NYT Report/ Kushner's Two Proposals and an Airport, the Latest Battleground for Luxury Tourism in the Adriatic

The shining water of the Narta lagoon reflected the sky when a white bird flew in from the Adriatic, touching the surface with its dangling feet.

“It’s a Dalmatian pelican, ” said my guide, Julian Hoffman.
It was my first time seeing a pelican in the wild, and I laughed with joy. My introduction to the bird had come through a print by Edward Lear, a 19th-century naturalist and painter, that hung in my grandparents’ house.

With its exaggerated beak and fluffy feathered hat, it looked like a happy cartoon character from my childhood — except for its eyes, which looked sad and questioning.
The pelican slowed until it stopped with a splash. Soon other birds joined it: greater flamingos, gray storks, Eurasian spoonbills, a flock of little storks. The creatures preened and fished, squawked and laughed.

Mr. Hoffman and I were walking along a sandy road in southwestern Albania, between the glittering Adriatic and the Narta Lagoon, a place prized by birdwatchers for its rich diversity of avian life. Our destination was a peninsula that would offer us a view of the 59,000-hectare Vjosa River Delta, which includes the lagoon as well as sand dunes, forests, salt pools and fishing villages.

The delta is home to a multitude of plant and animal species, some of which are in decline, such as Dalmatian pelicans.

When Lear painted this bird, the species was already in decline due to hunting and habitat loss. Today, it is listed as “near threatened” by the International Union for Conservation of Nature and, in Albania specifically, as “critically endangered” by the Ministry of Tourism and Environment — “ which is why places like this delta are essential to its survival, ” Mr. Hoffman said.
I traveled to the delta to see a place known for its wildness — before its wildness was tamed.

In 2021, crews began construction on the northern part of the Narta lagoon to build a new international airport, part of a broader effort to expand tourism in the region.

The project continues today, despite opposition from national and international non-governmental organizations and repeated calls to suspend construction by the Council of Europe's Convention on the Conservation of European Fauna and Flora.

Duke qëndruar në majën e gadishullit, ne gjithashtu qëndruam mbi atë që do të bëhet një resort luksoz prej 1,100 hektarësh me 6,000 dhoma hoteli dhe vila, nëse planet e Jared Kushner dhe firmës së tij të investimeve, Affinity Partners, realizohen. Vizualizimet arkitekturore të projektit tregojnë struktura moderniste shumëkatëshe të ndërtuara në rreshta përgjatë lagunës dhe mbi dunat, plazhet dhe gadishujt, një qendër tregtare e zhurmshme, pishina, marina, skafe, jahte dhe një anije turistike, një traget që kalon lagunën në drejtim të aeroportit të ri.

Kushner dhe bashkëshortja e tij, Ivanka Trump, planifikojnë një komunitet po aq luksoz prej 1,400 hektarësh në një ishull të pabanuar, Sazan, që ndodhet rreth gjashtë milje larg bregut nga skaji i lagunës, brenda një parku kombëtar detar. Projektet e pasurive të paluajtshme, të cilat përfaqësojnë më shumë se 1 miliard dollarë investime të mundshme, kanë ngjallur pakënaqësi midis disa pronarëve lokalë të tokave që pyesin nëse qeveria shqiptare po kërkon të tërheqë Z. Kushner për të fituar favor politik me vjehrrin e tij, Presidentin Trump. Kryeministri Edi Rama i Shqipërisë ka mohuar këtë pretendim.
Asher Abehsera, një ekzekutiv amerikan i pasurive të paluajtshme që po mbikëqyr projektet, shkroi në një email se Affinity ishte tërhequr nga zona për bukurinë e saj të paprekur natyrore, qetësinë dhe afërsinë me qytetin e Vlorës. “Aeroporti i ri i parashikuar do të përmirësojë më tej lidhjet, duke e bërë këtë destinacion të jashtëzakonshëm edhe më të dëshirueshëm,” shtoi ai.

“Ne e njohim biodiversitetin e pasur dhe peizazhin natyror në dhe rreth lagunës së Nartës,” vazhdoi z. Abehsera. “Ndërsa pjesë të zonës historikisht janë ndikuar nga bujqësia dhe ndërhyrja njerëzore, plani ynë kryesor është projektuar për të rikthyer dhe përmirësuar kushtet ekologjike.”
Një zëdhënës i Affinity, Jonathan Gasthalter, tha se firma kishte angazhuar një firmë globale për zhvillim të qëndrueshëm, Arup, si konsulent kryesor inxhinierik për projektin. “Arup është lideri i industrisë dhe standardi i artë për qëndrueshmërinë dhe mbrojtjen e mjedisit,” vazhdoi ai. Ozgur Gungor, një lider komunikimi në Arup, refuzoi të përgjigjet për pyetjet mbi projektin.

