The Albanian state is stripped of possession of Butrint

By Agron Alibali 

It is learned that on November 1, 2024, Butrint formally passed under the administration of the so-called Special Foundation for the Management of Butrint.

The map below shows the considerable area that passes to the "FMB", and that only on paper remains with the Albanian state. Based on the content of law 50/2022 and the relevant acts on Butrint, it can be said that the current status of Butrint is that of a state within a state.

The Act of Surrender, an unprecedented event on earth, has not yet been made public, apparently to avoid the justified reactions of the general public.

Announcements until recently were sporadic: a December 12, 2024 AADF news item about the inorganic Visitor Center project, as well as a commercial video clip washed out with the FMB logo, where some "visitors" wished Happy New Year 2025 from Butrint.

The news seems to receive official confirmation in the speech of the Prime Minister of Albania on January 11, 2025 in Elbasan, where he also mentioned Butrint, and where in a clearly sarcastic tone he said: "After the AADF has successfully plundered Butrint and has managed to take possession of a national treasure by violating the territorial sovereignty of the Republic of Albania, it has now joined us in plundering the Elbasan Castle as well... 30'00" and 48'53" of the video recording[2]

Regarding Butrint, there are rumors that the Executive Director appointed in 2022 has also been removed from office. Meanwhile, the official website of the FMB does not provide any information. The website has not been updated for a long time[2], and even among the members of the Board of Directors we still find Ms. FT, replaced since October 2023, while the position of the former Chairwoman of the Board, E. Margariti, has remained vacant.

Despite these "cybernetic impasses", as well as Mr. Rama's mocking tone, it seems that the Albanian state has already been stripped of the possession, control, management and duty of conservation of Butrint, which is foreseen in the Agreement between the Ministry of Culture and the FMB, approved by the infamous Law 50/2022, which struck them down in the Constitutional Court.

The majority in Albania opposes the transfer of Butrint

But it seems that there is a majority in Albania – silent and vocal – that disagrees with the government's steps in Butrint and elsewhere.

Even the Constitutional Court's decision in the Butrint case itself was at the minimum approval threshold, 5-4. We recall that the vote that tilted the decision in the opposite direction, procedurally declared at the end, was that of the interim president of the Constitutional Court, Ms. Holta Zaçaj.

The battle, if we call it epic, in the Constitutional Court was the materialization of more than four years of efforts and concerns of the entire Albanian society to thwart R. Hoxhes' absurd idea[3].

Kazusi i sjellë në Gjykatë ishte mesazh i qartë se opozita në Shqipëri, dhe mund të themi edhe shumica e opinionit publik, ishin kundër përpjekjeve – ende të pashpjegueshme – të AADF-së për të vënë dorë mbi trashëgiminë kulturore shqiptare.

Me sa duket, AADF-ja dhe promotorët e kësaj ideje absurde e fituan një betejë. Por lufta vazhdon, edhe për disa arsye që do t’i shtjellojmë më poshtë.

Së pari, vendimi 4-5 i Gjykatës Kushtetuese për Butrintin nuk do të thotë aspak se Ligji 50/2022 e kaloi “testin e kushtetueshmërisë”, dhe pra qeveria dhe MEKI paskan pasur detyrimin për ta zbatuar.

Ai Vendim anashkaloi thelbin e çështjes, dhe pikërisht rekomandimet e UNESCO-s që:

MEKI të ketë mbikqyrjen “e të gjithë pasurisë” së Parkut Kombëtar;
Butrinti të menaxhohet në mënyrë të bashkërenduar dhe “si një i tërë” [as a whole];
Zona buferike të mbetet pjesë integrale e pasurisë me vlera të jashtëzakonshme universale, dhe
Shteti të zbatojë të gjitha rekomandimet e ICOMOS-it lidhur me Qendrën e Vizitorëve të Butrintit.[4]

Transferimi mund t’i ekspozojë aktorët me përgjegjësi penale

Së dyti, sikurse e kemi shprehur më herët në faqet e kësaj reviste,[5] për mendimin tonë, kalimi i Butrintit nën kontrollin, menaxhimin, shfrytëzimin dhe posedimin e FMB-së është akt i jashtëligjshëm.

