishte edhe Ismail Kadare; me veprën më shumë se me personalitetin, në Shqipërinë e 45 viteve diktaturë dhe 30 e do viteve demokraturë.

Ai u fut në literaturën shqipe në kohën kur në peizazhin e saj shquanin tri rryma kryesore dhe një duzinë sforcosh letrare, duke filluar nga këngët popullore, bejtexhinjtë dhe sidomos industria e lehtë e vjershërimit. Të tri rrymat e mëdha mund të konsiderohen si letërsi e angazhuar. E para është literatura katolike e Shkodrës (apo ajo e arbëreshëve të Italisë) e cila ndërton nëpërmjet angazhimit kristiano-moralo-patriotik, me ndonjë përjashtim të rrallë si de Rada që lëvron një poezi kryesisht lirike, ku nacionalizmi shfaqet nëpërmjet mallit për atdhenë.

E dyta është ajo që mund të cilësohet si e angazhimit ikonoklast apo e një bote të re, që përfaqësohet më dallueshëm nga Migjeni, dhe disa autorë të tjerë më pak të rëndësishëm të kohës (që nuk i rezistuan kohës).

E treta do të ishte rryma sunduese në letrat shqipe, e shumënjohura realizmi socialist, që e filloi rrugëtimin pak më herët se enfant terrible Ismail Kadare të futej në letrat shqipe, në fillim të viteve ‘60.

Ajo që përbën edhe gjeninë letrare të Kadaresë është të kuptuarit se ai nuk duhej të ishte në asnjë prej këtyre rrymave. Për ta thënë me Gaudin, në një Barcelonë që kishte shumë kisha, shumë transgresion dhe shumë pretendime, duhej ndërtuar ‘katedralja e parë në Mars’. Vepra e Kadaresë, që nga vjershat e para të drojës djaloshare e deri te romanet dhe esetë tronditëse të mjeshtërisë së tij, janë ajo katedrale në Mars që ai ngriti për shqiptarët dhe për botën. Mu në kohën kur Shqipërisë iu shembën kishat, iu përdhos Letërsia dhe iu kufizuan liritë individuale dhe të drejtat e njeriut. Ismail Kadare krijoi kështu një orë të tijën pë Shqipërinë, zembrekun e së cilës e kurdiste me kujdes dhe sqimë zvicerane, falë një talenti që dukej si i ishte dhënë si porosi nga lartësitë -për të cila ai edhe do ta ngrinte këtë katedrale. Në këtë kuptim, atë mistik apo hyjnor, vepra e Kadaresë është një komunikim me dhe nga lart, dhe për këtë i shkon edhe krahasimi me katedralen. Ai futi në letrat shqipe muzikën dhe imazhin, dy ndër atutë e një katedraleje.

Kadareja e bëri që herët ndarjen me realizmin socialist, apo stilin sovjetik në letërsi, të cilin e përçmonte prej se ‘ishte mbushur plot me shpresë, pranvera dhe gëzim që bëjnë të më hapet goja’. Themelimi i një letërsie që shkonte paralel dhe njëkohësisht përkundër, duke kontrastuar më socrealizmin e përzishëm dhe të angazhuar të Lidhjes së Shkrimtarëve, është shërbimi i lartë që Kadare i bëri kombit dhe gjuhës së tij. Shpagën e këtij dallimi, e kësaj katedraleje, e asaj diçkaje Oscar Wilde quan ‘çdo efekt i bukur të krijon një armik’, Kadareja do ta jepte shpesh, ashtu si personazhi me shkabë në romanin e tij homonim.

Ismail Kadare u bë për Shqipërinë një shkrimtar çlirues dhe mbytës. Me anë të tekstit, ideve dhe lëbyerjes stilistike, ai krijoi një Shqipëri paralele dhe fantastike. Në të njëjtën kohë, duke kontrastuar fort me thuajse gjithë krijimtarinë letrare dhe kulturore në vend, ai u bë çka aq mirë përshkruan Emile Cioran: “kthehemi kundër të admiruarit për shkak se mori përsipër të na ngrinte gjer te niveli i tij”.

Katedralja, në këtë vend që vazhdon të jetë Mars, mbetet.