DW: Parliamentary elections a decisive test for the EU

With the Socialist Party seeking a fourth term and an opposition divided between the Democratic Party and other smaller forces, these elections are seen as a crucial moment for Albania's democratic path, its commitment to the fight against corruption, and its long-held aspiration towards the European Union.

3.7 million Albanian citizens will elect their 140 representatives in parliament, and for the first time the diaspora will also vote. In the race for EU integration, the Socialist Party opened its electoral campaign at 12:00 noon on April 12, a moment filled with symbolism. The activity took place in Skanderbeg Square, on a stage that imitated the 12-star European Union flag, emphasizing the party's main message: EU integration remains the main political priority. The campaign slogan "Albania 2030 in the EU" further reinforced this message. "Only we have Albania's European destiny in our hands," said Prime Minister Edi Rama, as he called on citizens to vote for the Socialist Party, as the only force that, according to him, can bring the country into the EU.

Can the SP guarantee EU membership?

Political analysts in Albania say that the integration process is more technical and depends on fulfilling the criteria imposed on the Albanian government by Brussels. "This use in the electoral campaign damages the concept of integration, because for this Albania must implement reforms, have a functional state of law, anti-corruption, and social reformation" - says political scientist Afrim Krasniqi, Executive Director of the Albanian Institute for Political Studies.

"This promise seems like a spectacular approach," said Elvin Luku, a professor of communication at the University of Tirana. "Twelve years in power have worn this government out, so the promise of a European Union passport seems to be the only option left to boost the campaign," he told Deutsche Welle.

Uniting a divided opposition

"This is the strongest coalition that Albania has seen in 32 years," said former Prime Minister Sali Berisha and leader of the Democratic Party as he presented the "Alliance for a Greater Albania" coalition in March. To win the vote of confidence of Albanians on May 11, this opposition promises to improve their well-being, with proposals to increase the average salary by 1,200 euros or pensions by 20%. However, after 12 years in opposition and internal divisions within the DP, the challenges continue.

Lirimi i Sali Berishës nga arresti i shtëpisë, pas akuzave të ngritura nga drejtësia shqiptare për korrupsion, e rigjallëroi bazën e Partisë Demokratike, por ai vijon të mbetet nën hetim në vend dhe i sanksionuar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Mbretëria e Bashkuar për akte korruptive dhe minim të demokracisë, çka e kufizon ndikimin e tij në arenën ndërkombëtare. Aleati i tij, Ilir Meta, ish-president dhe lider i Partisë së Lirisë, mbetet në paraburgim, i arrestuar prej vitit 2024 nën akuzat për korrupsion dhe pastrim parash. Sipas Afrim Krasniqit, lista e kandidatëve të opozitës tregon qartë, se qëllimi i saj është të sigurojë imunitet dhe mbrojtje për figurat që janë nën hetim, dhe jo reformim te vetvetes. Parti të reja kërkojnë të prishin status quo-në.

Alternativa reformiste - Partitë e reja në fushatë

Në peizazhin e polarizuar politik, dominuar prej vitesh nga binomi PS – PD, disa parti të reja kanë hyrë në garë për të ofruar alternativa reformiste. Midis tyre është "Lëvizja Bashkë”, me një profil të theksuar të majtë dhe rrënjë në aktivizmin qytetar, "Shqipëria Bëhet”, e njohur për nismat kundër korrupsionit, si dhe partia "Mundësia”, e udhëhequr nga sipërmarrësi dhe ish-deputeti i PD-së, Agron Shehaj. Sondazhet paraprake tregojnë se këto parti të reja kanë mundësi të kufizuara për të pasur një ndikim të madh, megjithatë analistët e konsiderojnë pjesëmarrjen e tyre si një zhvillim pozitiv për demokracinë shqiptare. "Për herë të parë kemi disa parti të reja që nuk janë zgjatime të partive ekzistuese, dhe ofrojnë alternativa të reja për votuesit e rinj. Kjo i shërben decentralizimit politik” – shprehet politologu Krasniqi. "Partitë e reja kanë sjellë elemente pozitive në fushatë, si programe dhe vizion, por ato mbeten të diskriminuara dhe penalizohen nga kodi zgjedhor” – shprehet Luku, i cili vëren gjithashtu se këto parti nuk marrin hapësirë në mediat tradicionale sikundër partitë e mëdha, ndërsa mbyllja e platformave sociale, si Tik tok, i penalizon.

