11 maji/ Analiza e IFIMES: Shansi i fundit për Shqipërinë që të bëhet ‘shtet normal’, si po e mashtron Rama-Perëndimin

Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) me seli në Lubjanë, Slloveni, kryen rregullisht analiza të ngjarjeve që përfshijnë Lindjen e Mesme, Ballkanin dhe çështjet globale. Përpara zgjedhjeve parlamentare të planifikuara për 11 maj 2025, IFIMES ka përgatitur një analizë të peizazhit aktual politik në Republikën e Shqipërisë.

Nga analiza e thelluar me titull “Zgjedhjet parlamentare në Shqipëri 2025: Shansi i fundit për Shqipërinë që të bëhet një ‘shtet normal’”, ajo paraqet fragmentet më të rëndësishme dhe bindëse të këtij momenti me rënd♪7si historike për shtetin shqiptar.

Shkrimi i plotë:

Më 11 maj 2025, Shqipëria do të mbajë zgjedhjet e saj të njëmbëdhjetë parlamentare që nga rënia e regjimit komunist të Enver Hoxhës në vitin 1991.

Një total prej 140 anëtarësh të parlamentit do të zgjidhen në 12 zona zgjedhore shumë-anëtarëshe, duke përdorur një sistem përfaqësimi proporcional me lista të hapura. Pragu zgjedhor kombëtar është vendosur në 1% dhe mandatet do të ndahen sipas metodës D'Hondt. Për herë të parë, parashikohet një pjesëmarrje e konsiderueshme nga diaspora.

Ndryshimet demografike kanë çuar në ndryshime në ndarjen e vendeve parlamentare midis zonave zgjedhore. Në zonën zgjedhore të Tiranës, për shembull, do të zgjidhen 37 deputetë; në Fier, 16; në Durres dhe Elbasan, nga 14 secila; në Vlorë, 12; në Shkodër, 11; në Korçë, 10; në Lezhë dhe Berat, nga 7 secila; në Dibër, 5; në Gjirokastër, 4; dhe në Kukës, do të zgjidhen vetëm tre përfaqësues.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka regjistruar 53 parti politike dhe 3 koalicione. Për t'u kualifikuar për votim, partitë duhet të përfaqësohen në parlamentin aktual ose të paraqesin 5,000 nënshkrime mbështetëse, ndërsa koalicionet duhet të mbajnë vende parlamentare ose të sigurojnë 7,000 nënshkrime.

Në zgjedhjet e ardhshme parlamentare, dy blloqe të mëdha politike do të përballen përsëri: Partia Demokratike - Aleanca për një Shqipëri të Madhe (ASHM), e udhëhequr nga Sali Berisha (PD), dhe blloku i Kryeministrit aktual Edi Rama (PS), i formuar rreth Partisë Socialiste .

Disa parti më të vogla politike do të kandidojnë gjithashtu në zgjedhje, duke përfshirë Koalicionin Euroatlantik, Lëvizjen Së Bashku, Partinë e Mundësive dhe Nismën "Shqipëria Bëhet". Disa nga këto parti konsiderohen parti satelite të Edi Ramës.

Pavarësisht retorikës vetë-uruese të Kryeministrit Edi Rama (PS) në lidhje me arritjet e supozuara të administratës së tij, Shqipëria mbetet një nga vendet më pak të zhvilluara në Evropë. Pas rënies së regjimit të ngurtë komunist të Enver Hoxhës në vitin 1991, pritej gjerësisht që forcat retrograde të vendit do të liheshin përgjithmonë në histori.

Megjithatë, që kur erdhi në pushtet në vitin 2013, Partia Socialiste (PS) e Edi Ramës - pasardhësja e ish-Partisë Komuniste të Shqipërisë - ka arritur të krijojë një regjim hibrid që kombinon elementë të sundimit të Slobodan Millosheviqit dhe Enver Hoxhës.

Negociatat me BE-në dhe rritja e krimit dhe korrupsionit
Edhe pse Shqipërisë iu dha statusi i kandidatit për në BE në shtator 2014, negociatat e pranimit filluan vetëm në fund të vitit 2022. Detyrat kryesore që vendi pritet të adresojë përfshijnë reformën gjyqësore, luftimin e krimit (veçanërisht trafikimin e drogës dhe qenieve njerëzore) dhe korrupsionin, sigurimin e pavarësisë së medias, depolitizimin e institucioneve, përmirësimin e efikasitetit dhe nxitjen e një dialogu më dinamik midis qeverisë dhe opozitës - të gjitha me qëllim që procesi i reformës të bëhet më gjithëpërfshirës dhe me ritëm më të shpejtë.