Bukuria na rrethonte ndërsa zoti Hoffmann dhe unë arritëm majën e rërës së gadishullit. Një gji i kaltër shtrihej poshtë nesh, përtej të cilit ndodhej Ishulli Sazan, i rrethuar nga Deti i gjerë Adriatik. Në lindje, peshkatarë të vegjël komercialë, deri në bel në ujërat e lagunës, nxirrnin rrjetat e tyre. Në veri, kilometra plazhe të paprekura me rërë shpaloseshin — ndër pjesët e fundit të bregdetit të egër të Mesdheut. Në jug të largët ndodhej Vlora, qyteti i tretë më i madh i Shqipërisë.
Hulumtimi i kryer në prill 2024 nga një ekip ndërdisiplinor shkencëtarësh demonstroi biodiversitetin e jashtëzakonshëm të deltës së Vjosës. Duke mbështetur rreth 248 lloje zogjsh, delta gjithashtu strehon breshka të detit të llojit loggerhead dhe një nga fokët më të rrezikuara në botë, foka mesdhetare, dhe shërben si një ndalesë kritike për miliona zogj që ndjekin Adriatic Flyway, rrugën migratore midis Afrikës sub-Sahariane dhe Evropës. Si një nga deltët e fundit të paprekura të lumenjve që mbeten në Pellgun Mesdhetar, sipas një studimi tjetër të vitit 2024, delta ka një rëndësi ekologjike të paprecedentë për Detin Mesdhe dhe Evropën, duke mbështetur biodiversitetin e rajoneve.

Kur Lumi Vjosë u shpall park kombëtar në mars 2023, delta e tij u përjashtua nga kufijtë e parkut. Delta dhe laguna e saj ishin tashmë të mbrojtura nga zhvillimi i madh, përmes ligjeve kombëtare dhe konventave ndërkombëtare të shkruara për të mbrojtur zonat me biodiversitet të jashtëzakonshëm. Por në shkurt 2024, parlamenti i Shqipërisë i dha një komiteti të udhëhequr nga z. Rama autoritetin për të miratuar projekte të mëdha infrastrukturore turistike në zona të mbrojtura. Ligji u miratua tre ditë pas njoftimit të z. Kushner për planet e tij të zhvillimit. Zyrtarët nga Zyra e Kryeministrit dhe Ministria e Turizmit dhe Mjedisit nuk iu përgjigjën kërkesave për koment.

“E kupton pse Kushner zgjodhi këtë vend,” tha z. Hoffman ndërsa ecnim në gadishull. “Por gjithashtu e kupton pse është një pikë ndalimi kaq e rëndësishme për migrimin.” Zogjtë, shpjegoi ai, shmangin veriun e qytetit të Vlorës dhe bregdetin në jug të tij sepse ato zona nuk ofrojnë më habitat të mjaftueshëm — “dhe ata vijnë këtu, në deltë, ku Lumi Vjosë ka depozituar shtresa mbi shtresa të baltës dhe sedimentit që mundësojnë një gamë të madhe zogjsh të gjejnë ushqim dhe strehim.”

Një ‘Kampion i Turizmit’

Më 30 dhjetor 2024, qeveria shqiptare dha miratimin paraprak për planet e Affinity për ishullin Sazan. Propozimi i firmës për lagunën e Nartës ende nuk është miratuar. Në Serbi, një projekt i veçantë i udhëhequr nga z. Kushner për të ndërtuar një kompleks hotelesh luksoz, duke përfshirë kulla me logon e njohur “Trump”, në vendin e bombarduar të ish-ministrisë së mbrojtjes jugosllave në Beograd, u miratua nga qeveria në maj 2024. Muajin e kaluar, mijëra protestues u mblodhën për ta kundërshtuar.
Ndërtimi i aeroportit dhe shqyrtimi i propozimeve të z. Kushner për projekte zhvillimi në rajon janë pjesë e një fushate të udhëhequr nga z. Rama për ta shndërruar vendin në një “kampion të turizmit”. Në vitin 2023, Shqipëria u rendit e katërta globalisht për rritjen më të madhe përqindore të mbërritjeve turistike ndërkombëtare. Gjithashtu, në vitin 2024, u rendit si vendi i pestë më i varfër në Evropë. Pas Kroacisë në veri, që doli nga Lufta e Pavarësisë në vitin 1995, ajo u shndërrua nga një destinacion pothuajse i pazbuluar në një pikë të nxehtë udhëtimi — dhe turizmi u bë një nxitës kyç për rritjen ekonomike; në vitin 2022, ekonomia e Kroacisë ishte ndër më të shpejtat në rritje në Bashkimin Evropian. Turizmi luksoz mund të rezultojë një përfitim ekonomik për deltën e lumit Vjosë, gjithashtu.

Por Joni Vorpsi, një ornitolog që punon për grupin joqeveritar Mbrojtja dhe Ruajtja e Mjedisit Natyror në Shqipëri, beson se kostoja do të jetë e jashtëzakonshme, si ekologjikisht ashtu edhe ekonomikisht. Puna e tij përfshin ruajtjen e pelikanëve, rrugët migratore dhe kërkime e iniciativa për ekoturizmin. “Rama po sakrifikon thesaret që mund të krijonin një ekonomi turistike të qëndrueshme këtu — një ekonomi që funksionon për të gjithë, jo vetëm për disa të zgjedhur,” tha ai.

