'Pay or die': The sick healthcare system for treating strokes

When his sister suffered a cerebral ischemia last year, Arben* was faced with a difficult choice. In the Neurology ward at the Mother Teresa University Hospital Center, doctors told him that his 61-year-old sister was in critical condition and needed to undergo emergency surgery to survive.

But the doctors were also tied – the intervention was not being performed in the state, but only in one of the country's private hospitals.

"We signed to take the patient out at our request and took her to American Hospital 3, the emergency room came and took her," recalls Arben, whose name was changed at his request to speak on condition of anonymity.

"When we went there, they told us the price of the intervention was 20 thousand euros. But they wouldn't let him into the room without giving a deposit," he added.

Arben says that the illness struck them over the weekend and they had no cash. As his sister's life was threatened every minute, they rushed to seek loans to pay for the hospital.

In the battle between life and death, many family members of stroke patients have found themselves in a "pay or die" dilemma in recent years, after the country's largest hospital center failed to perform thrombectomy - a surgical procedure that removes a blood clot from a blocked artery in the brain.

A number of family members told BIRN in separate interviews that they were forced to sign discharge papers from the QSUT and had their loved ones transferred to the American Hospital 3 to save their lives, in exchange for payments ranging from 18,000 to 20,000 euros, which are not reimbursed by the state.

Diseases of the circulatory system are the leading cause of death in Albania, and ischemic strokes or cerebral hemorrhages compete with heart attacks for the highest number of cases and fatalities.

But despite the high risk, the public healthcare system in Albania does not guarantee proper health treatment for stroke patients, passing the burden onto their families, who pay out-of-pocket for healthcare costs and rehabilitation treatments.

The lack of this emergency treatment in the public system represents, according to Gazmend Koduzi, a health policy expert, another example of the failure of the Rama government's 'free healthcare' policy.

“Today, Albanians pay 40 out of 100 lek out of pocket [for health care], so the creation of a health services market and universal coverage is needed,” said Koduzi, a lecturer in Medical Sciences and former health coordinator for the Democratic Party.

"Policymaking should ensure access for this category of patients to the services they need, making it possible for services to be as close to them as possible and without financial cost," he added.

Zgjidhje e detyruar

Goditjet cerebrale shkaktohen kur një enë gjaku në tru bllokohet [ishemia cerebrale] ose çahet [hemorragjia cerebrale]. Në mungesë të gjakut dhe oksigjenit, qelizat e trurit fillojnë të vdesin, duke shkaktuar dëme edhe në pjesët e tjera të trupit. Shenjat e para të goditjes në tru mund të shfaqen me humbje të papritur të ekuilibrit, humbjen e shikimit në njërin sy, asimetri të fytyrës ose vështirësitë në ligjërim.

Përveç numrit të lartë të fataliteteve, Organizata Botërore e Shëndetësisë i klasifikon goditjet në tru si shkakun kryesor të invalidizimit të pacientëve. Trajtimi i shpejtë i pacientëve që pësojnë goditje në tru është kusht për mbijetesën dhe rehabilitimin e tyre.

Urgjenca e spitalit rajonal të Durrësit pret çdo ditë rreth 400 pacientë me patologji nga më të ndryshmet. Mjeku i ri, Eni Kani thotë se mes tyre i ka qëlluar të asistojë edhe 3-4 pacientë me goditje në tru për turn. Por mjetet në dispozicion të tij janë thuajse primitive.

Kani i tha BIRN se spitali më i madh rajonal i vendit nuk ofron shërbimin e trombolizës dhe Angio – CT cerebrale, një skaner për enët e gjakut që përjashton apo diagnostikon isheminë cerebrale. Pacientët e dyshuar ata i nisin drejt Tiranës, por kjo kushton kohë dhe shumë prej tyre humbasin mundësinë e trombolizës – një trajtim me medikamente për shkrirjen e trombit që duhet të realizohet brenda 3-4 orëve pas goditjes.

Një tjetër problem madhor sipas tij është pamundësia e realizimit të trombektomisë në spitalet publike – një shërbim emergjent që shteti ka detyrimin t’ua ofrojë qytetarëve të tij dhe që realizohet brenda gjashtë orëve nga goditja.

“Po të bëjmë një paralelizëm, është sikur një pacienti që pëson atak miokardi të mos i bëhet stentimi, vendosja e unazave,” tha Kani, ndërsa shtoi se trajtimi i strokut është pothuajse “inekzistent në Shqipëri”.

Mungesa e këtij shërbimi kritik jetëshpëtues në QSUNT bëri jehonë në korrik të vitit 2023, kur aktorja e Teatrit, Eni Jani bëri thirrje për kontribut financiar, ndërkohë që bashkëshorti i saj, aktori dhe regjisori Genci Fuga ndodhej në sallën e operacionit të Spitalit Amerikan 3 pas një goditjeje në tru.

Pas një gare solidariteti në rrjet, vlera prej 19 mijë eurosh e operacionit u arrit të mblidhej në një kohë të shkurtër dhe fatmirësisht Fuga arriti t’i mbijetojë sëmundjes. Pak ditë më vonë, edhe Këshilli i Ministrave miratoi një vendim për mbulimin e shpenzimeve të trajtimit të tij.