Kjo për faktin se Marrëveshja e miratuar me Ligjin 50/2022 që rregullonte transferimin e Butrintit [qëllimisht përdoret koha e pakryer foljore], ka rënë ipso jure nga fuqia qysh më 15 shkurt 2024 për shkak të institutit juridik të dekadencës [prekluzivitetit].[6]

Kësisoj, aksi i transferimit i Butrintit, i kryer në kushtet e paligjshmërisë, mund të ekspozojë me përgjegjësi penale qoftë “dhënësin”, qoftë “marrësin”.

Këtu na duhet të sjellim në vëmendje rolin – deri tash të munguar – të Kontrollit të Lartë të Shtetit [KLSH].

Organizmi i respektuar kushtetues ka të gjitha tagret të auditojë në themel dhe imtësi gjithçka që lidhet me pasurinë publike në Butrint, përfshirë fondet e gjeneruara nga biletat. Madje, në kuadrin e INTOSAI-t, KLSH-ja mund të bashkëpunojë edhe me simotrën e vet në SHBA, General Accounting Office ose GAO, e cila me ligj të miratuar nga Kongresi Amerikan[7] është tërësisht e autorizuar të auditojë të themel dhe imtësi të gjitha Fondet Amerikane të Ndërmarrjeve, si dhe fondacionet legatare, siç është AADF-ja.

Pra, në rastin tonë, GAO do të auditonte 5 milionët e dollarëve të Qendrës së Vizitorëve, kurse KLSH-ja gjithçka tjetër.

Cili do të jetë qëndrimi i administratës së re amerikane ndaj AADF-së?

Statusi i Butrintit me gjasë do të vijojë të kundërshtohet në juridiksionin e brendshëm shqiptar, administrativisht dhe/ose penalisht.

Sidoqoftë, mbetet për t’u parë reagimi i administratës së re në Washington ndaj veprimeve të pashembullta dhe ultra vires [jashtë shinave] të AADF-së në Shqipëri.

Shënojmë se asnjë fondacioni legatar, i ngjashëm me AADF-në në Evropën Lindore, si për shembull, në Poloni[8], Hungari[9] apo Bullgari[10], nuk ka vënë dorë mbi pasuritë publike të trashëgimisë botërore në ato vende. Ndaj edhe obsesioni i AADF-së për trashëgiminë kulturore shqiptare mbetet mister.

Mbetet për t’u parë gjithashtu se si do të trajtohet nga administrata e re amerikane edhe devijimi i pashembullt i AADF-së nga modeli amerikan i menaxhimit të parqeve kombëtare ekskluzivisht nga shteti.

Dihet se në SHBA Parqet Kombëtare që janë pasuri publike menaxhohen ekskluzivisht nga Shërbimi Kombëtar i Parqeve [National Park Service], agjenci shtetërore. Atëhere, si ka mundësi që USAID- ia lejon AADF-së të eksperimentojë në Shqipëri një model që nuk zbatohet kurrkund në Amerikë!?

Po ashtu, mbetet për t’u parë se si do të reagojë administrata e re edhe ndaj përfshirjes së AADF-së në pasuritë publike në Butrint, në Liqenin e Ohrit, Berat, Gjirokastër, Durrës, etj., ndërkohë që AADF-ja është autorizuar me ligj të Kongresit Amerikan për t’u angazhuar vetëm në “zhvillimin e sektorit privat”.

Dhe së fundmi, angazhimi publik i AADF-së në projekte zhvillimore në prag zgjedhjesh politike në Shqipëri – si për shembull në Elbasan në janar 2025, apo në Durrës e Tiranë në maj 2023 -, ngre pikëpyetje të ligjshme lidhur me perceptimin e njëanshmërisë në veprimtarinë e AADF-së në vend.

Fitore si e Pirros

Parë në këtë optikë, “triumfi” i vijës Hoxhes/Granoff/Mata/Carapuli në Butrint i ngjan më shumë një fitoreje si të Pirros.

