“Koronavirusi është e para e një serie krizash që ushqejnë njëra-tjetrën dhe që do të prekin planetin cep më cep” thotë Fareed Zakaria, jo thjesht e vetëm një prej analistëve më të njohur të CNN-it, por edhe një prej ekspertëve më me influencë në gjeopolitikë të epokës së globalizmit.
“Pse jeni kaq pesimist?
F.Z. “Se nuk po arrijmë të kuptojmë përmasat e krizës dhe çmimin që bota mbarë rrezikon të paguajë. Nuk kemi për t’u kthyer as në pamjen e jashtme të një jete normale në qoftë se fuqitë e mëdha nuk do të gjejnë një mënyrë për të bashkëpunuar e për ta përballuar të bashkuara.
“Kriza e parë është ajo e shëndetësisë, e cila shkaktoi edhe atë të ekonomisë”
F. Z. “Shtetet e Bashkuara në dy vitet e recesionit 2008-2010 humbën 8.8 milion vende pune. Vetëm dy javët e shkuara u humbën 10 milion vende pune. Kriza ekonomike mbart me vete edhe atë politike dhe afron rrezikun e default-it të shumë vendeve. Po e shohim të zhvillohet në mënyrë dramatike në Bashkimin Europian, i cili po përballet me sfidën më të madhe në historinë e vet. Italia hyri në krizën me një borxh të lartë publik, i cili do të rritet edhe më për të përballuar pasojat ekonomike të pandemisë. Por jo vetëm Italia: perspektiva e kolapsit fiskal është reale për një sërë vendesh të BE-së. Madje edhe Gjermania, që nuk ka pësuar ndonjë recesion prej 10 vjetësh, parashikon një tkurrje të PBB-së përtej 5%. E megjithatë nuk arrij të shoh një përgjigje të përbashkët adekuate. E vetmja gjë që të bie në sy është rikthimi i kufive të brendshëm. Nuk ka një perceptim të një kanosjeje ekzistenciale: në qoftë se Europa nuk bëhet e ndërgjegjshme, duke vepruar të gjithë bashkë në shkallë të gjerë dhe me instrumente të rinj, rrezikon të hyjë në një spirale prej së cilës s’ka për të mundur të dalë dot më”.
“Alarmi tjetër që ju lëshoni është hedhja në erë e ekonomive të vendeve në zhvillim. Kriza e katërt ka të bëj me vendet prodhuese të naftës: kërkesa për naftë pothuajse është zhdukur. Vende pa qëndrueshmëri politike si Libia dhe Iraku pa asistencë dhe përpjekje të bashkërenduara rrezikojnë të shpërthejnë”.
F. Z. “Nuk dimë ndonjë gjë të madhe se çfarë ndodh në të vërtetë në Indi, Brazil, Nigeri, Indonezi ku shifrat e pandemisë ngjajnë të jenë ende modeste. Ma merr mendja që bëjnë shumë pak teste dhe për këtë arsye janë artificialisht kaq të ulët. Por po vijnë duke u rritur: në Brazil infektimet janë trefishuar në gjashtë ditë. Me përjashtim të faktit që mund të jenë me shumë fat, virusi ka të ngjarë të godasë edhe atje dhe kështu mund të arrijmë në qindra e mijëra, në mos miliona raste, po të kemi parasysh që strukturat shëndetësore të tyre nuk kanë të krahasuar as për së largu me ato të vendeve europiane; kështu që shifrat e mortalitetit do të jenë të paparashikuara. Edhe atje skenari ekonomik ka për të qenë ekuivalent me atë të Depresionit të Madh, por ndryshimi i këtyre vendeve është se ato nuk mund të presin kartmonedhë: mund ta bëjnë SHBA-ja, Kina, Europa po qe se vendos të bashkohet, ndërkohë që India dhe Brazili nuk e kanë këtë opsion. Atëherë do t’iu duhet të hyjnë në borxhe në tregjet financiare ndërkombëtare. Fondi Monetar Ndërkombëtar thotë se ekonomitë e vendeve në zhvillim kanë nevojë për 2500 miliard dollarë ndihma. Në këtë klimë kush mund t’i mbledhë këto shuma? Pra, është një bombë me sahat”.
