Italian 'hunger' for Albanian forests/ From abusive tenders to worrying reports

"Don't go there because the bear will eat you." This is the "advice" given to us by the four men we meet in the center of the village of Lekbibaj, in Tropoja. Our final destination is Vrana e Madhe, where about two years ago some residents denounced the indiscriminate cutting of forests in their village.

 In the environmental massacre that has occurred in Albanian forests in the last three decades, Tropoja is one of the areas where beech trees still remain, of great value to those involved in wood processing.

"They are the only means of survival, in an area that offers no employment opportunities and from which most have emigrated," the residents hasten to explain.

On the way to Lekbibaj we encountered trucks loaded with large-diameter tree trunks, wood that, according to forest engineers, is most suitable for processing furniture or other wood products. Meanwhile, in Vranë e Madhe, the paths opened by trucks and the fresh or old traces of massive logging cannot be hidden.

Almost the same situation is in the southeast of the country. In Polis-Guri i Zi-Valamar, near Pogradec, in the surrounding villages, such as Bishnica, the higher you climb, the more bare the mountains become.

Bledi Hoxha, a biologist with the environmental organization PPNEA, has been working in the area for years. "In the field, we see trucks coming here to cut down the last remaining valuable trees. There have been cases where we have encountered people carrying out illegal activities, who often block the road while they load all the logs," he says.

Abuses even by licensed firms

Despite the fact that Albania has legally adopted a forest moratorium since 2016, which prohibits the cutting of forests for commercial purposes until 2026 and only allows the use of forests for firewood, for families and public institutions such as schools and kindergartens, on the ground - in the areas of Lezha, Librazhd, Shkodra and almost throughout the country, you can find numerous sawmills, which in most cases are not even registered as businesses and operate in complete informality.

But even those who are licensed by institutions to cut firewood abuse it.

"They load their trucks with the best quality beech, the first quality. And the most terrible thing is that the plots for which they have permission to cut it are not touched, while the plots with the best quality wood are massively cut down. No rules are followed."

 "They expect what they like, what works for them," says Ahmet Mehmeti, an experienced forestry engineer, who, a few weeks before the moratorium began, was attacked in the field along with other colleagues and a team of journalists while reporting on the forest massacre in Stravaj, Librazhd.

Përgjegjësia nis nga pushteti vendor

Në përplasjen e dy viteve më parë të banorëve së zonës së Vranës së Madhe me bashkinë Tropojë, vendasit pretendonin se në pyllin e tyre, ku kryesisht gjenden pemë ahu, pritej pa kriter, duke shfrytëzuar licensën për prerje për dru zjarri.

Sipas ligjit shqiptar, pushteti vendor është autoriteti që menaxhon dhe kontrollon aktivitetet në fondin pyjor, ku përfshihet edhe shfrytëzimi i pyjeve.

"Kemi raste sporadike të prerjeve të paligjshme të pyjeve, por nuk mund të themi që është fenomen i përhapur” – thotë Pjetër Imeraj, administrator i komunës Lekbibaj. Ai i përgjgjet interesit tonë për të ditur më shumë se si funksionon licensimi i kompanive që kanë të drejtën për prerjen e druve të zjarrit.

"Ne si komunë i paraqesim bashkisë së Tropojës nevojat që ka zona për dru zjarri gjatë stinës së dimrit. Nuk e përcaktojmë ne se kush vjen dhe pret” – thotë Imeraj. Pyetjes nëse kompanitë e licensuara janë të zonës apo vijnë nga Tirana, ai i përgjigjet nën zë: "nga Tirana” pa përmendur emër kompanie apo pa e zgjatur më shumë me detajet.

Përmes një kërkese zyrtare që i drejtuam Bashkisë Tropojë në lidhje me pretendimin e banorëve, ajo u përgjigj duke thënë se "Bashkia Tropojë nuk licenson asnjë kompani për dru zjarri, por procesi bëhet përmes tenderimit”. Sipas përgjigjes zyrtare, vëllimi drusor i përdorur për periudhën 2020-2024 ka qenë 8489 m3 dhe se ahu është ndër llojet e drurëve që janë prerë.

Tendera me vetëm një pjesëmarrës

Në lidhje me kontratën e firmosur me kompaninë fituese të tenderit, "Alxhef shpk” bashkia rekomandoi që të bazoheshim tek kontrata e publikuar në faqen e Prokurimeve Publike. Në këtë faqe, ajo çka bie në sy është fakti se në rastet kur kompania është futur në garën për tender në Bashkinë Tropojë, nuk ka pasur kompani tjetër konkurrente në garë.

Sipas ekspertëve të ekonomisë, tenderat me vetëm një pjesëmarrës janë gjithmonë flamur i kuq.