Resortet sezonale mbushen gjatë verës, duke rënduar infrastrukturën, tha z. Vorpsi, dhe më pas shndërrohen në “qytete fantazmë” gjatë sezonit të ulët.
Për më tepër, ai tha, shumica e të ardhurave nga projektet ka të ngjarë të rrjedhin përsëri te korporatat që i zotërojnë ato, jo te njerëzit vendas. “Turizmi i bazuar në natyrë, i zotëruar nga vendasit, jo vetëm që do të ndihmojë zogjtë, por do të gjenerojë të ardhura që qëndrojnë këtu,” tha ai.
Zoti Vorpsi dhe unë po ecim në një shteg druri të lakuar përmes lagunës drejt Shën Mërisë, një manastir bizantin i shekullit të 13-të në ishullin Zvërnec, për t'u takuar me At Jani Tereziun, priftin ortodoks lindor që mbikëqyr kompleksin. Zoti Tereziu na tregoi histori për historinë e gjatë të manastirit — dhe për zogjtë, të cilët i përshkroi si “një mrekulli.” Kur e pyeta për aeroportin dhe projektet e propozuara nga z. Kushner, ai tha: “Manastiri do të bëhet një destinacion më i madh turistik, por kjo nuk është qëllimi i tij. Ai do të rrethohet nga zhvillimi; laguna do të shkatërrohet dhe kuptimi i këtij vendi do të zvogëlohet. Dhe për çfarë? Për kë përfitim?”
Disa njerëz që takova mirëpritën projektet. Pronari i ri dhe i ngrohtë i akomodimit tonë, Hotel Beke, midis lagunës dhe Vlorës, tha se besonte që ajo dhe sipërmarrësit e tjerë të rinj do të përfitonin nga rritja e klientelës. Një grua e moshuar që takova në Nartë, fëmijët e së cilës kishin lënë Shqipërinë për të gjetur punë jashtë, tha se shpreson që zhvillimi të sjellë punësim në rajon.
Por shumica e banorëve vendas me të cilët bisedova gjatë javës sime në deltë — kamerierë, peshkatarë, shitës, një themelues kompanie për ture aventurash, agjenti ynë i makinave me qira — përsëritën pyetjen e priftit: Kush do të përfitojë nga zhvillimi i deltës? Disa njerëz shprehën frikën për mbipopullimin turistik dhe mungesën e ujit, ose që do të humbnin tokën e tyre ose qasjen në lagunë dhe plazhe. Të tjerë thanë se më shumë infrastrukturë thjesht nënkupton më shumë korrupsion qeveritar. Një grua që qëndronte jashtë një tregu në Nartë, e cila u identifikua vetëm si Dimitra, më tregoi për mbesën e saj që drejton një kafene buzë rrugës pranë fshatit të saj në skajin e Parkut Kombëtar të Vjosës. “Asaj nuk i duhet të humbasë kulturën apo peizazhin e saj për të përfituar nga vizitorët.”
“Ne nuk jemi kundër turizmit këtu,” shtoi ajo. “Ne jemi kundër turizmit që do të shkatërrojë tokën dhe traditat tona.”

Efekti domino

On my last afternoon in the delta, I drove to an area of ​​the lagoon where local authorities and NGOs had once collaborated to build birdwatching infrastructure, including observation stands and roadside interpretive signs. The long road to get there was riddled with potholes; in some places it was almost impassable. The barcode on the sun-faded sign at the reserve’s entrance led to a dead link. It seemed as if the goal of creating birdwatching and research infrastructure had been forgotten.
But the birds were still there, feeding and preening on both sides of the road. After watching a flock of Dalmatian pelicans foraging in the fading light, I continued along the potholed road, my windows open to the song of frogs. I knew I had reached the airport when the road ended at a high barbed-wire fence. Beyond it, heavy equipment worked through the night, aided by powerful lights. Soon, I was speeding along the new road that connects the airport to the national highway. It was wide and smooth, with fresh, shiny asphalt and a strong wind. Compared to the bird sanctuary with its dilapidated observation stands, faded and worthless signs, and pothole-ridden road, this was a whole other world.

The next morning, I woke up early to look at the delta from the tip of the peninsula one last time. As I reached the summit, I remembered something Mr. Vorpsi had said about the future of this place. “Even if Kushner plans to build sustainably, as he promises, destroying an irreplaceable ecosystem is not sustainable,” he had told me. The projects, he continued, would have broader consequences: Wildlife would be cut off, he said, and the airport would open the door to other developments. “There would be a domino effect from the lagoon to the north, along this wild coast,” he said, “because once one resort is built, why not others?”
I remembered Lear’s painting, the creature’s eyes. Then, a deep sound brought me back to the morning: In the lagoon below me, a lone flamingo waded through the shallows; A flock of small storks rose from the undulating surface, flying north. Translated by the New York Times