
Flash News
Spaçi/ Ish- të burgosurit dhe aktivistë të rinj bashkojnë forcat për mbrojtjen e kujtesës
Në sheshin mes dy godinave që qëndrojnë ende në këmbë të ish burgut famëkeq të Spaçit, dy burra përqafohen dhe për një copë herë, qëndrojnë shtrënguar në krahët e njëri-tjetrit.
Njëri është Fatos Lubonja, publicist, shkrimtar dhe ish i burgosur për 17 vjet në burgjet e diktaturës komuniste. Tjetri është Gjergj Lekaj, 78 vjeç, i arrestuar kur sapo kishte mbushur të 18-at për tentativë arratisje nga kufiri dhe gjithashtu ish i burgosur në Spaç.
Në një diell përvëlues të shtunën, të dy kishin udhëtuar në mënyrë të pavarur për t’iu bashkuar një proteste kundër ndërhyrjeve në ish-kampin e Spaçit në funksion të skenografisë së një filmi.
Kujtimet që i bashkojnë lidhen më shumë me ndjesitë se sa me ndodhi.
“Ditën e parë të punës në minierë Fatosi e ka bo me mua,” na thotë Lekaj, ndërsa e kujton ardhjen e Lubonjës në kamp edhe për shkak të bujës që krijonte dënimi i intelektualëve të kohës. Babai i tij, Todi Lubonja, ish drejtor i Radio Televizionit Shqiptar, u dënua pas festivalit të 11-të dhe bashkë me të nisi kalvari i vuajtjeve edhe për familjarët e tij.
“Ishte i ri, po ishte më i zgjuari nga të burgosurit e ishte i vetmi njeri që nuk hapej, rrinte më shumë vetëm, rrinte në bibliotekë. Më thoshte: Gjergj, nuk ka mënyrë më të mirë me e kalu atë pak kohë të lirë,” kujton Lekaj, ndërsa e quan Lubonjën një shembull të rezistencës për të burgosurit e tjerë.
Lubonja nga ana tjetër ka një përshkrim tjetër për ditën e tij të parë në galeri dhe Gjergji i vjen në kujtesë si një burrë që i ka dhënë sigurinë për të shkëmbyer dy fjalë, në një vend ku përveç vuajtjes, duhej t’i ruheshe edhe rrezikut të ridënimit.
“Gjergjin e takova me mall, ishte ai djali i fortë, por i drejtë,” thotë Lubonja, ndërsa i kujtohen ende rrëfimet e tij se si kishte goditur një oficer. “Po më rrihte shokun me të cilin haja bukën, ndaj iu ktheva,” e tregon me krenari edhe pas kaq shumë vitesh atë moment Gjergji, akt i cili i kushtoi dhe një dënim tjetër me 2 vite plus.
Ritakimi i tyre në Spaç lidhet në dukje me një paradoks – ata kanë ardhur që të mbrojnë ‘ferrin’ e tyre nga restaurimi, pasi ndërhyrja e nisur nga qeveria parashikon punime ndërtimi, mure me blloqe të reja dhe suvatime të objekteve që fshijnë gjurmët e kohës.
Lubonja, si një ciceron i vuajtjes, u tregon aktivistëve të rinj në protestë fizionominë e kampit në 10 vitet e fundit të funksionimit të tij, para se të mbyllej përfundimisht me rënien e diktaturës në vitin 1991.
Ai ndalon në mes të shkallëve dhe prek me duar dy copa hekuri që shfaqesh disa centimetra mbi beton. “Këto janë shumë të rëndësishëm, sepse janë shenjat e portës që ndante zonën e të burgosurve me zonën lart të komandës. Ky ishte kufiri ynë që nuk mund ta kalonim,”thotë ai.
Më tej, Lubonja shpjegon një vizatim mbi beton që tregon në fakt një lojë ‘tresh’, ku të burgosurit krijonin mundësitë e ndonjë argëtimi të vogël mes tyre pas punës së rëndë në minierë, kohës së dënimit nëpër biruca, një ushqimi të keq dhe mësimeve të partisë që ishin të detyruara.
“Sa të burgosur kanë luajtur këtu? Si mund ta bësh të re këtë?” pyet ai në mënyrë retorike.
Në godinën që shërbente si fjetore janë ende shenjat në mure që tregojnë vendosjen e krevateve në 3 kate në dhoma ku flinin 30-40 veta.
Përballë saj, taraca e dikurshme që qëndronte si një ballkon mbi humnerën e malit nuk ekziston më, por disa tulla të kuqe të reja presin që të përdoren sipas projektit të miratuar nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.
Kjo ështe papranueshme për Lubonjën dhe bashkëvuajtësit e tij, që e shohin këtë tentativë restauruese si një shkatërrim të kujtesës dhe falsifikim të historisë.
“Çdo gur ka një gjë për të treguar këtu dhe nuk mund të zëvendësohet me një gur të ri,” këmbëngul ai.
