Igli Tola
Seanca plenare e së enjtes, 21 maj, nisi e bitisi me retorika, akuza e replika mbi shembjen e Teatrit Kombëtar. Nën ‘mejgullnajën’ e ‘pluhurin’ që ngriti ‘shembja’ e godinës Parlamenti i Shqipërisë miratoi me 88 vota pro, 16 kundër dhe 3 abstenim ligjin mbi “Tregjet financiare të mbështetura në teknologjinë e regjistrave të shpërndarë” (blockchain). Ligji kaloi në heshtje, edhe se një pjesë e mirë e ‘përfaqësueve’ tanë dinjitozë në atë aulë as nuk kanë njohuri elementare mbi financat apo ‘fintech’ dhe as nuk ‘denjojnë’ të informohen mbi çështjet për të cilat votojnë, se mesa duket kanë punë e angazhime të tjera shumë më të rëndësishme e dobiprurëse.
Kështu, prej së enjtes u bëmë vendi i katërt europian (pas Maltës, Lihteshteinit e Francës) që ka liberalizuar dhe rregulluar tregun e ‘bitcoin-eve’. Teknologji që lindi pas krizës së 2008, ku sistemi bankar u shfaq mjaft ‘fragil’. Si antipod i institucioneve tradicionale financiare, kjo teknologji mundëson kryerjen e pagesave, pa kontrollin e Bankës Qendrore, në kohë reale dhe me kosto (tarifa) minimale; po ashtu edhe aksione, hipoteka objektesh, sigurimi i pronës apo transfertat ‘qarkullojnë’ në të katërt cepat e globit pa kurrëfarë pengese fizike, legale apo tarifore.
Pavarësisht gjithë këtyre avantazheve dhe mundësive që ofron ‘blockchain’, vendet më të industrializuara dhe me shërbimet financiare më të avancuara dhe të kompjuterizuara, po hezitojnë të adoptojnë rregullimin e kriptomonedhave. Kjo pasi paradoksi i tyre është se ato shmangin hallkat e ndërmjetme, si noterët, bankierët, siguruesit, që garantojnë tregun dhe transaksionet (duke pasur detyrim ligjor të njoftonin mbi transaksionet mbi 10.000 euro ose dyshime mbi individë ose subjekte të përfshirë në skema të tilla). Tani të gjitha elementet e sigurisë janë në dorë të teknologjisë, e këtu qëndron edhe rreziku se përse bota heziton ta ‘përqafojë’ monedhën digjitale. Në një autonomi të plotë e pa kurrfarë mundësi ndërhyrje nga BQ-të, predispozicioni është i lartë për t’u përballur me skema mashtruese (Ponzi), apo skema të tjera të paautorizuara për të ofruar aktive virtuale e më pas këto aktive virtuale të përdoren për pastrim parash apo manipuluar tregjet.
Sipas Zyrës së OKB-së për Drogën dhe Krimin, vlerësohet se 2 deri 5% e GDP-së globale ose 800 miliardë dollarë deri në 2 trilion dollar pastrohet çdo vit, e 30% e tij përmes parasë ‘së padukshme’ (në ‘blockchain’ )
Miratimi i një ligji të tillë ndodh teksa ende vendi ynë karakterizohet nga një shkallë e lartë informaliteti (zërat më optimistë thonë 30%), edukim financiar i pakët ose i mangët nga masa e për më keq duke qenë të renditur në ‘listën gri’ të Moneyval. Në një situatë të tillë makroekonomike, çdo shtet ‘normal’ do të rezervohej para një aventure të tillë. Ama ne, kemi guximin që ta aplikojmë atë njëkohësisht edhe me një amnisti të gjerë fiskale, që është premtuar të nisi në vjeshtën e këtij viti, fiks kur do të hyjë në fuqi edhe ky ligj, në 1 Shtator.
Amnistia përdoret në parim duke shpresuar që t’iu japin një mundësi ekonomisë informale që të formalizohet. Disa qeveri e shikojnë edhe si një metodë të butë, me kosto të ulët administrative, për të kthyer “në vathë delet e humbura të kullotës së Perëndisë” që gabimisht apo në pamundësi nuk kanë paguar taksat. Përpos kësaj shikohet edhe si stimul ndaj ekonomisë duke shtuar kapitalin që futet në qarkullim në treg.
Mirëpo, amnistia ka kosto shumë më të mëdha se përfitimi, e nuk bëhet fjalë thjesht për kosto materiale, por mbi të gjitha se do të formalizojë paratë e pista të akumuluara nga trafiqet e drogës, kontrabanda dhe korrupsioni, që do i japi mundësi krimit në Shqipëri që të organizohet e ‘çimentohet’ edhe më tej. Amnistia do të bëjë krimin që të hedhi ‘metastazat’ e tij edhe më tej në ekonominë e vendit duke e zaptuar tërësisht e në mënyrë të pakthyeshme ‘tashmë me letra’ e jo veç me dhunë e ‘në të zezë’.
Po pse ‘kriptomonedha’ dhe amnistia bashkë bëhen kaq të rrezikshme?
Për të pastruar paratë përmes ‘kriptomonedhave’, hapen llogari në internet me shkëmbime digjitale të monedhave, të cilat pranohen të shkëmbehen dhe transferohen në llogaritë bankare. Këto shuma parash lëvizen në sistemin ‘cryptocurrency’ duke përdorur ‘coin mixer’ apo procesin zinxhir të kalimit në valuta ‘kryq’. Gjithashtu mund të përdoren edhe mjete më të sofustikuara, si monedha me privaci (privacy coins), të dizajnuara për të rritur anonimatin, siç janë Monero dhe Zcash.
Gjatë ‘pastrimit’, ata manipulojnë në vijimësi adresat dhe e bëjnë gjithnjë e më të vështirë për hetuesit të ndjekin ‘gjurmët’ e transaksionit. Përziejnë sasinë fillestare të ‘kriptomonedhave’ me ‘kriptomonedha’ të tjera, dhe më pas fillojnë të dërgojnë pjesë-pjesë (me sasi të vogla) ‘kriptomonedha’ në një adresë të zgjedhur, duke arritur shumën origjinale të dakortësuar. Sapo origjina e parave të jetë mjaftueshëm e ‘zbehtë’, fondet janë integruar në sistemin legjitim financiar.
Në këtë moment që llogaria është ‘legjitime’, paratë hyjnë në ekonomi kollaj, mjafton të paguhet tarifa tatimore e vendosur për amnistinë. Pra, amnistia ndihmon t’i vihet ‘vula’ finale procesit.
Financuar Nga Bashkimi Europian
