Pse luftojnë Armenia dhe Azerbajxhani në Nagorni-Karabak/ E SHPJEGUAR

nga Ariel Cohen/ Hayley Arlin

COVID-19, murtaja, dhe tani lufta. Sikur 2020 të mos ishte mjaftueshëm mizore, luftimet shpërthyen më 27 shtator midis Armenisë dhe Azerbajxhanit përgjatë vijës së kontaktit të rajonit të Nagorni-Karabakut, duke e çuar Kryeministrin armen Nikoll Pashinyan të shpallte ligjin ushtarak dhe mobilizimin total. Presidenti Ilham G. Aliyev i Azerbajxhanit iu drejtua kombit të tij dhe ligji i pjesshëm ushtarak u shpall në një numër rajonesh të Azerbajxhanit, përfshirë kryeqytetin Baku. Karabaku ka qenë në zemër të konfliktit Armeno-Azerbajxhanas që nga viti 1988, i cili rezultoi në armëpushimin e vitit 1994 dhe përndezje të rastit.

Shkallëzimi aktual është më i rëndi që nga viti 1994. Përshkallëzimi vjen dy muaj pas një shpërthimi tre-ditor në rajonin Tovuz /Tavush të Azerbajxhanit / Armenisë përkatësisht, qindra kilometra larg Karabakut.

Nagorni-Karabaku, që përkthehet në "kopsht i zi malor", është një bashkim i fjalëve ruse dhe turke. Eshtë një rajon pa dalje në det brenda kufijve të Azerbajxhanit, i pushtuar nga Armenia dhe i rrethuar nga një zonë e mbrojtur e militarizuar. Gjeografia e rajonit është e komplikuar më tej nga eksklava e Republikës Autonome Nakhichevan të Azerbajxhanit brenda Armenisë, e vendosur në jugperëndim të Nagorni-Karabakut pranë kufirit iranian. Çdo veprim masiv azerbajxhanas kundër Karabakut mund të rezultojë në një ofensivë të Armenisë kundër Nakhichevan.

Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, tensionet e gjata mbi pretendimet konfliktuale filluan të vlonin. Në vitin 1988, Asambleja Kombëtare e Nagorni-Karabakut votoi për t'u bërë pjesë e Armenisë, duke shkaktuar dhunë midis forcave Azere dhe Armene dhe spastrim etnik nga të dy palët. Komuniteti ndërkombëtar nuk e njohu votën, pasi pranoi integritetin territorial të shteteve që dolën nga Bashkimi Sovjetik.

Një referendum i mbajtur në 1991 - i bojkotuar nga banorët azerë të rajonit - shpalli pavarësinë nga Azerbajxhani. Deri në vitin 1992, konflikti u zgjerua në një luftë në shkallë të plotë, duke rezultuar në midis 20,000 dhe 30,000 vdekjeve të ushtarakëve dhe mbi një milion njerëz të zhvendosur.

Presidentët armenë dhe azerbajxhanas nënshkruan një armëpushim të ndërmjetësuar nga Rusia në 1994, duke e lënë Nagorni-Karabakun nën kontrollin nominal të Armenisë. Po atë vit, Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë (OSBE) formoi Grupin e Minskut, i ngarkuar për të lehtësuar një paqe të qëndrueshme midis dy kombeve. Bashkëkryetarët e organizatës - Franca, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara - nuk e njohin pavarësinë e vetëshpallur të Nagorni-Karabakut dhe ende kundërshtojnë dorëzimin e zonës plotësisht Azerbajxhanit përpara një zgjidhjeje të negociuar.

Pavarësisht nga përpjekjet e diplomatëve të Grupit të Minskut, të dy palët refuzojnë të zgjidhin konfliktin në mënyrë paqësore. Vendndodhja e Nagorni-Karabakut në skajin lindor të Europës, preokupimi i Shteteve të Bashkuara dhe Europës me Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut dhe sfidat e angazhimit diplomatik të regjimeve autoritare kanë përparim të kufizuar. Interesat divergjentë midis drejtuesve të Grupit të Minskut e kanë shndërruar platformën e paqes në një forum të deklaratave në vend të ndërtimit të paqes.