Të rinjtë në mbrojtje të historisë
Burgu- kamp i Spaçit u ndërtua nga regjimi i Enver Hoxhës në vitin 1968 për të shfrytëzuar punën e krahut të mijëra të burgosurve politikë në nxjerrjen e bakrit dhe piritit në minierë. Edhe pse është simboli i brutalitetit të regjimit totalitar shqiptar, në tre dekadat e fundit kanë dështuar përpjekjet e ish-të përndjekurve për ta konservuar këtë monument, me qëllim kthimin në një muze.
Një vit më parë, një plan-menaxhimi i miratuar nga Ministria e Kulturës dhe i konsultuar me të gjithë aktorët e shoqërisë civile parashikon konservimin e asaj çfarë ka mbetur nga godinat dhe përdorimin e njërës prej tyre në hyrje të ish-burgut si një hapësirë për të bërë muze.
Sipas aktivistëve të rinj që kanë inicuar dhe një peticion për ndalimin e punimeve, ndërhyrjet e nisura janë në kundërshtim me këtë plan menaxhimi dhe nuk marrin parasysh dëshmitë e atyre që kanë vuajtur në këtë kamp pune të detyruar.
Vilson Blloshmi, 26 vjeç, një prej organizatorëve të tubimit, e sheh aktivizmin e tij jo vetëm si një mbrojtje të trashëgimisë kulturore, por dhe si një ruajte të trashëgimisë së tij familjare.
Ai mban emrin e xhaxhait të tij, poetit Vilson Blloshmi që regjimi komunist e ekzekutoi pse guxoi të shprehte revoltën në disa vargje.
Në Spaç kanë vujatur dënimin babai dhe gjyshi i tij. “Për herë të parë kam qenë këtu 10-11 vjeç dhe megjithese nuk mund të kuptoja shumë, e papërshkrueshme ishte ndjesia revoltuese të shikoja dhomat ku kishte vuajtur gjyshi dhe babai,” i tha ai BIRN.
Sipas Blloshmit, “Spaçi nuk është thjesht një burg, është kujtim dhe ndjesi”, ndaj ai këmbëngul që duhet të ruhet siç është dhe jo të zbukurohet.
Edhe Sidorela Vatnikaj ka lindur pas rënies së diktaturës, por ishte ndër të parët aktivistë që kundërshtuan projektin restaurues të qeverisë për Spaçin, një vend për të cilin ajo e ka krijuar perceptimin nga kujtimet e Fatos Lubonjës në librin “Jetë burgu”.
“Çfarë po ndodh në Spaç nuk është vetëm dhunim i një vendi shumë të rëndësishëm të kujtesës tonë historike, ama edhe vijimësi e një logjike të mbrapshtë dhe dashakeqe për të na e mohuar të drejtën për ta njohur të kaluarën siç ka qenë, duke ia njohur edhe vrasësit, edhe viktimat, për t’u përballur me të dhe si të rinj, për t’u shkëputur përfundimisht prej saj, që të mund pastaj të ndërtojmë një të ardhme, pa të,” tha Vatnikaj.
Beteja për Spaçin nisi një javë më parë, kur disa foto që tregonin një godinë të lyer me bojë të bardhë nisën të qarkullonin në rrjet pas një statusi në facebook nga Arnen Sula, një tjetër i ri aktivist, që prej vitesh po angazhohet me projekte për mbrojtjen e memories me organizatën e tij “Tek Bunkeri”.
Sula me profesiona arkitekt thotë se nuk mund të bëhen ndërhyrje në objektet e mbetura të ish burgut pa respektuar kujtesën e këtyre njerëzve.
“Ndjej si përgjegjësi ndaj të vërtetës së tyre që të reagoj,” i tha ai BIRN-it, ndërsa shton se “kemi të bëjmë me një projekt rindërtimi estetiko-skenografik, jo me një ndërhyrje konservimi që ruan gjurmën e dhimbjes dhe materialin origjinal”.
Protesta e së shtunës ishte e dyta radhazi në Spaç, pasi një reagim i mëparshëm që përfshiu shoqatat e ish të përndjekurve politikë dhe familjarë të tyre u mbajt të enjten, ku po ashtu u kundërshtua kjo ndërhyrje.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhe, i mbrojti fillimisht ndërhyrjet dhe shpërndau një deklaratë ku fyente kundërshtuesit e projektit si “Sanço Pançot e politikës së vjetër”. Në një reagim të dytë, ai uli tonet dhe tha se çdo ndërhyrje do të bëhej duke respektuar dëshmitë dhe premtoi se do të respektohej plani i menaxhimit.
Ndërkohë, të hënën, komisioni parlamentar për Median dhe Edukimin vendosi që ta thërrasë Gonxhen në një seancë dëgjimore për të adresuar shqetësimin publik për këtë projekt të kontestuar. Reporter.al
Të fundit


