Intervistoi: Anna Sadovnikova
Mikhail Gorbachev ishte Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik dhe Presidenti i vendit deri në vitin 1991. Gjatë mandatit të tij, ai nxiti reforma të rëndësishme liberale me politikat e tij të perestroikas (“ristrukturimit”) dhe glasnost (“hapjes”) dhe ndihmoi në përfundimin e Luftës së Ftohtë. Iu dha çmimi Nobel për Paqen në 1990.
Sot, Gorbachev-i 88-vjeçar jeton në një dacha në periferi të Moskës dhe vazhdon të jetë një pjesëmarrës aktiv në debatin politik. Për arsye shëndetësore, vetëm një pjesë e intervistës u zhvillua personalisht në zyrat e fondacionit të tij në Moskë. Pjesa tjetër u zhvillua me shkrim.
DER SPIEGEL: Z. Gorbachev, Muri i Berlinit ra në 9 nëntor 1989. Tridhjetë vjet më vonë, si e shikoni përsëri këtë ngjarje?
Gorbachev: Pikëpamja ime për unitetin gjerman është e njëjta sot siç ishte në atë kohë. Unifikimi ishte një nga gjërat më të rëndësishme që kam bërë ndonjëherë. Ai pati një ndikim të madh në jetën e shumë njerëzve. E vlerësoj shumë këtë ditë dhe kam një admirim të madh për çdo person që ishte i përfshirë.
DER SPIEGEL: A ju befasoi rënia e Murit të Berlinit?
Gorbachev: Ne i kemi ndjekur ngjarjet në Republikën Demokratike Gjermane shumë nga afër. Kërkesa për ndryshim ishte e kudondodhur. Në fillim të tetorit 1989, gjatë festimeve që shënuan 40 vjetorin e themelimit të RDGJ, unë shikoja anëtarët e rinj të partisë qeverisëse duke marshuar në kolona dhe duke shprehur simpatinë e tyre për perestroikën tonë dhe duke brohoritur: ‘Gorbachev, na ndihmo!’ Demonstrata spontane po zhvilloheshin në qytetet e mëdha të RDGJ dhe po bëheshin më masive çdo ditë. Dhe kishte një numër në rritje të banderolave që lexonin, “Ne jemi një popull!” Më 18 tetor, Erich Honecker u desh të linte postin dhe u zëvendësua nga Egon Krenz. Por reformat erdhën shumë vonë. Në një takim të Politbyrosë tonë në 3 nëntor, një javë para rënies së Murit të Berlinit, gjatë një diskutimi për situatën në Gjermani, kryetari i Komitetit për Sigurinë e Shtetit tha: “Nesër, 500,000 njerëz do të dalin në rrugët e Berlinit dhe qyteteve të tjera …
DER SPIEGEL: Çfarë reagimi konsideruat?
Gorbachev: Askush nuk dyshonte se gjermanët kishin të drejtë të vendosnin fatin e tyre. Por interesat e shteteve fqinje dhe të bashkësisë globale gjithashtu duhej të merreshin parasysh. Përgjegjësia ime kryesore ishte të përjashtoja mundësinë e dhunës. Ne biseduam intensivisht me (Kancelarin e Gjermanisë Perëndimore) Helmut Kohl, Krenz, amerikanët dhe figurat kryesore të Europës. Ne duhej të parandalonim që dëshira gjermane për ribashkim të ringjallte Luftën e Ftohtë.
DER SPIEGEL: A kërkuan ndërhyrje ushtarake udhëheqësit ushtarakë në RDGJ ose ambasadori Sovjetik në Berlinin Lindor?
Gorbachev: Ne komunikuam me drejtuesit politikë në RDGJ, por kurrë nuk mbaja kontakte të drejtpërdrejta me ushtrinë. Ishte detyra e ambasadorit tonë që të na informonte sa më saktë për atë që po ndodhte në vend.
DER SPIEGEL: A pati ndonjë kërkesë pas 9 nëntorit që Muri i Berlinit të rindërtohej?
Gorbachev: Unë nuk kam qenë në dijeni të ndonjë të tille. Por unë nuk e përjashtoj mundësinë që disa njerëz të papërgjegjshëm ose grupe margjinale diskutuan një ide kaq qesharake. Përpjekja për të penguar një proces historik në një mënyrë të tillë është si të përpiqesh të ndalosh një tren duke u shtrirë mbi shinat.