“Përse kriza e katërt që evokon, ajo e shteteve prodhuese të naftës, ju shqetëson kaq shumë? Çmimi i naftës nuk ka për të qenë për një kohë të gjatë kaq i ulët; mjaftoi një shenjë mirëkuptimi midis Rusisë dhe Arabisë Saudite për të ngritur në 24 orët e fundit dhe për ta çuar në 30 dollarë për fuçi”.
F. Z. “Ajo që thonë privatisht menaxherët e industrisë është se parashikimet e tyre bazohen mbi një çmim jo prej 30 por 10 dollarësh për fuçi. Ata thonë se nuk kanë parë asgjë të këtillë. Kërkesa për naftën për transport nuk është se ka rënë, është zhdukur ose gati zhdukur: aeroplanët nuk fluturojnë, automjetet nuk shiten. A e dini se çfarë do të thotë për vende si Libia, Nigeria, Irani, Iraku ose Venezuela ku 90 % e të ardhurave publike vjen nga nafta? Qeveritë e këtyre vendeve fillojnë të fitojnë vetëm kur çmimi për fuçi nis të jetë 60 dollarë, kështu që shumë shpejt do të ndodhen para dilemës nëse duhet të vazhdojnë të prodhojnë në pasiv për të mos humbur kuotat e tregut apo të mbyllin gjithçka. Flasim për vende me paqëndrueshmëri të lartë politike: luftra civile, dhunë, uri, kriza sociale, terrorizëm. Dhe të gjitha këtyre vjen e iu shtohet edhe pandemia. Pa asistencë dhe përpjekje të bashkërenduara do të shpërthejnë, duke prodhuar valë refugjatësh, përhapje të virusit, të terrorizmit përtej kufive të vendeve të tyre”.
“E megjithatë ju tregoni një rrugë, atë të bashkëpunimit në radhë të parë midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës, çka për momentin ngjan diçka e paarritshme”.
F. Z. “Është e vërtetë. Bashkëpunimi global është në kolaps dhe SHBA, liderat tradicionalë dhe organizatorët e këtyre përpjekjeve, kanë hequr dorë nga roli i tyre. Por një strategji kundër krizës së pandemisë mund të funksionojë vetëm atëherë nëse Amerika, Kina dhe në rast të një kombinimi ideal edhe Bashkimi Europian fillojnë të bashkërendohen e të bashkëpunojnë. Për shembull, ndalimet e udhëtimit si masë parandaluese duhet të qenë marrë nga të gjithë së bashku, për të shmangur mbipopullimin në aeroporte, çka kontribuoi në përhapjen e Covid-19. Ndërkohë që administrata e Trumpit e shpalli pa iu thënë gjë europianëve. Edhe një herë në qoftë se duam t’i fusim njerëzit në punë për të bërë të mundur që të vihet në lëvizje ekonomia globale, kjo gjë duhet bërë së bashku: njoh sipërmarrës në New York që nuk rifillojnë, duke qenë se kërkesa e tregut të tyre është në Europë. Veç kësaj duhen krijuar konsorciume ndërkombëtare për të bashkuar burimet për kërkimet e gjetjes së vaksinës kundër Covid-19, duke ndjekur modelin fitimtar të luftës kundër SIDA-s. Problemi është se pandemia prodhon instinkte të fuqishme proteksioniste, të kuptueshme por të palogjikshëm: kur mendon se jemi të gjithë në të njëjtën varkë.
“Administrata amerikane e kupton apo do të na duhet të presim një tjetër president?”
F. Z. “Avantazhi me Trumpin është se nuk beson në asgjë dhe si oportunist që është në qoftë se sheh një përfitim mund të ndryshojë. Por kam ndonjë dyshim, duke qenë se ka instinkte nacionalisti dhe ka prirjen t’ua hedhë gjithmonë fajin të tjerëve: në këtë krizë janë kinezët, të cilët e kanë hak të qortohen ashpër, duke qenë se janë në origjinë të epidemisë. Por edhe ai e nënvlerësoi problemin. Të akuzojmë njëri-tjetrin nuk vlen për gjë. Për fat të keq po përballemi me të parën krizë të vërtetë globale në një kohë kur shumë vende të mëdha qeverisen nga nacionalistë: SHBA-ja, Kina, India, Rusia, Brazili”.
*Përktheu për Politiko.al: Virgilius
Financuar Nga Bashkimi Europian