Ndaj, Beteja e Butrinti nuk mund të quhet aspak e humbur. Kundërshtimet qytetare – që për hir të së vërtetës kanë qenë të hershme në Sarandë, Butrint e Tiranë [11]– pritet të gjallërohen e të zgjerohen më tej.

Duket se çështja e Butrintit tashmë ka marrë edhe dimensionin e vet europian.

Shoqëria civile, ku spikat Aleanca Qytetare për Mbrojtjen e Butrintit,  është angazhuar në një lëvizje të përqendruar për denoncimin e shkeljes nga qeveria të nenit 101 të Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit [MSA]. Argumenti është se modeli i pashembullt i administrimit “indirekt”, i imponuar në Butrint, ka shkelur kuadrin e bashkëpunimit dypalësh kulturor, të paraparë nga MSA-ja.

Madje edhe procedurat parlamentare për miratimin e dispozitave radikale në Ligjin për Trashëgiminë Kulturore dhe Muzetë [27/2018] dhe në Ligjin për Transferimin e Butrintit/A3 [55/2022] ishin, në thelb, “përlarguese” dhe jo “përafruese” me legjislacionin evropian, pasi shmangën këshillimin me Komisionin për Integrimin Europian të Kuvendit si dhe me Ministrinë e Punëve të Jashtme.

Butrinti nën lupën e UNESCO-s

Natyrisht Butrinti pritet të jetë në qendër të vëmendjes edhe në Sesionin e 47-të të Komitetit të Trashëgimisë Botërore [KTB], që sivjet do të mbahet në Sofje të Bullgarisë.

Më 1 shkurt 2025 qeveria do të dorëzojë tek KTB-ja në Paris Raportin për përmbushjen e rekomandimeve dhe detyrave të Vendimit për Butrintin të KTB-së, të miratuar qershorin e v. 2024 në New Dehli, Indi.

The questions that arise are: has the government fulfilled UNESCO's recommendations that:

MEKI – i.e. the Albanian State – to oversee the entire World Heritage property;
Butrint National Park, including the buffer zone, to be managed as a whole, and not piecemeal [point 8];
The futuristic Visitor Center – much trumpeted by the AADF – to NOT infringe on Butrint’s outstanding universal values ​​[point 10]?
Therefore, the 47th Session in July 2025 in Sofia assumes extraordinary importance for the very future status of Butrint.

The chronic disregard for UNESCO recommendations – as has happened with Lake Ohrid[12] – and the potential damage to Butrint's outstanding universal values ​​as a result of the AADF's recalcitrant actions could lead to Butrint being reclassified and inscribed on the List of World Heritage Properties in Danger.

Plan B of the Albanian authorities

Never say never, says a well-known expression in the English language. For all the above, it would be advisable for the Albanian authorities to prepare for Plan B: i.e. the possible withdrawal of the AADF from Butrint – as well as from all cultural heritage assets in Albania, where the AADF has taken over, acting outside the rails of American law. [This, since the AADF’s intervention in the cultural heritage of Albania’s public property does not constitute “private sector development”, as is the mandate approved by the American Congress].

Ironically, it was announced recently that Albania can now also benefit from funding from the Millennium Challenge Corporation [MCC]. This constitutes a qualitative leap in bilateral relations, which may raise questions about the role, scope and further duration of the AADF in Albania. Figuratively speaking, when Albania has a player with a PhD – such as MCC, why would it need another one significantly below that level?

Plan B in Butrint would require the preparation of complete state structures, leadership, management, research and conservation, both in Butrint and elsewhere, where local specialists, of the generation of Apollon Baçe, Neritan Ceka, etc., but also of the generation of previous directors of the Butrint National Park, as well as of the generation of young researchers emerging from the Albanian School of Archaeology, would be able to play a leading and primary role in Butrint, in accordance with the provisions, principles, spirit and practice of the Paris Convention of 1972.

These structures, both within and outside the Academy of Sciences system, but also in cooperation with the local government, should be immediately ready to regain possession, control, management and use of Butrint, as they have done successfully before, just remember its removal from the List of World Heritage Sites in Danger in 2005.