DER SPIEGEL: A iu kërkuan të mbyllnit kufirin dhe vendosjen e trupave ushtarake?
Gorbachev: Cilët kufij duhet të ishin mbyllur? Ku duhet të marshonin trupat? Kishte 380,000 ushtarë sovjetikë të stacionuar në RDGJ në atë kohë. Ata iu bindën urdhrave për t’u përmbajtur nga ndërhyrja.
DER SPIEGEL: Pse lejuat që GDR, një aleat i ngushtë i Moskës, të binte? Në vende të tjera, siç janë shtetet balltike në 1991, ju keni qenë shumë më të ashpër. Demonstratat lituaneze për pavarësi u shtypën brutalisht.
Gorbachev: Ne e pamë Gjermaninë Perëndimore si një vend që u fut në një rrugë drejt demokracisë pas rënies së regjimit të Hitlerit. Dhe unifikimi kuptohet sot, siç ishte 30 vjet më parë, si përmbushja e dëshirave të gjata të qytetarëve të Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore. Me sa mund të them nga shumë letra, këta njerëz janë ende mirënjohës për mbështetjen e Rusisë. Ju më fajësoni për gjakderdhjen në Letoni dhe Lituani. Si president, unë sigurisht që isha përgjegjës për gjithçka që vazhdoi atje. Por nëse studioni dokumentet nga kjo kohë, do të shihni që unë gjithmonë u përpoqa t’i zgjidh konfliktet në mënyrë politike.
DER Spiegel: Kur erdhët në pushtet në 1985, ju sinjalizuat Bllokun Lindor se shtetet duhet të ishin në gjendje të ekzistonin në mënyrë të pavarur nga Moska. A dyshonit në atë kohë që një ditë muri midis Lindjes dhe Perëndimit do të binte?
Gorbachev: A besoni vërtet se një mur që ndan Lindjen dhe Perëndimin ishte skenari ynë ideal? Apo një model për të ardhmen? Ne krijuam perestroikan për ta udhëhequr vendin nga një rrugë pa krye. Në mënyrë që shteti dhe ekonomia të lulëzojnë, ne kemi nevojë për marrëdhënie të mira jo vetëm me fqinjët tanë, por me tërë botën. Ne nuk kemi nevojë për Perde të Hekurt. Ne kemi dashur të heqim qafe murin e mosbesimit midis Lindjes dhe Perëndimit – dhe të gjitha muret e tjera, për këtë çështje, midis shteteve, grupeve të njerëzve dhe individëve.
DER SPIEGEL: Ju keni studiuar idetë marksiste-leniniste. Si ndodhi që filluat të luftoni për të drejtën e kombeve për vetëvendosje? Pse një marksist lejoi të ndodhë rënia e Murit të Berlinit?
Gorbachev: Unë e shoh që keni harruar tashmë se çfarë kanë shkruar Marksi, Engelsi ose Lenini. Apo ndoshta nuk i keni lexuar kurrë? Ja një citim i famshëm: “Një komb nuk mund të bëhet i lirë dhe në të njëjtën kohë të vazhdojë të shtypë kombet e tjera”. Më 1914, Lenini shkroi një libër të quajtur “E drejta e kombeve për vetëvendosje”. Pastaj, pas Revolucionit të Tetorit, ai debatoi me Stalinin rreth kësaj teme. Në fund të fundit, BRSS Staliniste ishte një shtet i unifikuar, rreptësisht i centralizuar. Aleatët tanë, vendet e Europës Lindore, ishin gjithashtu nën mbikëqyrjen e rreptë të Moskës. Gjatë viteve të perestroikas, ne braktisëm “doktrinën e sovranitetit të kufizuar”. Kur u thashë udhëheqësve të këtyre vendeve se ata ishin të pavarur në vendimet e tyre, shumë nuk më besuan në fillim. Por ne i kthyem fjalët në vepra. Kjo është arsyeja pse ne nuk kemi ndërhyrë në ribashkimin e Gjermanisë.
