Stephen Kinzer / POLITICO
Në 1954, një doktor burgu në Kentaki izoloi shtatë të dënuar me ngjyrë dhe iu dha atyre doza dyfish, trefish dhe katërfish të LSD-së (drogë sintetike) për 77 ditë radhazi.
Asnjë nuk e di se çfarë u bë me viktimat. Ata mund të kenë vdekur pa e ditur që ishin pjesë e një programi të CIA-s shumë sekret, për të zhvilluar metodat e kontrollit të mendjes, një program i zhvilluar në një bazë ushtrie pak të njohur, me një të kaluar të errët, “Fort Detrick”.
Shtrirja në rrethina e ka zmadhuar “Fort Detrick-un”, bazën ushtarake të SHBA-së, 80 km larg Uashingtonit në qytetin Frederik të Merilendit.
Gjithsesi 76 vite më parë, kur ushtria zgjodhi Detrick-un si vendin për të zhvilluar plane mjaft sekrete për luftën me armë biologjike, zona përreth bazës dukej shumë ndryshe. Në fakt, ajo u zgjodh për izolimin e vet.
Kjo sepse Detrick, ende më e përdorura në ditën e sotme si baza kryesore e ushtrisë për kërkimet biologjike e që tani përfshin afërsisht 600 ndërtesa në 52.7 km katrorë, ishte për vite qendra nervore e mbretërisë së fshehur kimike dhe e kontrollit të mendjes së CIA-s.
Detrick-u është sot një nga laboratorët me teknologjinë më të fundit për kërkimet për toksinat dhe antitoksinat, vendi ku zhvillohen mbrojtjet ndaj çdo sëmundjeje, nga kërpudhat te të korrat deri tek Ebola.
Roli i saj udhëheqës në këtë fushë njihet gjerësisht. Për dekada gjithsesi, shumica e asaj që ndodhte në bazë, ishe një sekret i ruajtur fort.
Drejtorët e programit të kontrollit të mendjes MK-ULTRA të CIA-s, të cilët përdorën Detrick-un si një bazë kyçe, shkatërruan shumicën e të dhënave të tyre në 1973. Disa nga sekretet e bazës janë bërë publike si dokumente të deklasifikuara, nëpërmjet intervistave dhe si rezultat i hetimeve të Kongresit.
Të dyja, këto burime e shfaqin rolin qendror të “Fort Detrick-ut” në programin MK-ULTRA dhe në prodhimin e helmeve të krijuara për të vrarë liderë të huaj. Në 1942, i alarmuar nga raportimet se forcat japoneze po luftonin me armë biologjike në Kinë, ushtria amerikane vendosi që të niste një program sekret për të zhvilluar armë biologjike.
Ata punësuan një biokimist nga Universiteti i Uiskonsinit, Ira Baldwin, për ta drejtuar programin dhe i kërkuan atij që të gjente një vend për një kompleks të kërkimeve biologjike.
Baldwin zgjodhi një Bazë të Rojës Kombëtare të braktisur përtej malit Catoctin, që quhej Detrick Field.
Në 9 mars të 1943-it, ushtria lajmëroi se e riquajti fushën “Camp Detrick”, e projektoi si atë si vendi qendror i Laboratorëve të Armëve Biologjike dhe bleu disa ferma ngjitur për t’i mundësuar punonjësve më shumë hapësirë dhe privatësi.
Pas Luftës së Dytë Botërore, rëndësia e “Fort Detrick-ut” ra. Arsyeja ishte e thjeshtë. SHBA-ja zotëronte armë bërthamore, kështu që të zhvillonin armë biologjike nuk dukej më si diçka urgjente.
E ndërsa Lufta e Ftohtë nisi, gjithsesi, dy zhvillime me sa duket të padukshme në anë të e kundërta të botës, befasuan Agjencinë Qendrore të Inteligjencës të sapokrijuar dhe i dhanë Detrick-ut një mision tëri.
I pari ishte gjyqi për tradhti, që mori trajtën e spektaklit, i figurës kryesore të Kishës Katolike të Hungarisë, Kardinali Mindszenty në 1949.
Në gjyq, Kardinali u shfaq i çorientuar, foli në mënyrë monotone dhe rrëfeu për krime që ai dukshëm nuk i kishte kryer. Pastaj, pasi lufta koreane përfundoi, rezultoi se shumë të burgosur amerikanë kishin firmosur deklarata që kritikonin SHBA-në, e në disa raste rrëfyen krimet e luftës.
CIA doli me të njëjtin shpjegim për të dyja rastet, shpëlarje truri. Komunistët, përmbylli CIA, duhet të kishin zhvilluar një ilaç apo teknikë që u mundësonte atyre që të kontrollonin mendjet njerëzore. Asnjë dëshmi rreth kësaj nuk doli në pah, por CIA i mëshoi shumë kësaj “fantazie”.
