Flash News

Aksident me vdekje në aksin Tiranë-Elbasan

‘Tulipanët’ mposhtin SHBA-në, Holanda kalon në çerekfinalen e Katarit

Bordi ndryshon sërish çmimet e karburanteve, ulet nafta

Shaqiri si Messi dhe Ronaldo, shkruan historinë në kampionatin botëror

Katar 2022, Zvicra e ‘shqiptarëve’ fundos Serbinë, fiton me rezultatin 3 me 2

OPINEWS

Problemet e fondeve të investimeve dhe pensioneve në kushtet e rritjes së normave të interesit

Politiko 5 Tetor 2022, 11:01
Problemet e fondeve të investimeve dhe pensioneve në kushtet e rritjes

Artan Gjergji

Për këdo që ndjek me kujdes dhe kërshëri profesionale zhvillimin, mjaft intensiv dhe të luhatshëm, të tregjeve financiare ndërkombëtare, por edhe në vend, nuk mund t’i ketë shpëtuar pa vënë re problemi i madh e i menjëhershëm, që shkaktoi në tregun financiar britanik lëvizja në kah të kundërt të Bankës së Anglisë (banka qendrore), e cila në një lëvizje të fortë injektoi rreth 65 miliard paund për një periudhë 13 ditore (çdo ditë nga 5 miliardë). Pavarësisht akuzave dhe hamendësimeve se po bënte lëvizje të gabuar në kushtet e një periudhe inflacioniste, kur bankat qendrore nëpërmjet rritjes së normave të interesit tentojnë të tërheqin likuiditetin nga tregu, që të frenojnë inflacionin, Banka Qendrore i surprizoi të gjithë me deklaratat  se po përpiqej të ruante stabilitetin financiar të të gjithë arkitekturës, për të mbrojtur nga kolapsi sistemin e pensioneve (fondet e pensioneve) të cilat ishin në rrezik të jashtëzakonshëm.

Po ç’kishte ndodhur? Kryesisht fondet e investime edhe pensioneve, të cilat një pjesë të mirë të aktiveve që kanë nga kursimet e qytetarëve i investojnë në instrumente të borxhit (qeveritar dhe privat), janë ndjerë në një presion të jashtëzakonshëm, hemorragji, me qytetarët që tërheqin kursimet e tyre. Kjo vjen për shkak se rritja e normave të interesit i bën kthimet nga këto instrumenta financiare shumë të pafavorshme, duke sjellë një rënie të dukshme të kurbës së fitimeve nga këto skema, dhe krijuar panik te qytetarët, edhe pse ky është një proces normal në tregjet financiare. Edhe në ato raste kur qytetarët i njohin tregjet financiare, dhe e dinë që ky është një proces normal, në kushtet e një norme inflacioni që po i afrohet 10%, një normë kthimi nga investimet që nuk kalon nivelin e 5% e bën këtë formë investimi të pafavorshme për ata që i njohin tregjet e kapitalit dhe filozofinë e kthimit nga investimet. Të gjendur nën presionin e qytetarëve për të dalë nga fondet dhe kthyer në cash pozicionet e tyre, fondet e investimeve dhe pensioneve u drejtohen bursave për të shitur letrat me vlerë që kanë në portofol dhe për të krijuar likuiditet, në mënyrë që t’i përgjigjen në kohë reale kërkesave të investitorëve. Këto lëvizje të forta sjellin humbje të mëdha për fondet. Letrat me vlerë shiten në rastin më të mirë me çmime shumë të pafavorfshme në kushtet e panikut dhe presionit, ose në rastin më të keq nuk janë likuide pasi nuk gjejnë investitorë. 

Për këtë arsye, të gjetur mes 2 të këqijave të mëdha në tregun financiar, panikut dhe rrezikut për të futur në kolaps skemat e pensioneve dhe investimve, përkundrejt frenimit apo shtyrjes në kohë të luftës për reduktimin e inflacionit, Banka e Anglisë u detyrua të luftojë më të keqen më të madhe e të shpëtojë nga kolapsi fondet. Për këtë qëllim, me një paketë mjaft agresive u detyrua të blejë mbrapsht (buy-back) obligacionet e thesarit britanik (guilts) nga fondet e pensioneve në nevojë për likuiditet, dhe t’i shpëtojë ato nga presioni i hemorragjisë që vjen kryesisht për shkak të panikut financiar. Më vonë Banka Qendrore do t’i kthehet luftës për frenimin e inflacionit. Natyrisht, kjo situatë nuk u ndihmua aspak nga gjendja e brishtë politike në Qeverinë Britanike, e cila po përpiqej që të ndërmerrte disa reforma fiskale stimuluese (ulje taksash) të cilat synonin nxitjen e ekonomisë, në kushtet e frenimit të rritjes që sjell rritja e normave të interesit për të ulur inflacionin.