Por shumë pacientë të tjerë janë të privuar nga këto mundësi.

Pas 47 vitesh shërbim në dobi të komunitetit, një mjek pediatër në pension nga një qytet i vogël i Shqipërisë së Mesme pësoi ishemi cerebrale në tetor të vitit 2023 dhe pas një ndalese të shkurtër në spitalin e qytetit, u nis me urgjencë drejt QSUT-së.

Pas ekzaminimeve të kryera, familjarët e tij mësuan se pacienti duhej patjetër t’i nënshtrohej një ndërhyrjeje invazive të quajtur trombektomi, por ndërhyrja nuk bëhej dot në QSUT.

Djali i pacientit foli me BIRN në kushtet e anonimatit dhe emri i tij u ndryshua në Erion*, pasi siç e shpjegoi ai, prindërit e tij jetojnë në një qytet të vogël dhe të politizuar dhe mund të bëhen pre e trysnisë.

Ai tregoi se pas bisedës me mjekët, e nisën me urgjencë babanë drejt Spitalit Amerikan, por diçka e pazakontë i bëri përshtypje.

“Pavarësisht se ata janë në dijeni të faktit që kjo ndërhyrje nuk realizohej tek ata në QSUT, në njëfarë forme detyruan time më që të firmosë një shkresë, sipas së cilës ajo jep dakordësinë që pacienti të trajtohej në një spital privat,” tha Erioni, ndërsa shtoi: “Ky nuk ishte vullneti ynë”.

Në spitalin Amerikan ndërhyrja rezultoi e suksesshme dhe kushtoi 18 mijë euro, një shumë e papërballueshme nga buxheti familjar i tyre. Pak javë më vonë, familja iu drejtua Ministrisë së Shëndetësisë me një kërkesë për rimbusimin e shpenzimeve të ndërhyrjes, por ende nuk kanë marrë një përgjigje.

“Unë nisem nga parimi shëndetësia është falas, pra duhej të ishin shmangur kostot e ndërhyrjes. Janë 18 mijë euro!,” thotë Erioni, duke shtuar se kjo shumë është e papërballueshme për një ekonomi mesatare familjare.

“Ne nuk zgjodhëm spitalin privat, por ishte një zgjidhje e detyruar,” shtoi ai, duke theksuar se ishte ende në pritje të një përgjigjeje përfundimtare nga Ministria e Shëndetësisë.

Pa përgjigje ka mbetur edhe kërkesa për rimbursim e motrës së Arbenit, e cila i mbijetoi sëmundjes pasi morën borxh dhe shteruan kursimet e jetës për shkollimin e fëmijëve për të paguar ndërhyrjen e trombektomisë pranë Spitalit Amerikan 3 vitin e kaluar. Motra e tij dhe bashkëshorti sot të dy në pensionin, kanë shërbyer gjithë jetën në administratë, ajo në Ministrinë e Financave, ndërsa i shoqi në Ministrinë e Mbrojtjes.

“Është për të ardhur keq që shteti i trajton në këtë mënyrë edhe vetë punonjësit e administratës,” tha Arbeni me dëshpërim.

Ministria e Shëndetësisë nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN deri në publikimin e këtij shkrimi, edhe pas një urdhri të lëshuar nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit.

Pa kapacitete mjekësore

Në katin e dytë të spitalit të Neurologjisë në QSUT, një dhomë në pavionin e Neuro-Radiologjisë Intervecionuese është në rikonstruksion. Në fund të shkurtit, një pajisje e vjetër dhe pothuajse e papërdorur e angiografisë po çmontohej për t’i hapur vend një pajisjeje të re të blerë së fundmi me qëllim realizimin e trajtimit të trombektomisë.

Megjithatë, mungesa e pajisjeve nuk ka qenë problemi i vetëm që kjo ndërhyrje nuk është realizuar pothuajse asnjëherë në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”.

Doktor Arben Rroji, një mjek i specializuar në Neuroradiologji shpjegoi për BIRN se një tjetër pengesë e madhe është mungesa e stafit të trajnuar. Rroji është një ndër dy mjekët e vetëm që mund ta kryejnë trombektominë në Shqipëri dhe e bën aktualisht këtë ndërhyrje në Spitalin Amerikan.

I pyetur se sa mjekë të trajnuar gjenden aktualisht në QSUT, Rroji u përgjigj: “jam vetëm unë”.

“Edhe në spitalin privat. Edhe nëse vihet së shpejti në funksionim aparatura në QSUT, jam vetëm unë,” tha mjeku për BIRN.

“Ne mund ta ofrojmë me aq sa mund të ofroj unë në këtë moment, por është e pamundur që trajtimi me këto kapacitete njerëzore që kemi të bëhet 24/7,” shtoi ai, duke theksuar se ky profilizimi mungon në kurrikulën e Universitetit të Mjeksisë.