"Opozita të tregojë forcën", Burimi: Rama është turbulluar nga analiza në Fox News
24 Qershor 2025, 22:41
Ermonela Jaho rrëfen fillimet e vështira: Kam kërkuar punë si babysitter dhe kamariere
24 Qershor 2025, 22:29
Ndihen sërish lëkundje tërmeti në Tiranë
24 Qershor 2025, 22:11
AKU njofton se bllokoi mbi 1 KV djath në Shkodër, por nuk tregon shkakun
24 Qershor 2025, 21:54
“Racë e degjenerume, t’nxiftë Zoti surratin”, pas ndarjes ish-burri i merr fëmijët
24 Qershor 2025, 21:51
Inteligjenca amerikane: Sulmet ndaj Iranit nuk shkatërruan centrale bërthamore
24 Qershor 2025, 21:30
Aksident në aksin Fier-Cekan, 3 të plagosur
24 Qershor 2025, 21:16
Antibiotik natyral! Çfarë ndodh në organizëm nëse hani një thelpi hudhër në darkë
24 Qershor 2025, 21:03


Sezoni i Gaforres, çfarë pritet të ndodhë për secilën shenjë të horoskopit
24 Qershor 2025, 20:15

Vrasja e Ermir Dedjas në Durrës, zbardhet dosja hetimore! Çfarë treguan pamjet filmike
24 Qershor 2025, 19:58
Pas armëpushimit, hapësira ajrore iraniane rihapet pjesërisht për fluturime ndërkombëtare
24 Qershor 2025, 19:47
Ulet çmimi i naftës pas arritjes së armëpushimit Izrael-Iran
24 Qershor 2025, 19:26
Tërmetet sot në Tiranë e Durrës, sizmiologët: Nuk ka vend për alarm
24 Qershor 2025, 19:15
Kolegji rrëzon PD edhe për qarkun e Shkodrës: Nuk ka përsëritje zgjedhjesh!
24 Qershor 2025, 18:56
A do të marrë pjesë Irani në Kupën e Botës 2026 që mbahet në SHBA?
24 Qershor 2025, 18:46

Pas Beratit, Kolegji Zgjedhor rrëzon PD edhe për Dibrën për rezultatin e 11 majit
24 Qershor 2025, 18:20
BIRN: Veliaj angazhon studio ligjore britanike për mbrojtjen! Zbulohet shifra e majme
24 Qershor 2025, 18:20
Vrasja e Martin Çeços/ Apeli rrëzon dënimet për autorët, kthen për rigjykim çështjen
24 Qershor 2025, 18:04