Presioni politik, frikësimi, korrupsioni i përhapur dhe burimet e kufizuara vazhdojnë të pengojnë gjyqësorin të funksionojë plotësisht, në mënyrë të pavarur dhe efektive. Korrupsioni përshkon të gjithë sektorët dhe nivelet e qeverisjes, duke përfshirë prokurimin publik dhe partneritetet publik-private.

Negociatat e pranimit në BE nuk janë aspak afër asaj që regjimi i Edi Ramës dhe disa zyrtarë të BE-së po përpiqen të paraqesin.

Vlerësimet sugjerojnë se të ardhurat nga tregtia e narkotikëve tejkalojnë madhësinë e buxhetit kombëtar të Shqipërisë - duke e bërë trafikimin e drogës sektorin e vetëm vërtet "në rrugën evropiane". Shkalla e krimit dhe korrupsionit në Shqipëri mund të krahasohet me atë që rrethon Milorad Dodik (SNSD), i cili, së bashku me rrethin e tij oligarkik, besohet se zotëron asete me vlerë tre miliardë euro vetëm në Slloveni - ekuivalente me buxhetin vjetor të një shteti të vogël.

Edi Rama po përpiqet të krijojë përshtypjen se të gjithë të tjerët në Shqipëri janë kriminelë përveç tij, duke drejtuar gishtin nga rivalët e tij politikë, veçanërisht udhëheqësit e opozitës Sali Berisha (PD) dhe Ilir Meta (PL).

Edi Rama po mashtron Perëndimin
Partia Socialiste nuk ka arritur kurrë të bëhet një parti moderne evropiane e krahut të majtë, as në aspektin e programit dhe as të ideologjisë. Katër prioritetet e saj të deklaruara - rimëkëmbja ekonomike, ripërtëritja sociale, rivendosja e demokracisë dhe integrimi evropian - kanë mbetur të paplotësuara. Vala fillestare e optimizmit u zhduk shpejt dhe Edi Rama erdhi për të simbolizuar "kanabizimin e Shqipërisë" dhe lulëzimin e krimit të organizuar dhe tregtisë së narkotikëve.

Presioni i panevojshëm dhe heshtja e medias mbeten konstante në Shqipëri. Regjimi i Edi Ramës ka promovuar partneritete publiko-private me struktura kriminale si një variant modern i modelit autoritar të plaçkitjes, të gjitha duke u zhvilluar para syve të qytetarëve shqiptarë.

Rrënjët e situatës aktuale qëndrojnë në bashkëpunimin personal dhe të drejtpërdrejtë midis Partisë Socialiste (PS) dhe rrjeteve të krimit të organizuar. Emërimi i individëve me precedentë të rëndë kriminalë në pozicione në parlamentin kombëtar dhe qeverisjen vendore ka çuar në një rritje të aktivitetit të rrjetit kriminal, veçanërisht në prodhimin dhe trafikimin e narkotikëve. Bashkëpunimi i drejtpërdrejtë midis autoriteteve ekzekutive të Shqipërisë dhe rrjeteve të krimit të organizuar, së bashku me vetëkënaqësinë gjyqësore, ka mundësuar blerjen e votave të financuara përmes mjeteve kriminale dhe të ardhurave të paligjshme nga droga.

Rama është bërë një autokrat total i cili de facto mban kontroll absolut mbi të gjitha segmentet e shtetit dhe shoqërisë. Pyetja qendrore është se kush në Perëndim po e mundëson sundimin e tij dhe nëse zyrtarët e huaj - veçanërisht nga BE - janë bashkëpunëtorë në oktapodin e korrupsionit që ai ka krijuar. Si një njeri i fortë i korruptuar, Edi Rama vazhdon të mashtrojë Perëndimin.

Ai ka bërë çmos për të fituar favorin e Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, dhe për të siguruar akses të drejtpërdrejtë tek ai, ndërkohë që ka ruajtur lidhje të ngushta dhe të mirë-vendosura me kundërshtarët më të ashpër të Trump në Uashington. Përpjekjet e tij për të organizuar një takim apo edhe një darkë me Donald Trump Jr. në fund të fundit rezultuan të pasuksesshme.