Në verën e 1949-ës, ushtria krijoi një ekip të vogël, shumë sekret kimistësh në Camp Detrick, të quajtur Divizioni i Operacioneve Speciale. Detyra e tij ishte që të mund të krijoheshin bakteret toksike për përdorim ushtarak. Përdorimi kërcënues i toksinave ishte një fushë e re dhe kimistët në Divizionin e Operacioneve Speciale duhet që të zgjidhnin se si ta nisnin kërkimin e tyre.
Në të njëjtën kohë, CIA kishte ngritur grupin e vet të ‘magjistarëve kimikë’. Oficerët e CIA-s në Europë dhe Azi rregullisht kapnin agjentë armiq të dyshuar dhe kërkonin të zhvillonin mënyra të reja, për të tërhequr të burgosurit në hetim larg identiteteve të tyre, t’i nxisnin ata që të tregonin sekrete dhe ndoshta edhe t’i programonin që të kryenin veprime kundra vullnetit të tyre.
Allen Dulles, i cili drejtoi Drejtorinë e Operacioneve të Fshehta të CIA-s, dhe shumë shpejt u emërua për të drejtuar agjencinë, konsideroi projektin e tij të kontrollit të mendjes, fillimisht të quajtur Bluebird dhe pastaj Artichoke, e në fund MK-ULTRA — të ishte i një rëndësie të stërmadhe, diferenca ndërmjet mbijetesës dhe shfarosjes së SHBA-së.
Në 1951, Dulles punësoi një kimist për të përpiluar dhe mbikëqyrur një kërkim sistematik për çelësin e kontrollit të mendjes. Njeriu që ai zgjodhi, Sidney Gottlieb nuk ishte pjesë e aristokracisë, nga e cila shumica e oficerëve të CIA-s u rekrutuan, por një hebre 33 vjeçar nga një familje emigrantësh që çalonte dhe belbëzonte.
Ai po ashtu meditonte, jetonte në një kabinë të veçuar, pa ujë dhe çohej përpara agimit të milte dhitë e tij. Gottlieb donte që të përdorte asetet e Detrick-ut për të vënë në zbatim projektet e tij të kontrollit të mendjes në nivele të reja.
Ai i kërkoi Dulles-it që të negocionte një marrëveshje që do të zyrtarizonte lidhjen ndërmjet ushtrisë dhe CIA-s në këtë përpjekje.
Sipas përfitimeve nga marrëveshja, referuar një raporti të mëvonshëm, “CIA siguroi dijen, aftësitë dhe mjetet e Ushtrisë për të zhvilluar armët biologjike që i duheshin për përdorim”.
Duke përfituar nga akordi, Gottlieb krijoi një enklavë të fshehur të CIA-s brenda Camp Detrick.
Grupi i tij i kimistëve të CIA-s punoi aq ngushtësisht me shoqi-shoqin në Divizionin e Operacioneve Speciale, sa ata u bënë si një njësi e vetme. Disa shkencëtarë jashtë grupit të ngushtë, dyshuan për çfarë po ndodhte.
“A e dini se çfarë do të thotë një “operacion i pavarur, i ripunuar”?”, pyeti njëri nga ata vite më vonë.
“CIA po drejtonte një në laboratorin tim. Ata po testonin substanca kimiko-psikike dhe po kryenin eksperimente në laboratorët e mi, e nuk po më thoshin gjë”.
Gottlieb kërkoi pa pushim për një mënyrë për të shkatërruar mendjet njerëzore, në mënyrë që të reja të mund të implantoheshin në vendin bosh.
Ai testoi varietete të shumta të kombinimeve të ilaçeve, shpesh të lidhura me tortura të tjera si elektroshoku ose deprivimi ndjesor.
Në SHBA, viktimat e tij ishin subjekte të rastësishme në burgje dhe spitale, përfshirë një burg federal në Atlanta dhe një qendër kërkimi varësie në Leksington, Kentaki.
Në Europë dhe në Azinë Lindore, viktimat e Gottlieb-it ishin të burgosur në qendra sekrete. Një nga këto qendra, e ndërtuar në bodrumin e një ish vile në qytetin gjerman të Kronberg-ut, mund të ketë qenë burgu i parë sekret i CIA-s.
Ndërsa shkencëtarët gjermanë dhe ish shokët e tyre nazistë uleshin para vatrës dhe diskutonin teknikat e kontrollit të mendjes, të burgosurit në qelitë në bodrum përgatiteshin si subjekte në eksperimente brutale dhe ndonjëherë fatale.
Këto ishin eksperimentet më të rrezikshme në qeverinë e SHBA-së, të kryera ndonjëherë në qeniet njerëzore. Në një nga ato, të shtatë të burgosurve në Leksington, Kentaki, iu dhanë doza të shumëfishta të LSD-së për 77 ditë radhazi.
Në një tjetër, koreano-veriorëve të kapur iu dhanë ilaçe depresioni, më pas iu dhanë doza stimuluesish të fuqishëm dhe u ekspozuan në goditje elektro-shoku dhe nxehtësi intensive, ndërsa ata po kalonin në një gjendje të drobitur transi.