Largohen nga parlamenti në shtator, 82 deputetë do marrin gjysmën e pagës për 3 vite
24 Qershor 2025, 17:12
Aksident te "Rruga e Durrësit" në Tiranë, përplasen 3 makina
24 Qershor 2025, 16:52

Premtoi punësim kundrejt parave, GJKKO dënon me 8 muaj burg Dritan Lleshin
24 Qershor 2025, 16:29
Ish-kreu i degës së PD-së në Vlorë zgjidhet në krye të Kadastrës
24 Qershor 2025, 16:19
Kolegji rrëzon ankimimin e PD-së për rezultatin e zgjedhjeve në qarkun e Beratit
24 Qershor 2025, 16:15
Çfarë ofron joga e fytyrës dhe pse konsiderohet një eliksir i rinisë?
24 Qershor 2025, 16:07
"KAS po tjetërson vullnetin qytetar"/ Dogjani: 300 votat që iu hoqën PD-së ishin të vlefshme
24 Qershor 2025, 15:54
"Temperaturat do të arrijnë deri në 40°C"/ AKMC apel qytetarëve: Tregoni kujdes!
24 Qershor 2025, 15:36

"Turizmi skandaloz i Rilindjes"/ Blushi: 84% e ujrave për notim rezultojnë të ndotura!
24 Qershor 2025, 15:08
Vatra e dytë e murtajës në Korçë, asgjësohen mbi 190 krerë bagëti
24 Qershor 2025, 14:57
Sa shpesh duhet të riaplikoni kremin e diellit
24 Qershor 2025, 14:44
Goditi punonjësen e OSHEE, ndalohet 38-vjeçari në Tiranë
24 Qershor 2025, 14:34
Shqipëria më pak konkurruese më 2024, bien bizneset e eksportit
24 Qershor 2025, 14:20

Zgjedhjet e pjesshme lokale, Berisha: Me Edi Ramën ka vetëm farsa
24 Qershor 2025, 14:03
Shkelën armëpushimin, Trump paralajmëron Iranin dhe Izraelin: Mos kryeni sulme
24 Qershor 2025, 13:47
Berisha: Fox News kllaposi Edi Ramën si Ramaduro i Europës
24 Qershor 2025, 13:38
Çfarë i ndodhi? Luiz Ejlli përfundon në spital
24 Qershor 2025, 13:29

Aksident në Divjakë, humb jetën 15-vjeçari që lëvizte me motoçikletë
24 Qershor 2025, 13:09
The Guardian/ Sazani që u pushtua pa qëlluar as edhe një plumb, me një “Wow” të Ivanka Trump
24 Qershor 2025, 13:09
SPAK merr të pandehur kreun e Komisionit të Prokurimeve
24 Qershor 2025, 12:55

Rutte: SHBA-ja është plotësisht e përkushtuar ndaj NATO-s
24 Qershor 2025, 12:39
I dënuar për pro*titucion në Belgjikë, Arjan Kamamit i konfiskohet hoteli në Cërrik
24 Qershor 2025, 12:27
SPAK jep pretencën për "Metamorfozën", 13 vite burg për Dedan Gjonin
24 Qershor 2025, 12:16

Shtyhet afati për regjistrimin në kopshte e çerdhe deri në 30 qershor
24 Qershor 2025, 11:54
Ulja e numrit të lopëve, Dervishi: Bagëti e bujqësinë do ta hasim vetëm në vargjet e Naimit
24 Qershor 2025, 11:42
Të shtëna me armë zjarri në zonën e Institutit
24 Qershor 2025, 11:33

“S’ta fal gjakun e djalit”, nëna e Santiago Malkos shpërthen ndaj Leonard Dukës në GJKKO
24 Qershor 2025, 11:03