A mund të përmbyset regjimi i Edi Ramës?

Partia Demokratike, nën Sali Berishën, luajti një rol vendimtar në rrëzimin e regjimit të Enver Hoxhës. Por a mund të ekzistojë vërtet Shqipëria pa një regjim dhe të bëhet një shtet normal demokratik i ndërtuar mbi standardet më të larta demokratike, ekonomikisht i begatë dhe që ofron një perspektivë të fortë për të ardhmen?

Partia Demokratike dhe Sali Berisha, në aleancë me partitë e tjera të opozitës dhe më e rëndësishmja me mbështetjen e votuesve dhe popullit shqiptar, kanë potencialin për të rrëzuar së bashku regjimin e Edi Ramës në zgjedhjet e ardhshme parlamentare, duke supozuar se këto zgjedhje janë të lira, të drejta dhe transparente. Sundimi i Ramës kombinon elementë të regjimeve të Slobodan Millosheviqit dhe Enver Hoxhës. Si një veteran i politikës shqiptare, Sali Berisha (PD) është plotësisht i vetëdijshëm për peshën dhe përgjegjësinë historike që mban, pasi tani është i ngarkuar me rrëzimin e një regjimi për herë të dytë - pasi dikur rrëzoi Enver Hoxhën dhe tani përballet me Edi Ramën. Rënia e regjimit të Ramës do të ofronte një mundësi të re dhe një shpresë të ripërtërirë për Shqipërinë, duke shënuar fillimin e një kapitulli të ri në zhvillimin socio-ekonomik dhe politik të vendit.

Sundimi relativisht i dobët i ligjit në Shqipëri mbetet pengesa kryesore për kontrollin efektiv mbi trafikun e drogës. Çdo reformë kuptimplote e drejtësisë penale duhet të përfshijë shkarkimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve me lidhje me krimin e organizuar dhe pasuri të konsiderueshme personale të pashpjegueshme.

Struktura Speciale Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK), e përbërë nga Zyra e Prokurorisë Speciale dhe Byroja Kombëtare e Hetimit, mbetet dukshëm e pakët në burime, me pjesë të stafit të saj të "infektuara" nga ndikimi politik dhe kriminal.

Shansi i fundit për Shqipërinë për t'u bërë një "shtet normal"
Situata në Shqipëri është thellësisht shqetësuese. Qytetarët janë gjithnjë e më të frustruar nga problemet e vazhdueshme, duke përfshirë korrupsionin dhe klientelizmin, një sundim të dobët të ligjit, emigrimin e vazhdueshëm dhe ikjen e trurit, reformat gjyqësore të bllokuara dhe ritmin e ngadaltë të integrimit në BE.

Nëse Shqipëria do të bëhet një "shtet vërtet normal", ajo duhet të krijojë një demokraci funksionale me institucione të pavarura, një administratë publike transparente dhe efektive, trajtim të barabartë para ligjit dhe një shoqëri në të cilën qytetarët kanë besim në zgjedhje dhe institucione shtetërore. Zhvillimi ekonomik duhet gjithashtu të përshpejtohet në mënyrë që të frenohet emigrimi masiv.

Analistët politikë argumentojnë se vitet e para të Partisë Socialiste dhe lidershipit të Edi Ramës u shënuan nga premtimet për reforma të thella dhe krijimin e një “shteti normal”. Megjithatë, shpejt u bë e qartë se Shqipëria po shndërrohej gjithnjë e më shumë në një narko-shtet, duke vepruar më shumë si një kartel droge - një që, në këmbim, merrte lëvdata nga Brukseli, me sa duket i nxitur nga flukse financiare të dyshimta.

