Migrant agreements: What benefits Kosovo and why are they criticized?

The southeastern corner of Europe, including Kosovo, is becoming the terrain where the most powerful states are trying to shift one of their dilemmas: what to do with migrants they don't want within their borders?

Recently, Kosovo has agreed to host 50 migrants from third countries who were staying in the US, while it has also expressed its willingness to host asylum seekers rejected by the United Kingdom.

The Kosovo government, along with the Ministry of Internal Affairs, which will be tasked with implementing the agreement with the US, have not responded to Radio Free Europe's questions regarding this topic.

What Kosovo gains from this agreement has not been indicated by the US State Department, which has only said that the US is "grateful to our partner, Kosovo, for accepting third-country nationals deported from the United States."

Later, the chargé d'affaires at the US Embassy in Kosovo, Anu Prattipati, thanked Kosovo for X, saying it became "the first country in Europe to announce that it will accept third-country nationals being deported by the United States."

"Securing the American border is a top priority of the Trump administration, and I appreciate the Government and people of Kosovo for their partnership," she added.

What does Kosovo gain?
Do these agreements really constitute strategic progress for Kosovo? Donika Emini, from the European Balkan Policy Advisory Group, says that these agreements should be understood “as a form of bilateral cooperation, and not as a transformative moment in Kosovo’s international positioning.”

"This strengthens Kosovo's image as a reliable partner, but does not fundamentally change the dynamics of relations, especially when key political issues, such as the Kosovo-Serbia dialogue, continue to be a source of tension between the two countries," Emini tells Radio Free Europe.

As evidence of this, she cites an agreement between the European Union and Turkey on Syrian refugees, which she says shows that “cooperation on migration management does not necessarily translate into improved broader relations if deeper political disagreements remain unresolved.”

Even former US ambassador to Serbia, Christopher Hill, says that it is not enough for Kosovo to show that it wants to help the US address its challenges.

"Symbolic gestures of this kind, while important and useful, need to be accompanied by a broader approach that ensures that Kosovo is not on the list of problems," Hill tells Radio Free Europe.

But Kosovo is not the only one in the Balkans that is accepting such responsibilities for managing migrants.

Shqipëria ka marrëveshje me Italinë për të pranuar migrantët, Maqedonia e Veriut është përmendur si vend potencial për marrëveshje me Mbretërinë e Bashkuar. Ndërsa, Bosnje e Hercegovina ka bashkëpunim me BE-në për menaxhimin e migracionit, duke pranuar fonde dhe mbështetje për qendra pritjeje.

Në fund të muajit të kaluar, organizata Human Rights Watch (HRW) i bëri thirrje Mbretërisë së Bashkuar dhe Bashkimit Evropian që të mos e përdorin Ballkanin si “magazinë për migrantët”.

Michael Bochenek, nga kjo organizatë, thotë për REL-in se Ballkani është bërë cak i planeve të tilla të shteteve më të fuqishme për disa arsye.

“Vendet e Ballkanit nuk kanë historik vërtet të tmerrshëm të shkeljeve të të drejtave të njeriut [krahasuar me vendet e tjera që janë përdorur për këto plane, si Ruanda, Sudani Jugor, Libia]”, thotë ai.

Bochenek shton se rol luan edhe ndikimi që Bashkimi Evropian ka në shtetet e këtij rajoni.

“Për mirë a për keq, këto qeveri mund të kenë një ndjenjë detyrimi ndaj Bashkimit Evropian dhe për këtë arsye mund të jenë më të hapura ndaj këtyre lloje kërkesash”, thotë Bochenek.

Pse po flasim për Bashkimin Evropian?

Për tri arsye kryesore, thotë Olivia Sundberg Diez, nga organizata Amnesty International, që ka shumë vite që monitoron e kritikon marrëveshjet e tilla.

Janë tre hapa, thotë ajo, që Bashkimi Evropian i ka ndërmarrë së fundi që procesimi i migrantëve të bëhet jashtë kufijve të BE-së, si mënyrë për t’u përballur me një valë të madhe migrantësh.

Në muajt e fundit, Bashkimi Evropian ka sjellë propozime që mundësojnë refuzimin e kërkesës për azil të një aplikuesi, me arsyetimin se ai mund të kërkojë azil edhe diku tjetër; lehtësimin e refuzimit dhe dëbimin e azilkërkuesve nga shtete që BE-ja i cilëson të sigurta, si dhe mundësinë që azilkërkuesit e refuzuar të dërgohen edhe në shtete me të cilat s’kanë asnjë lidhje.

“Ka një përpjekje të qëllimshme për të zhvendosur përgjegjësinë për mbrojtjen e refugjatëve në vende jashtë BE-së, pa garanci të qarta ligjore dhe me shumë paqartësi për përgjegjësinë”, thotë Diez për REL-in.

E, diskutimi se ku mund të ndërtohen qendrat e tilla të kthimit për migrantët që synonin BE-në, por që u është refuzuar kërkesa për azil, ka përfshirë pikërisht vendet e Ballkanit Perëndimor.