DER SPIEGEL: Ju u dhatë gjermanëve ribashkimin, por shpejt pas kësaj, ju humbët pozicionin tuaj dhe BRSS u shpërbë. Si e shikoni këtë sot?
Gorbachev: Pse nuk më pyet thjesht nëse jam penduar për perestroikan? Jo, jo, ishte e pamundur të vazhdoje të jetoje si më parë. Dhe një pjesë thelbësore e perestrojkës ishte ky lloj i ri i të menduarit për politikën e jashtme. Ai përfshinte vlera universale dhe çarmatim bërthamor, si dhe zgjedhje të lira. Ne nuk mund t’i privonim vendet fqinje, gjermanët, çekët, sllovakët, hungarezët, nga të drejtat dhe liritë që i dhamë popullit tonë. Kur filluam perestroikan, e dinim se po rrezikonim. Por e gjithë udhëheqja e shtetit ra dakord se ndryshimet ishin të nevojshme. Faji për fundin e perestrojkës dhe rënien e Bashkimit Sovjetik qëndron në duart e atyre që organizuan grushtin e shtetit të gushtit 1991 dhe përfituan nga pozicioni i dobësuar i presidentit të Bashkimit Sovjetik më pas.
DER SPIEGEL: A është bota një vend më i mirë sot sesa ishte gjatë Luftës së Ftohtë?
Gorbachev: Unë nuk ndiej nostalgji kur bëhet fjalë për Luftën e Ftohtë. Dhe nuk dëshiroj që ato kohë të kthehen. Ne duhet të pranojmë se pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, udhëheqësit e rinj nuk arritën të krijojnë një arkitekturë moderne të sigurisë, veçanërisht në Europë. Si rezultat, u krijuan linja të reja ndarëse dhe zgjerimi në lindje i NATO-s i zhvendosi këto linja në kufirin e Rusisë.
DER SPIEGEL: A nuk janë marrëdhëniet midis Rusisë dhe Perëndimit sot aq të këqija sa gjatë Luftës së Ftohtë?
Gorbachev: Nëse dikush vazhdon të përsërisë të njëjtat kërkesa pa pushim, asgjë nuk mund të vijë nga kjo. Ka shenja që Perëndimi dhe Rusia e kuptojnë që kanalet e komunikimit duhet të aktivizohen. Retorika po ndryshon gradualisht. Mbase ky është hapi i parë. Sigurisht, kemi ende një rrugë të gjatë për të bërë përpara se të rikthehet besimi. Jam i bindur që duhet të fillojmë me çarmatimin bërthamor. Kohët e fundit u bëra thirrje të gjitha fuqive bërthamore që të bëjnë një deklaratë të përbashkët kundër luftës bërthamore. Bisedimet duhet të rifillojnë midis Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara dhe konsultimet duhet të fillojnë me fuqitë e tjera bërthamore.
DER SPIEGEL: Shumë njerëz në Europë po ndjekin ngjarjet në Rusi me shqetësim. Duket se Moska ka braktisur parimet e perestroikas.
Gorbachev: Unë nuk mendoj se situata është aq dramatike sa e përshkruani ju. Njerëzit dinë shumë mirë të vlerësojnë përparimin që është bërë në këtë vend. Tani ne përballemi me një sfidë të re: globalizimin.
DER SPIEGEL: Çfarë qëndrimi duhet të marrë një Gjermani e ribashkuar ndaj Rusisë?
Gorbachev: Eshtë e rëndësishme që gjermanët, përfshirë politikanët, të kuptojnë rusët. Rusia kaloi përmes autokracisë, skllavërisë dhe regjimit shtypës stalinist. Eshtë një histori e vështirë. Në vitet 1980, ne u nisëm në rrugën e reformës. Kishte gabime dhe dështime. Ne mund të argumentojmë sa larg kemi arritur në rrugën e demokracisë së vërtetë, por ne nuk do të kthehemi mbrapa në një sistem totalitar. Sot, ne duhet të përparojmë, duke përdorur si bazë atë që kemi arritur. Dhe ne duhet ta bëjmë këtë në frymën e traktatit që nënshkruam gjatë ribashkimit të Gjermanisë.
*Përkthimi: Politiko.al
Financuar Nga Bashkimi Europian