Djerësitja shkakton mungesë të kaliumit, magnezit dhe glukozës, ja si t'i zëvendësoni
24 Qershor 2025, 10:32
Irani shkel armëpushimin, sulmon me raketa Izraelin
24 Qershor 2025, 10:24
Çmimet e naftës pësojnë rënie të ndjeshme pas armëpushimit mes Iranit dhe Izraelit
24 Qershor 2025, 10:12
Një kompani londineze po kujdeset për reputacionin e Erion Veliaj
24 Qershor 2025, 10:04
Milani ofron 27 milionë euro për talentin shqiptar
24 Qershor 2025, 09:58

Goditet banda shqiptare e kokainës në Gjermani, dajë e nip ‘kokat’ e grupit
24 Qershor 2025, 09:32

Tri vatra zjarri ende aktive në vend! Ja zonat me problematike
24 Qershor 2025, 09:13
Izraeli pranon armëpushim me Iranin
24 Qershor 2025, 08:59
Matura Shtetërore/ Sot provimi për lëndët me zgjedhje, i fundit për këtë vit
24 Qershor 2025, 08:53
Këmbimi valutor, me sa shiten dhe blihen monedhat e huaja sot
24 Qershor 2025, 08:39
Si po “zhduken” lopët e qumështit? Shqipëria rrezikon të bëhet e varur nga importet
24 Qershor 2025, 08:27
Horoskopi, çfarë kanë rezervuar yjet për ju
24 Qershor 2025, 08:17
Parashikimi i motit, si do të ndryshojnë temperaturat gjatë ditës
24 Qershor 2025, 08:04
Posta e mëngjesit/ Me 2 rreshta: Çfarë pati rëndësi dje në Shqipëri
24 Qershor 2025, 07:47
Zegjineja në parlament, Bardhi: Kjo ka mbaruar shkollën e lartë, Balluku as të mesmen
23 Qershor 2025, 22:55

Denoncon Bardhi: Biznesmeni Lul Morina pagoi 4 mln euro që Dërmenasi të fitohej nga PS
23 Qershor 2025, 22:24
Bombardimet e SHBA ndaj Iranit, Haxhiu: Grupet radilake sjellin rrezikun e përshkallëzimit
23 Qershor 2025, 22:05
11 maji, Bardhi: PD kishte përballë shtetin dhe anët e tjera të errëta të tij
23 Qershor 2025, 21:41
Rinumërohen mbi 560 kuti në Tiranë, ja sa vota ka humbur PD dhe PS
23 Qershor 2025, 21:03

"Qeveria operon me kriminelët'/ Alizoti: Banda e Elbasanit është më e fuqishme se PS!
23 Qershor 2025, 20:36
Kosova - larg Lindjes së Mesme, por afër pasojave
23 Qershor 2025, 20:24
Irani sulmoi bazat amerikane, mediat e huaja: Katari u njoftua përpara goditjeve
23 Qershor 2025, 20:14
Aksident në aksin Shkodër–Muriqan, dy të plagosur
23 Qershor 2025, 19:54
A rrezikon Shqipëri nga rrezatimi në rast të sulmeve bërthamore? Sqaron eksperti
23 Qershor 2025, 19:49

Operacion tjetër në Abu Dabi, kapet një nga bashkëpunëtorët e Dritan Gjikës
23 Qershor 2025, 19:19
Irani hakmerret ndaj SHBA-së, sulmon me raketa bazën ajrore amerikane në Katar
23 Qershor 2025, 19:00

Situata nga zjarri në Himarë ende jashtë kontrollit, pushuesit në panik (VIDEO)
23 Qershor 2025, 18:42
KPA lë në fuqi shkarkimin e prokurorit Çlirim Sino
23 Qershor 2025, 18:26
Ndryshime në jetë dhe rritje në karrierë, ja tre shenjat më me fat të javës
23 Qershor 2025, 18:23

"11 Maji masakër zgjedhore/ Denoncon Vokshi: Kriminelët më kërcënuan së bashku me vajzën
23 Qershor 2025, 17:40
Drejtori i Ri i Byrosë
23 Qershor 2025, 17:40