"Në vitet 2022-2023 jemi përzgjedhur për të furnizuar me dru zjarri shkollat dhe institucionet në varësi të bashkisë së Tropojës. Kemi zbatuar gjihçka parashikon kontrata dhe kemi prerë vetëm pemët e rrëzuara dhe ato të thara. Deklaroj me përgjegjësi të plotë që nuk kemi prerë apo transportuar lëndë drusore përtej asaj për të cilën jemi kontraktuar nga bashkia e Tropojës” – thotë Xhafer Fiora, pronar i kompanisë.

Sipas të dhënave të Qendrës Kombëtare të Biznesit, kompania "Alxhef Shpk” vepron prej rreth 20 vitesh në treg, regjistruar si biznes për përpunimin e materialeve të drurit, import-eksportin e lëndës drusore si dhe prodhimin e mobiljeve. "Ne nuk jemi të specializuar për prodhimin e mobiljeve” – deklaron Fiora. Ai shton se para vitit 2016 nuk ka pasur kontrata për shfrytëzimin e pyjeve.

Por sipas një tjetër regjistrimi në QKB, Fiora rezulton administrator i mëparshëm i kompanisë "Fjora”, e regjistruar në vitin 1995 dhe me objekt biznesi për ndërtim dhe shërbime të tjera, dhe në vitin 2009 me objekt të ndryshuar biznesi, atë të shfrytëzimit të pyjeve, tregtimin, prodhimin dhe import-eksportin e të gjitha llojeve të lëndëve të para të drurit.

Treg europian dhe amerikan

Klienti kryesor tek i cili "Alxhef shpk” transporton lëndë drusore për mbi 10 vite është "Minelli S.p.a”, pjesë e "Minelli Group”, kompani italiane e krijuar që nga viti 1937, e cila prodhon produkte druri të llojeve të ndryshme por është veçanërisht e njohur për kasat dhe qytat prej druri luksoze të armëve, produkte të cilat shiten në tregun europian dhe eksportohen edhe në tregun amerikan.

Marrëdhënia e tyre tregtare ka nisur në vitin 2012, bashkëpunim i cili, sipas kompanisë "Minelli S.p.a” nisi sepse kostoja e ulët e fuqisë punëtore në Shqipëri ishte më tepër konkurruese se vendet e tjera të rajonit.

Kompania thotë se nuk ka qenë në dijeni të akuzave të banorëve në Tropojë dy vite më parë, dhe se moratoriumi nuk i ka ndryshuar dinamikat e bashkëpunimit me "Alxhef shpk”.

"Ne dimë që Alxhef importon nga Mali i Zi dhe Kosova, sepse disponojmë materialet e nevojshme që na nevojiten për regjistrimin e EUTR 995/2010. Më vonë Alxhef nisi të furnizohet edhe nga Greqia” – thotë Marcello Minelli, përfaqësues i kompanisë.

Edhe "Alxhef shpk” thotë se importon nga shtete si Mali i Zi, Bosnje-Hercegovina, Kroacia, Kosova dhe Greqia dhe se "Minelli S.p.a”-në e furnizon kryesisht me doreza furçash të përmasave të ndryshme dhe pjesën tjetër me pelete druri ahu.

Italia destinacioni kryesor

Sipas të dhënave zyrtare të Institutit të Statistikave druri dhe produktet drusore janë një zë i qëndrueshëm i eksporteve shqiptare. Sipas këtyre të dhënave, që i referohen periudhës kohore 2012-2023, tendenca e drurit të eksportuar ka pësuar rënie të lehtë por kryesisht për qymyr-drurin. Ndër vite Italia ngelet shteti ku Shqipëria dërgon numrin më të madh të prodhimeve të drurit dhe letrës për eksport, sipas INSTAT.

Sipas OEC, databazës online të aktiviteteve ekonomike që përpunon të dhëna nga e gjithë bota, Shqipëria ka një histori të vjetër eksportesh me Italinë në periudhën e pas-tranzicionit, duke nisur nga viti 1995. Sipas të dhënave të publikuara, në vitin 2015, një vit para hyrjes në fuqi të moratoriumit, Shqipëria ka eksportuar dru dhe prodhime druri me vlerë tregu rreth 21 milionë euro, ku 71.7% e të gjithë sasisë së eksportuar shkonte në Itali. Pjesën më të madhe e zinin qymyr- druri, druri për mobilje dhe druri i sharruar.

Italia mbetet vendi i parë i eksporteve të drurit deri në vitin 2023, ku pas hyrjes në fuqi të moratoriumit vihet re një rënie e sasisë së eksportuar të qymyr-drurit por ngelet thuajse e njëjtë sasia e drurit të sharruar dhe drurit teknik.

Drejtoria e Përgjithshme e Doganave nuk vuri në dispozicion asnjë të dhënë në lidhje me import-eksportet e 10-vjeçarit të fundit, përfshirë këtu edhe kodet doganore për llojin e drurit të eksportuar.