Doktor Rroji kujton se përpjekjet për të realizuar ndërhyrjen në spitalin publik kishin nisur para 10 viteve, pas një binjakëzimi që profesor Mentor Petrela kishte bërë me një spital në Paris, por përpjekjet kishin dështuar për shkak të mungesës së materialeve të dedikuara dhe stafit të trajnuar.

Situata nuk duket se ka ndryshuar shumë.

Me blerjen e aparatit të Angiografisë B-Plan, QSUT po përgatitet që të testojë sërish, por doktor Rroji nuk shfaq shpresa të larta për rezultatet. Ai shpjegon se trajnimi i stafit në shtetet që e ofrojnë këtë shërbim merr të paktën dy vjet, ndërkohë që nevojiten disa ekipe me orare të kufizuara për të shmangur ekspozimin e personelit mjekësor ndaj rrezatimit.

“Pra unë nuk mund të bëj 10 procedura, mund të bëj një ose dy, nuk mund të rrish në rrezatim kaq gjatë,” tha Rroji.

“Ndryshe nga një kirurg që mund të rrijë 10 orë në sallë dhe mund të ketë lodhje fizike, ne kemi edhe rrezatimin. Kjo është arsyeja që sot kompanitë që prodhojnë angiografet po krijojnë robotë që rrinë në sallë, mjeku qëndron jashtë ambientit dhe drejton robotin,” shtoi ai.

Doktor Rroji i hedh poshtë dyshimet se mungesa e këtij shërbimi në spitalin publik ka si qëllim favorizimin e privatit dhe thekson se kanë bërë kërkesa ndër vite për aparatura dhe njerëz të kualifikuar, por sipas tij ka munguar “forca ekonomike”.

“Të shohim sa do të jetë ekonomikisht e përballueshme kur të vendoset aparatura,” theksoi ai.

Pacientët e paguajnë shtrenjtë rehabilitimin 

Pacientët që i mbijetojnë goditjeve në tru vuajnë pasoja afatgjata shëndetësore, ndërkohë që shërbimet publike për rehabilitimin e tyre janë gjithashtu pothuajse inekzistente. Zakonisht, këta pacientë i drejtohen sektorit privat për fizioterapi për rikuperimin e lëvizjes, logopedi për rifitimin e aftësisë së të folurit, psikolog dhe në rastet e paralizave, edhe ndihmën e një kujdestari. Pagesat variojnë nga 20 mijë lekë deri në mbi 100 mijë lekë në muaj.

Shefja e pavionit të Neurologjisë në QSUT, Jera Kruja e konsideron shumë të rëndësishëm riaftësimin fizik për pacientët që kanë pësuar handikap të lëvizshmërisë, por ajo pranon mungesën e strukturave të dedikuara rehabilituese.

Kruja i tha BIRN se një strukturë e tillë për riaftësimin u krijua mes viteve 2012-2014 në katin -1 të ndërtesës së Neurologjisë dhe ideja e saj ishte që shërbimi të shtrihej në dy turne, duke i shërbyer edhe pacientëve ambulatorë që kishin dalë nga spitali.

But after its inauguration in 2015, this department was separated from Neurology and became a unified service for the entire QSUT. From an observation at the end of February, only daily consultations were being held on the -1 floor, while patients with various neurological diagnoses were waiting for their turn.

"My opinion is that rehabilitation services should be strengthened in hospitals, but especially in outpatient facilities, for all neurological patients with motor deficits," said Kruja, emphasizing that such day centers would greatly facilitate patients and their families.

In the absence of such centers, Loreta and her sister provide services privately at a monthly cost of up to 160 thousand new lek per month for their mother who suffered a stroke.

A general practitioner by profession, Loreta describes their "exhausting and anxious" reality after her mother's illness.

"The mother needs 24-hour monitoring, as she has balance problems and motor (mobility) impairments. She cannot perform daily activities on her own," said Loreta.

"My sister and I bear the monthly costs for medications for urinary incontinence, absorbents, medications outside the reimbursement list for hypertension, diabetes. The human cost is incalculable," she added.

Anisa also told BIRN that she faced a major challenge after her father suffered a cerebral ischemia and was left paralyzed on one side. After a five-day stay in intensive care, Anisa says doctors had discharged him from the hospital, even though he was unable to stand up and needed nursing care.

"We bought the medications ourselves and we don't know if any of them were reimbursed. We spent our savings and those of our parents to cope with the illness and the consequences for our father, who is being cared for by his 72-year-old mother," says Anisa, adding that after leaving the hospital they had spent 500 thousand new lek on medications and equipment, with the special hospital bed alone costing over 100 thousand new lek.

"I asked an agency that provides services for these cases, it was 6 thousand new lek a diaper change, it goes from 65 thousand to 70 thousand for a caregiver, we can't afford it," she added.

Erion also told BIRN that apart from the thrombectomy, the state did not provide support for his father's rehabilitation phase. The family has purchased a bicycle and a wheelchair at considerable cost, while they privately hire a physiotherapist for 2,000 lek per session.

"Every service is provided by my mother," said Erioni, adding: "My father remains paralyzed since the trauma."

*Names have been changed to protect the anonymity of patients and their families.  

Taken from Reporter.al