Emini thotë se këto shtete duhet ta kuptojnë se marrëveshjet e tilla sjellin përfitime, si investime apo mbështetje specifike, por jo progres drejt anëtarësimit në BE.

“Në të ardhmen, Kosova dhe vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor duhet të synojnë të pozicionohen jo thjesht si ofrues të shërbimeve të ndjeshme, që shtetet më të pasura nuk duan t’i marrin përsipër, por si aktorë proaktivë dhe strategjikë në arenën ndërkombëtare”, thotë Emini, duke shtuar se rajoni i Ballkanit Perëndimor po “instrumentalizohet pa përfitime reale dhe afatgjata”.

Në një marrëveshje të ngjashme që po ashtu kishte nxitur kritika, në vitin 2022, Kosova dhe Danimarka u pajtuan për dhënien me qira të 300 qelive burgu në Institucionin Korrektues në Gjilan, për të strehuar të burgosur të huaj që pritet të dëbohen nga Danimarka pas përfundimit të dënimit.

Në këmbim, Kosova do të përfitojë mbi 200 milionë euro, që do të investohen në Shërbimin Korrektues dhe në projekte të energjisë së ripërtërishme.

Të burgosurit e parë nga Danimarka pritet të transferohen në burgun në Gjilan në pjesën e parë të vitit 2027.

Më parë, Kosova kishte strehuar edhe rreth 1.900 shtetas afganë, që ishin evakuuar nga Afganistani pas rikthimit të talibanëve në pushtet, në vitin 2021.

Çfarë humbin migrantët?
Krahas debatit për përfitimet diplomatike të shteteve të Ballkanit Perëndimor, marrëveshje të tilla po ngrenë shqetësime serioze edhe në lidhje me të drejtat e migrantëve.

Bochenek nga Human Rights Watch thotë se “këto marrëveshje janë politike dhe një përpjekje për të anashkaluar detyrimet për të drejtat e njeriut”.

Ai shton se ato, shpesh, krijojnë pasiguri ligjore për migrantët, veçanërisht për ata që nuk kanë asnjë lidhje me vendin pritës.

“Njerëzit nuk e dinë se ku janë, nuk kuptojnë pse janë dërguar aty, ndihen të humbur dhe të izoluar”, thotë ai.

Diez thekson se marrëveshjet e tilla krijojnë rrezik të ndalimeve arbitrare, kufizime në qasjen në ndihmë juridike dhe vështirësi për të ndjekur ankesat ligjore.

“Nuk mund ta zbatosh këtë [marrëveshje për qendrat e kthimit] në një mënyrë që është në përputhje me të drejtat e njeriut”, thotë ajo.

Marrëveshja ndërmjet Italisë dhe Shqipërisë për transferimin e migrantëve ka hasur në vështirësi të tilla që nga fillimi i zbatimit. Më shumë se 70 persona të dërguar fillimisht në Shqipëri, janë kthyer sërish në Itali, pas vendimeve gjyqësore ose për shkak të nevojave mjekësore.

“Kemi mjaftueshëm dëshmi nga kërkime të gjera ndërkombëtare që tregojnë se skema të tilla - përpjekje për të zhvendosur përgjegjësitë sa më larg kufijve të Bashkimit Evropian, duke i larguar njerëzit nga sytë dhe mendja - nuk funksionojnë dhe nuk mund të zbatohen në një mënyrë që është humane”, thotë Diez.

Si ajo, edhe Bochenez thekson se skemat e tilla janë edhe të shtrenjta për shtetet që i financojnë ato.

Për këtë arsye, ata do të preferonin që shtetet më të fuqishme të investonin në kapacitetet e tyre për menaxhimin e migrantëve.

“Duket si një mënyrë jashtëzakonisht e ndërlikuar për ta trajtuar këtë çështje, përveç nëse qëllimi i vërtetë është thjesht t’i largosh njerëzit dhe t’ua lësh problemin të tjerëve”, thotë Bochenez.

Për Diezin nga Amnesty International, edhe mungesa e transparencës që përcjell marrëveshjet e tilla mes shteteve është një problem serioz.

“Marrëveshjet shpesh negociohen në mënyrë jotransparente, pa përfshirjen e parlamentit apo të organizatave të shoqërisë civile”, thotë Diez, duke shtuar se kjo e bën të vështirë çdo kontroll të pavarur.

She and Bochenek say it is important for activists and civil society in countries targeted for such return centers to also question their governments' decisions.

“The more politicians and legislators are aware of the existence of local objections, the more they will be forced to take them into account,” says Bochenek.

He adds that such agreements are often presented as good, as it is said that the state will benefit from funds or will look good in the eyes of a more powerful state.

"But if these agreements are not carefully examined, if their negative sides are not highlighted, if public opinion is not taken into account, and if the true cost they carry is not understood, then the risk is great," says Bochenek.

He adds that in other cases of these agreements around the world - such as with Costa Rica, Panama, or South Sudan, "these agreements have proven to be much more problematic for the host countries than initially anticipated." REL