Një shqetësim pak a shumë i ngjashëm ngrihet edhe nga FMN në një raport të fundit, i cili analizon lidhjen direkte që ka politika monetare shtrënguese (rritja e normave të interesit) në kushtet e luftës për frenimin e inflacionit te segmente të tjera të tregut financiar siç janë fondet e investimeve dhe pensioneve. Sipas këtij studimi (grafiku më poshtë) ka një lidhje të zhdrejtë mes rritjes së normave të kthimit nga fondet e ekspozuara në tituj borxhi, ose asete të tjera jo shumë likuide dhe rritjes së normave të interesit që po aplikojnë bankat qendrore. Pikerisht sipas FMN, rregullatorët duhet të bëjnë kujdesin maksimal për një gërshetim të politikave, në mënyrë të tillë që kostot të jenë sa më të ulëta e të mos shkaktojnë ndikime të forta apo më tej kolapse të segmenteve të caktuara të tregut financiar.

Ku është Shqipëria në këtë mes?

Padyshim që doktrina ekonomike dhe logjika e funksionimit të tregjeve financiare tradicionale funksionon kudo njëlloj. Për rrjedhojë edhe fondet e investimeve në vend kanë pësuar një rënie të kurbës së normave të kthimit. Ky fenomen nuk vjen për faj të administrimit të këtyre fondeve (duhet thënë që padyshim të gjitha fondet në Shqipëri kanë një administrim mbi baza profesionale bashkëkohore). Rënia e normave të kthimit vjen nga fakti i ekspozimit të pjesës më të madhe të aktiveve të këtyre fondeve në tituj borxhi. Rritja e normave të interesit, ka një ndikim negativ në çmimet (vlerën) e letrave me vlerë të boxhit, duke sjellë zhvlerësimin e tyre. Në kushte normale, fondet e ngjashme në tregje të zhvilluara manovrojnë shpejt duke shitur një pjesë të portofoleve dhe zëvendësuar ato me instrumenta të tjerë financiare, e mundësuar kështu një amortizim të një situatë të pafavorshme e të përkohshme. Por, për fatin tonë të keq, zhvillimi modest i tregut të kapitaleve në Shqipëri nuk ofron shumë alternativa përveç instrumenteve të borxhit, për rrjedhojë mundësitë e fondeve për të amortizuar efektet negative janë tej mase të kufizuara.

Lajmi i mirë është se, për shkak të kufizimeve legjislative dhe fazës embrionale të fondeve të pensionit, nuk lejohet që të ketë dalje apo mbyllje pozicionesh investimi nga fondet e pensioneve. Me fjalë të tjera kontribuesit në fondet e penisoneve nuk dalin dot (pa penalitete) nga fondet e pensioneve për periudha kohore më të shkurtra se 10 vite. Ky kriter ligjor ka penguar hemorragjinë nga fondet e pensioneve duke u dhënë mundësinë këtyre institucioneve ta amortizojnë problematikën që vjen nga tregu dhe ta shtrijnë periudhën e rikuperimit në një afat më të gjatë kohor. Megjithatë, duhet thënë që norma e kthimit nga fondet e pensionit dhe investimit në Shqipëri, ashtu si në të gjithë botën, është shumë poshtë normës së inflacionit, çka i bën këto instrumenta përkohësisht të pafavorshëm.

Për rrjedhojë Shqipëria e ka të domosdoshëm zhvillimin e shpejtë të tregut të kapitaleve, si një segment mjaft i rëndësishëm i tregut financiar, i cili rregullon jo vetëm një administrim më të mirë të fondeve të pensionit dhe investimeve, por ndihmon edhe një përcjellje më të shpejtë e eficiente të politikës monetare që luan Banka Qendrore në ekonominë e vendit.

Të fundit