nga Virgjil Muçi
Ç’është e vërteta ka kohë që është hedhur në qarkullim një libër, jo fort i zakontë për nga përmbajtja, një libër që teksa e lexon kupton se sa e sa gjëra që shumëkush i ka gëzuar me kohë si diçka krejt të natyrshme, ty të janë mohuar, fshehur e sikur të kishte ekzistuar mundësia edhe zhdukur e asgjësuar, ngaqë shprehin të vërteta të qenësishme, të vërteta që i japin kuptim gjëllesës dhe përkatësisë në qerthullin e një kulture dhe qytetërimi të madh: i lavdishëm në të shkuarën dhe, pas të gjitha gjasave, i ndritur e i begatë në të ardhmen.
E pra, libri në fjalë titullohet “Kishë dhe kulturë” e ka për autor Dhimitër Bedulin, muzikologun, historianin dhe dijetarin në një sërë lëmenjsh të kulturës shqipe. Lypset thënë qysh në krye e pa u vonuar se, ashtu si të gjitha veprat për së mbari, edhe ky libër i Bedulit ka, më së paku, një vlerë të dyfishtë: thënë më shkoqur, përmes tij kaptojmë pragun dhe hyjmë në një botë të madhe të kulturës dhe qytetërimit të krishterë, pjesë gjenuine e të cilit jemi ndjerë gjithkahherë, edhe pse janë rrekur të na e fshehin e të na mashtrojnë me gjithfarë dokrrash, për hir idealesh të rreme e idolesh kallpë; më anë tjetër, duke eksploruar këtë botë pak, për të mos thënë aspak të njohur në vlerat e saj të qenësishme, ne shkojmë e njihemi edhe me një dijetar të ndritur, një prej atyre që nuk ka rrahur gjoksin plot pohë e bujë, por ka ulur kryet e ka mihur e gërrmuar në terrin e shekujve për të na ndriçuar të sotmen e të ardhmen, një prej atyre që të mos qenit ndër të gjallë ia rrit edhe më fort shkëlqimin, çka, për arsye që një Zot (a një djall!) i di, i kishte munguar në të gjallë, ose për të qenë më i saktë, ne nuk kishim pasur sytë në ballë që ta shihnim.
Edhe pse nuk është një vepër unike, në kuptimin që përbëhet nga një sërë tekstesh të shkruara në kohë të ndryshme, me përmbajtje të ndryshme dhe, për më tepër, nga disa lëmenj të dijes njerëzore, libri ka një simetri të përkryer dhe harmoni të brendshme, falë edhe punës së kujdesshme parapërgatitore të Aurel Plasarit (i cili e ka pajisur librin edhe me një parafjalë të shkruar me dashuri) dhe, doemos, të familjes së të ndjerit që e ka ruajtur e sjellë me aq përkushtim pasurinë e çmuar të lënë nga i dashuri i tyre, pasuri që nuk i takon vetëm një familjeje, farefisi apo qoftë edhe bashkësie, por një kombi të tërë. Pa dashur të bëj ndonjë përzgjedhje preferenciale, çka mund të mendohet se mbiçmon këtë apo atë tekst në kurriz të këtij apo atij teksti (çdonjëri prej punimeve ka vlera të padiskutueshme si në rrafshin e ngushtë profesional ashtu edhe në atë më të gjerë kulturor), ma do mendja që ia vlen të veçojmë studime si: “Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë deri në vitin 1994”, “Disa të dhëna lidhur me periudhën e Skënderbeut nga një vepër agjiografike orthodhokse e shekullit XV”, si dhe “Bashkësia Orthodhokse e Tiranës. Kodiku i kishës së Shën Prokopit të Tiranës (1818-1922)”. I veçuam këto tri punime se përmbajnë të dhëna të çmuara në lëmë të historisë dhe japin një ndihmesë në debatin që ka përfshirë shoqërinë tonë lidhur me identitetin e aspekte të tjera të përkatësisë kulturore e qytetërimore të shqiptarëve.
Lypset thënë se ky libër është një përmendore për të gjithë ato vepra themeltare të artit e kulturës sonë që në thelb janë shprehje e identitetit perëndimor të këtij vendi. Kësisoj i bëj thirrje ndërgjegjes kombëtare e intelektuale të intitucioneve të këtij shteti të shprehin, qoftë edhe formalisht, një mirënjohje zyrtare kundrejt Dhimitër Bedulit me shokë, mirënjohje që ata nuk e lypën kurrë e prej kurrkujt.
Dhe e fundit, por jo për nga pesha e nga rëndësia, Dhimitër Beduli vjen e na shfaqet një stilist i mbaruar; ai ka një gjuhë të përkorë, të shkoqur e të rrjedhshme, figuracion të kursyer, qartësi në të shprehur e thjeshtësi në të kuptuar edhe atëherë kur është i thellë, çka e bën edhe më të andshëm leximin, duke të ndërmendur një aromë të bjerrë nga koha dhe egjra që ka mbirë e po harliset në kopshtin e lënë djerrë të shqipes.