Këto eksperimente shkatërruan shumë mendje dhe shkaktuan një numër të panjohur vdekjesh. Shumë nga porcionet dhe hapet që iu dhanë viktimave u krijuan në Detrick. Një nga viktimat më të njohura të eksperimenteve të MK-ULTRA-s ishte Frank Olson. Olson punonte si oficer i CIA-s; e kaloi tërë karrierën në Detrick dhe dinte sekretet më të thella.
C. G. Jung – Answer to Job-Princeton University Press (1952)
Kur ai filloi që të mendonte për t’u larguar nga CIA, shokët e tij panë një kërcënim të sigurisë. Gottlieb mblodhi grupin dhe vendosën t’i jepnin Olson-it LSD. Një javë më vonë, Olson-i vdiq pasi u hodh nga një hotel në Nju Jork.
Për CIA-n ishte vetëvrasje. Familja e Olson-it besonte se ai u hodh nga dritarja për ta ndalur që të tregonte se çfarë ndodhte brenda “Camp Detrick-ut”.
Një dekadë me eksperimente intensive i mësuan Gottlieb-it se ka me të vërtetë mënyra për ta shkatërruar një mendje njerëzore. Gjithsesi, ai kurrë nuk e gjeti një rrugë për të implantuar një mendje të re në hapësirën që krijohej në kokë.
Grali që ai po kërkonte, e zhgënjeu. MK-ULTRA u mbyll si dështim në fillim të viteve 1960.
“Përfundimi nga të gjitha ato aktivitete, doli se ishte mjaft e vështirë që të manipulohej sjellja njerëzore në këtë mënyrë”, tha ai më pas.
Megjithatë Fort Detrick, siç u quajt më 1956, ngeli baza kimike e Gottlieb-it. Pas përfundimit të MK-ULTRA, ai e përdori për të zhvilluar dhe magazinuar arsenalin e helmeve të CIA-s.
Në frigoriferët e tij, ai mbajti agjentë biologjikë që mund të shkaktonin sëmundje si tuberkuloz, antraks dhe li, dhe një numër toksinash organike përfshirë helm gjarpri dhe helm paralizues peshku.
Ai krijoi helme që kishin për qëllim të vrisnin liderin kuban Fidel Kastro dhe atë kongolez Patrice Lumumba.
Përgjatë kësaj periudhe, profili publik i Fort Detrick-ut u rrit sikletshëm. Asnjë nuk e dinte se CIA po prodhonte helme aty, por roli i tij si qendër kryesore e vendit për kërkime në luftën biologjike dhe bujqësore u bë i dukshëm.
Nga mesi i 1959-ës në mesin e 1960-ës, protestuesit mblidheshin një herë në javë para portës.
“Asnjë racionalizim i mbrojtjes nuk mund të justifikojë të keqen e shkatërrimit në masë dhe të sëmundjes”, shkruanin ata në një pankartë.
Në 1970-ën, presidenti Nixon urdhëroi të gjitha agjencitë qeveritare të shkatërronin rezervat e tyre të toksinave biologjike.
Shkencëtarët e ushtrisë u bindën plotësisht. Gottlieb hezitoi. Ai kishte kaluar vite duke krijuar listën për ilaçet medicinale dhe nuk donte ta shkatërronte atë. Pasi u takua me drejtorin e CIA –s Richard Helms, edhe pse me shumë kundërshti, e pranoi se nuk kishte zgjidhje tjetër.
Por një helm shumë i fuqishëm peshku i quajtur saxitoxin, nuk u shkatërrua. Dy provëza qelqi që mbanin 11 gramë saxitoxin, të mjaftueshme për të vrarë 55 mijë njerëz, ishin në depot e Gottlieb-it në Fort Detrick.
Përpara se teknikët e ushtrisë t’i hiqnin, dy oficerë nga Divizioni i Operacioneve Speciale i vendosën në bagazhin e një makine dhe i çuan në Byronë Mjekësore të Marinës dhe të Kirurgjisë në Uashington, ku CIA mbante një magazinë të vogël kimike. Një nga ndihmësit e Gottlieb-it, më vonë dëshmoi se ai e kishte urdhëruar këtë operacion pa informuar shefin. Në kohën që saxitoxin u zbulua dhe u shkatërrua në 1975-ën, Gottlieb kishte dalë në pension.
Gottlieb ishte amerikani më i fuqishëm anonim i shekullit të 20-të, (vetëm nëse ekzistonte dikush tjetër që ndërmori eksperimente brutale përgjatë tre kontinenteve dhe kishte një licencë për të vrarë, të lëshuar nga qeveria e SHBA-së.
Detrick, baza e tij e pazëvendësueshme, ende mban histori të patreguara të mizorisë që nisi aty, vetëm 80 kilometra larg qendrës së qeverisë, që i ka mbajtur ato të mbyllura aty për dekada.
*Përktheu për Politiko.al: Irgis Hysenaj
Financuar Nga Bashkimi Europian