Votë e lirë, përfaqësim i dirigjuar

Ndryshimet e fundit në Kodin Zgjedhor kanë futur një formë të votimit preferencial, duke i lejuar votuesit që të shprehin preferencën e tyre për kandidatët brenda një liste partiake. Megjithatë, mbetet një kufizim themelor: një e treta e listës është e mbyllur, që do të thotë se renditja e kandidatëve në këtë seksion vendoset nga drejtuesit e partive dhe nuk mund te ndryshohet nga vota e qytetarëve. Këta kandidatë, të përzgjedhur nga drejtuesit e partisë, kanë praktikisht mandate të garantuara. Analistët politikë thonë se ajo që në pamje të parë duket si hapje ndaj zgjedhësve, në fakt ruan kontrollin e lidershipit dhe i mbyll derën konkurrencës së lirë. Sipas politologut Afrim Krasniqi rivaliteti politik është zhvendosur brenda vetë partive politike, dhe ka zbehur përballjen mes partive kundërshtare. "Listat janë produkt i një procesi pa meritokraci, dhe që synojnë që të ulin shanset për qasje ndryshe apo fraksione në grupet parlamentare” – thotë Krasniqi.

Një kërcënim për sistemin gjyqësor?

Partitë kryesore politike janë drejt fundit të fushatës për zgjedhjet parlamentare të së dielës, me premtime për forcimin e shtetit ligjor dhe luftën kundër korrupsionit, por listat e kandidatëve të tyre tregojnë një realitet tjetër. Si Partia Socialiste në pushtet, ashtu edhe Partia Demokratike në opozitë, kanë përfshirë në lista kandidatë që janë aktualisht nën hetim nga Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK).

Sipas të dhënave të mbledhura nga Qëndresa Qytetare, organizatë e shoqërisë civile që monitoron integritetin publik, në listat e PS dhe PD ndodhen 15 kandidatë nën hetim, shtatë prej të cilëve në vende të sigurta për deputetë. Këto kandidatura nuk shkelin formalisht ligjin, por për analistët e politikës thonë se ato e sfidojnë sistemin e drejtësisë. "Përfshirja e kandidatëve nën hetim penal nga partitë kryesore është tregues i kthimit prapa për demokracinë në Shqipëri," shprehet Rigels Xhemollari, drejtor ekzekutiv i Qëndresës Qytetare. "Brenda listave ka familjarë të personazheve të botës së krimit apo të larguar nga politika me ligjin e dekriminalizimit” – shprehet Xhemollari. Ai shfaq shqetesimin se nëse këta kandidatë zgjidhen deputetë, mund të kenë mundësi reale për të ndikuar në deformimin e sistemit të drejtësisë. Ndërkohë Prokuroria e Posaçme ka njoftuar se po heton 35 raste për krime zgjedhore. Zgjedhjet, provë e fortë për integrimin në BE Sipas raportit paraprak të OSBE/ODIHR-it, që mban datën e 28 prillit, fushata është karakterizuar nga polarizim i fortë politik dhe mosbesim i thellë midis partive kryesore, duke ngritur shqetësime në lidhje me drejtësinë e procesit. Zgjedhjet e së dielës shihen gjerësisht si një provë vendimtare e pjekurisë demokratike të Shqipërisë dhe rrugës së saj drejt anëtarësimit në BE.

While Albania has made progress towards judicial reform, particularly as a result of SPAK's investigations into high-level corruption, elections remain a weak point. DW