“Lufta ka filluar midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Ishte sa e parashikueshme, aq edhe e panevojshme”, na tha Richard Kauzlarich, ish Ambasadori i SHBA në Azerbajxhan. “Njerëzit e varfër të Armenisë dhe Azerbajxhanit po paguajnë çmimin për udhëheqje të pafrymëzuar në Baku dhe Jerevan që nuk pranuan të shfrytëzonin rast pas rasti për t’u ballafaquar në mënyrë paqësore me konfliktin në lidhje me Karabakun. Tani lufta nuk ka të bëjë më me Karabakun. Se si do të përfundojë kjo është e pasigurt, por një gjë është e sigurt - Azerbajxhanasit dhe Armenët do të vdesin për shkak të kësaj tragjedie të panevojshme. [Ky është një shembull se si] angazhimi i fuqive të jashtme për një zgjidhje paqësore nuk do të funksionojë nëse është më i madh se angazhimi i të dy palëve në konflikt - Armenia dhe Azerbajxhani. "

Tensionet përsëri janë shndërruar në dhunë të një niveli të paparë dhe fuqitë rajonale kanë marrë anë, me Turqinë që i vjen në ndihmë Azerbajxhanit ndërsa Rusia e lidhur tradicionalisht me Armeninë ka bërë thirrje për një armëpushim të rinovuar dhe bisedime të mëtejshme paqësore. "Duke nisur një sulm të ri kundër Azerbajxhanit, Armenia ka treguar edhe një herë se përbën kërcënimin më të madh kundër paqes në rajon," tha Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan në 27 shtator. Presidenti rus Vladimir Putin bëri thirrje për një fund të menjëhershëm të armiqësive pas bisedës me Kryeministrin Armen Nikoll Pashinyan. Rusia është një aleate historike e Armenisë dhe shpërthimi i Karabakut mund të jetë një tjetër test stresi për marrëdhëniet komplekse Moskë-Ankara.

Nafta është e rëndësishme edhe në këtë konflikt. Dy tubacione transportojnë naftë dhe gaz nga Azerbajxhani përmes Kaukazit, që të dy kalojnë vetëm 60 km nga Nagorni-Karabaku. Rajoni i Kaspikut i pasur me naftë dhe gaz ka vetëm dy rrugë eksporti në Perëndim: një përmes Rusisë dhe një përmes Kaukazit. Konflikti në Nagorni-Karabak mund të rrezikojë dy tubacionet: tubacionin kryesor të naftës Baku-Tbilisi-Ceyhan dhe tubacionin e gazit Trans-Anatolian. Shpresat e Europës për të kapur burimet e Kaspikut për të zvogëluar varësinë e saj nga burimet ruse të naftës së papërpunuar mund të jenë në rrezik. Sipas strategjisë së saj të Korridorit të Gazit Jugor, BE shpreson të shohë një shtesë prej 16 miliardë metra kub gazi Kaspik të vijnë përmes tubacionit të Kaukazit Jugor.

Burime që anojnë nga azerët po raportojnë vendosjen nga Armenia të luftëtarëve të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) pranë tubacionit të naftës Baku-Tbilisi-Ceyhan dhe Korridorit Jugor të Gazit në këtë shpërthim të dhunës së fundit, ndërsa burimet pro-kurde dhe ruse raportojnë vendosjen e milicëve myslimanë të mbështetur nga Turqia nga Siria në Azerbajxhan - për të luftuar armenët.

Irani tani po ndërhyn, duke kërkuar paqe dhe deklaruar synimet "për të përdorur të gjitha aftësitë për të ndihmuar që bisedimet të fillojnë". Kjo mund të nxisë Shtetet e Bashkuara të marrin një rol proaktiv në negociatat e një armëpushimi.

Rusia i ka duart plot. Ka marrëdhënie të komplikuara me Pashinyan, i cili erdhi në pushtet në një "revolucion kadife" pa bekimin e Moskës. Gëzon lidhje të forta me Bakunë, përfshirë shitjet e armëve. Ajo është e preokupuar me helmimin e liderit të opozitës Alexei Navalny, mbështetjen e diktatorit Bjellorus Alyaksandr Lukashenka dhe zgjedhjet e ardhshme në SHBA. Kremlini do të duhet të balancojë dëshirën e tij për të mbrojtur ndikimin e tij politiko-ushtarak në rajon me sigurimin e interesave strategjikë dhe ekonomikë përballë Turqisë.

Pasionet janë të larta si në Baku ashtu edhe në Jerevan. Rreziku i përshkallëzimit të mëtejshëm është i madh dhe konflikti mund të zvarritet edhe në Moskë dhe Ankara. Kjo nuk është në interesin e askujt. Shtetet e Bashkuara duhet të aktivizojnë menjëherë Grupin e Minskut për të vendosur një armëpushim të qëndrueshëm. Mosveprimi është shumë i rrezikshëm.

*Ariel Cohen është një bashkëpunëtor i vjetër jorezident në Këshillin e Atlantikut dhe drejtor i Programit të Energjisë, Rritjes dhe Sigurisë në Qendrën Ndërkombëtare të Taksave dhe Investimeve (ITICnet.org). Ai është drejtori themelues i International Analysis Ltd.

*Hayley Arlin është praktikante në Qendrën Ndërkombëtare të Taksave dhe Investimeve.

Kontakto me Politiko në rast se: Mendoni se nuk shkruajmë Shqip Mendoni se kemi bërë shkelje etike Mendoni se kemi bërë CopyPaste Mendoni se kemi bërë FakeNews Doni të postoni nje Lajm