Neglizhenca italiane në zbatimin e legjislacionit europian

Rregullorja e Bashkimit Europian për lëndën drusore, EUTR, hyri në fuqi në vitin 2013 për të luftuar aktivitetin e paligjshëm të drurit dhe nënprodukteve të tij. Vendosja e EUTR në teori nënkupton ndalimin e hyrjes së drurit të paligjshëm në tregun e BE-së. Dhjetë vite më vonë, në 2023-in, BE miraton një tjetër rregullore, këtë herë të quajtur Rregullorja e BE-së për Shpyllëzimin, EUDR, e cila ka nisur zbatimin në terren.

EUTR parashikon që çdo sasi druri, prodhuar në BE ose importuar në BE, duhet të ketë të bashkëngjitur një dokumentacion të zgjeruar, përfshirë origjinën e drurit, pra burimin dhe llojin e tij.

Ekspertë të EUTR/EUDR në Itali thonë se rregulloret kanë më shumë forcë morale se sa ligjore.

Davide Pettenella, profesor i ekonomisë pyjore në universitetin e Padovës dhe njëkohësisht ish-konsulent i FAO (Organizata e Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë) në zonën e Ballkanit, thotë se "Shqipëria përbën një rast unik, sepse është i vetmi vend nën efektin e moratoriumit dhe një pjesë e konsiderueshme e pyjeve, sidomos ato me vlerën më të madhe, janë pronë publike, tradicionalisht e menaxhuar përmes planeve të menaxhimit”. Ky kombinim, sipas tij, "favorizon përhapjen e rasteve korruptive”.

Sipas tij, EUDR nuk do të ndalonte veprimtarinë e paligjshme në rastin e Shqipërisë, sepse sistemi funksionon kur bëhet fjalë për dru të gjurmueshëm dhe të ligjshëm, por në një rrjet korrupsioni, që nis nga prerja e paligjshme, kontrollet në pikat doganore, në matjet, shitjet dhe eksportet, është thuajse e pamundur.

Ndërkohë, burime nga policia pyjore italiane pranojnë se veprojnë kryesisht përmes kontrollit të dokumentacioneve dhe dalin në terren për kontrolle të rastësishme çdo dy vjet.

Një burim konfidencial, prej vitesh në sektorin e ndërtimit, thotë se "druri vjen në Itali me një dokumentacion ku origjina e drurit është e falsifikuar. "Hyn këtu me dokumente bullgare ose greke ose nga vende të tjera të Ballkanit Perëndimor dhe trajtohet si mall i importuar brenda Europës. Sipas mendimet tim, në Itali nuk kanë informacion, nuk pyesin ose nuk u intereson, sepse atyre u nevojitet vetëm që të blejnë dru dhe të prodhojnë me të parkete dhe mobilje”.

Deklarimet e dhëna nga burimi në kushtet e anonimatit nuk u provuan dot gjatë këtij hulumtimi, edhe për shkak të refuzimit të dhënies së informacioneve zyrtare nga autoritetet lokale dhe qendrore në Shqipëri dhe Itali.

Moratoriumi shqiptar nuk mjafton

"Në 20 vitet e fundit Shqipëria ka humbur përafërsisht rreth 33% të biomasës drusore” – thotë Abdulla Diku, inxhiner pyjesh që prej vitesh studion në terren situatën në pyjet shqiptare. Sipas tij, piku i masakrës mjedisore në pyjet e vendit ka ndodhur në vitin 2011, por vijon ende.

"In the past, we had 80 million cubic meters of forest volume, while now we have about 53-54 million m3, as a result of illegal logging and fires," emphasizes engineer Diku, referring to official data from institutions.

Even for "Global Forest Watch", an international structure that monitors forests around the world, Albania is considered one of the most problematic countries in terms of the loss of forest areas as a result of illegal logging and fires. The latest GFW report shows that in the last 20 years "Albania has lost 6.5% of the total area covered by forests".

Problems with the management of the forest moratorium are also highlighted in the European Union's 2024 report on Albania's progress in reforms undertaken as part of the accession process.

"The insufficient implementation of laws on deforestation remains worrying. Despite the forest moratorium, the situation continues to remain uncontrolled," the announcement states.

Last year alone, within the framework of the funds provided to countries in the process towards EU membership, the latter gave Albania a fund of 67.35 million euros to be used in many areas, such as the fight against corruption, local governance, forest protection and many others that are considered of particular importance.

EU: Albania, far from renewable energy

However, in the Environment Chapter, the European Union continues to have dissatisfaction with Albania. The European ambition of decarbonization - to leave behind energy produced from fossil fuels and to produce only clean energy through wind and solar energy sources - seems to be far from the situation in Albania.

Forests have the natural power to absorb carbon dioxide through photosynthesis and store it in trees, soil, and other parts of the ecosystem, accomplishing what is known as carbon sequestration. Deforestation does not help the process.

"The level of emission reductions planned for the period 2021-2030 in the National Energy and Climate Plan was not updated in 2024. This plan relies fundamentally on carbon sequestration from forests, but has very limited measures and tools to protect and manage forests," the report says. /DW/