Deklaratat publike nga disa zyrtarë evropianë në lidhje me progresin e Shqipërisë në rrugën e BE-së duhet të shihen me skepticizëm të konsiderueshëm, duke pasur parasysh ekspozimin e lartë ndaj rreziqeve të korrupsionit. Arrestimet e udhëheqësve të opozitës Sali Berisha dhe Ilir Meta, në shkelje të qartë të ligjit dhe kushtetutës, kanë ekspozuar si shtrirjen ashtu edhe kufijtë e versionit të demokracisë së Ramës. Për këtë arsye, zgjedhjet e ardhshme parlamentare mund të jenë mundësia e fundit për votuesit, me një stilolaps në dorë, për të zgjedhur një opsion politik që do të sigurojë që Shqipëria të funksionojë si një “shtet normal” dhe të arrijë prosperitet - një të lirë nga persekutimi selektiv politik dhe drejtësia e anshme, dhe të përkushtuar për shpërbërjen e karteleve të drogës që shërbejnë si leva kryesore të pushtetit të Ramës dhe nxitësit kryesorë të aktivitetit kriminal dhe korruptiv.

Një informacion shtesë mbi qeverisjen e Edi Ramës vjen nga dëshmitë e disa prej ish-bashkëpunëtorëve të tij më të ngushtë, më i njohuri është ish-zëvendëskryeministri i tij, Arben Ahmetaj, i cili shërbeu gjithashtu si Ministër i Ekonomisë, Ministër i Financave, Ministër i Rindërtimit pas tërmetit shkatërrues dhe Zëvendëskryeministër nga viti 2021 deri në vitin 2022.

Ai ishte një nga anëtarët më me ndikim të qeverisë deri në vitin 2023, kur u bë figura qendrore në të ashtuquajturën "aferë inceneratori" - një skandal korrupsioni që përfshinte keqpërdorimin e fondeve publike përmes koncesioneve për impiantet e djegies së mbeturinave në Elbasan, Fier dhe Tiranë. Ahmetaj u shkarkua nga detyra, u largua nga Shqipëria dhe kërkoi azil politik në Zvicër. Ai tani akuzon Edi Ramën për orkestrimin e skemave të korrupsionit dhe pretendon se Rama personalisht i kërkoi atij të ndryshonte ligjin për të mundësuar shitjen e borxhit publik tek një prej bashkëpunëtorëve të tij izraelitë.

Erion Veliaj, një aleat i ngushtë politik i Edi Ramës, ka shërbyer si Kryetar Bashkie i Tiranës që nga viti 2015. Marrëdhënia e tyre pësoi një përçarje serioze pas arrestimit të Veliajt në shkurt 2025 me akuza për korrupsion dhe pastrim parash, duke përfshirë akuzat për përvetësim të të paktën 1.1 milion eurove nga fondet publike. Akuzat lidhen me projektet e djegies së mbeturinave në Tiranë. Veliaj aktualisht është në paraburgim në Durrës, në pritje të gjyqit.

Zgjedhjet e ardhshme konsiderohen gjerësisht si një "shans i fundit", duke shërbyer si një provë kritike për demokracinë dhe reformën institucionale. Procesi i integrimit të Shqipërisë në BE ka hyrë në një fazë delikate, me Brukselin zyrtar që tani pret rezultate të prekshme në vend të deklaratave deklarative. Shqiptarët janë gjithnjë e më të lodhur nga Edi Rama dhe Partia Socialiste, dhe shumë prej tyre kanë humbur besimin në elitën politike, duke kërkuar ndryshime domethënëse në të gjitha fushat e jetës publike. Qytetarët janë vërtet të shqetësuar se, pa reforma të thella, Shqipëria mund të mbetet një "shtet i kapur" pa perspektiva reale për të ardhmen.

Lufta kundër korrupsionit nuk është më një mision i pamundur. Falë inteligjencës artificiale (IA), tani është e mundur të analizohen miliona dokumente, të gjurmohen modelet, të zbulohen kontrata të rreme dhe tendera të manipuluar, të zbulohen lidhjet mafioze dhe të gjurmohen flukset e fshehura të parave. IA nuk harron, nuk merr ryshfete dhe nuk humbet gjurmët e atyre që janë përgjegjës për aktivitete kriminale dhe korruptive.

Sondazhet e opinionit publik në Shqipëri nuk pasqyrojnë gjithmonë gjendjen shpirtërore të vërtetë të elektoratit përpara ditës së zgjedhjeve. Partitë politike shpesh përdorin të dhënat e sondazheve për të formësuar strategjitë e tyre zgjedhore, për të zhvilluar debate dhe analiza dhe për të synuar kundërshtarët e tyre politikë. Në fund të fundit, e ardhmja e Shqipërisë është në duart e votuesve të saj.