Flash News

Partia e Punëtorëve të Kurdistanit merr përgjegjësinë për sulmin terrorist në Ankara

Zjarr në një klub nate në Spanjë, të paktën 13 viktima

U godit nga një masiv gurësh, plagoset minatori në minierën e Bulqizës

Aksidentohet minatori në Bulqizë, dërgohet në spital

Ishte nisur për vrasje, kush është Aldi Mustafa, miku i “Rrumit të Shijakut”

Pëllumb Xhufi: Persekucioni serb në Mesjetë, kur ‘katolik’ do të thoshte ‘shqiptar’

Politiko 11 Qershor 2022, 20:40

Pëllumb Xhufi: Persekucioni serb në Mesjetë, kur

Ky shkrim është pjesë e rubrikës “PRINT” të Politiko.al, me materiale të nxjerrë nga fondet e Periodikut dhe të Librit të Biblikotekës Kombëtare. Botuar në Gazeta “RD” dt. 25/04/1993, nr. 349, fq. 3.

nga PËLLUMB XHUFI

Në ‘Jetën e Stefan Nemanjes’, shkruar nga i biri, Stefani i kurorëzuar, tregohet se aty nga viti 1185 Nemanjd “bashkoi me atdheun e parë të tij krejt krahinën e Nishit, Zveçanin, Lipjanin Moravën, Vranjen, trevën e Prizrenit, dy Pologët dhe zonat kufi me to... duke mundur me ndihmë të Zotit armiqtë barbarë. “Varianti i kësaj jete, i shkruar nga Shën Sava shton se po atë kohë Stefan Nemanja i zgjeroi pushtimet e tij në Podrimje, Llap, Pult si dhe në viset e Dioklesë bregdetare me qytetet e Danjes, Sardes, Drishtit, Shkodrës, Shasit, Ulqinit e Tivarit. Njoftime të ndryshme historike, që nga jeta e cituar e Stefan Nemanjes, tek memorandumet e përsëritura të Papëve të Romës, te dëshmitë e Anonimit të Gorkës, të Guljelm Admit apo të Spadugjinos mbi shpronësimin e dëbimin e dhunshëm të bujarëve shqiptarë, janë mjaft transparentë për të parë aty një përpjekje të kalkuluar që synonte transformimin e shqiptarëve në një popull raja. Si rezultat, aty nga fillimi i shek. XIV pothuaj tërësia e tokave të Kosovës, Maqedonisë perëndimore e të Zetës (Malit të Zi) u ishte shpërndarë feudalëve e sidomos manastireve serbe që u ngritën këtu me ngut.

Por shqiptarët ishin në mbretërinë serbe një realitet i fuqishëm numerik e mu për këtë arsye ata përbënin atëherë, jo më pak se sot një “faktor destabilizues”, për të përdorur një term të Bogdanoviçit, historian serb i avangardës. Këtu zë fill një politikë e tërë serbizimi e dështuar, që nga i pari i Nemanjiçeve në shek. XII e deri tek fundi i tyre, Stefan Dushani. Akti më domethënës i kësaj politike dëshmohet të ketë qenë konvertimi i dhunshëm i shqiptarëve në ortodoksinë serbe. Për nga dimensionet dhe pasojat ky problem deri tani i neglizhuar nga historiografia jonë, do të meritonte një vëmendje krejt të posaçme. Pushtimi serb i shekullit XII i gjente popullsitë shqiptare të viseve veriore e verilindore të lidhura kishtarisht me ortodoksinë bizantine (Kosovë e Maqedoni) e me katolicizmin roman (Diokle-Zete). Ngjarjet e fundit të shek. XII që lidhen nga njëra anë me ekspansionin jugor të shtetit serb dhe nga ana tjetër me krizën e thellë të Perandorisë Bizantine e të kishës së Konstantinopojës, përbëjnë sfondin politik të dy dukurive që vihen re atë kohë në trevën që na intereson: nga njëra anë kemi depërtimin e katolicizmit nga viset bregdetare në thellësi të territoreve shqiptare të verilindjes. Në fakt, duke filluar nga viti 1202, përveç peshkopatave tradicionale katolike të Tivarit, Ulqinit, Shkodrës, Danjes, Drishtit, dokumentet dëshmojnë të tilla edhe në Prizren, Shkup, Gjakovë, Graçanicë, Trepçë, Novobërdë etj. Jo vetëm kaq, por dëshmi të veçanta, siç është një diplomë e car Stefan Dushanit e vitit 1326, pohojnë se kisha e priftërinj katolikë kishte edhe në fshatra të thella, gjë që tregon se katolicizmi qe kthyer në këto zona në një fenomen masiv. Ofensiva e kishës së Romës në lindjen ortodokse apo dobësimi i kishës së Konstandinopojës nuk mjaftojnë për të shpjeguar përmasat e një dukurie të tillë. Përfaqësimi i ritit katolik në këto domene të dikurshme të ortodoksisë bizantine, duket më tepër të ketë qenë një formë reagimi e shqiptarëve ndaj presionit mbytës të kishës serbe, e cila nga ana e saj po zbatonte një politikë të egër konvertimi të shqiptarëve katolikë e ortodoksë, në kishën nacionale serbe. Aspektet e veçantë të kësaj politike i ndriçojnë një numër i konsiderueshëm të dhënash që vijnë nga udhëtarë, emisarë katolikë, nga kancelaritë e Papëve e të vetë mbretërve serbë. Konvertimi në kishën serbe qe një drejtim prioritar i shtetit serb, e për këtë mjaft t’i hidhet një sy kodit të Stefan Dushanit, që në një farë mënyre është kushtetuta e mbretërisë mesjetare serbe. Të ashtuquajturat “nene antiheretike” të këtij kodi janë unikale në ashpërsinë e tyre. Sipas tyre, të gjithë shtetasit e mbretërisë serbe të një komuniteti të huaj duhej të ripagëzoheshin në kishën serbe. Në veçanti katolikët, por edhe ortodoksët e ritit bizantin, që refuzonin të bënin një hap të tillë, kërcënoheshin me ndëshkime të rrepta, që shkonin nga konfiskimi i pasurisë, dëbimi, burgimi, damkosja me hekur të nxehtë e deri në dënimin me vdekje. Kodi në fjalë sanksionon rolin e mbretit serb si mbrojtës i kishës serbe e si çrrënjosës i “herezisë”.

Kuptohet që në kushte të tilla, problemi del jashtë kuadrit të thjeshtë fetar. Frenezia “katolike” e mbretërve serbë kuptohet mirë përsa që konstatohet se gjeografia e ritit katolik në mbretërinë e Nemanjave përputhej thuajse plotësisht me atë të etnosit shqiptar. Akoma në shek. XVII Pjetër Bogdani pohonte se në viset e Malit të Zi e Kosovës e Maqedonisë kur thuhej “katoliku” kihej parasysh shqiptari. Që shqiptarët të ripagëzoheshin në kishën serbe do të thoshte praktikisht t’i futeshin procesit të shkrirjes së tyre në komunitetin serb. Asimilimi kishtar, asimilimi kulturor, asimilimi etnik, s’qenë veçse shkallë progresive të të njëjtit proces serbizimi, që fillonte pikërisht me aktin formal të ripagëzimit e njëkohësisht të marrjes së një emri të ri sllav. E theksojmë këtë moment sepse pikërisht këtu qëndron arsyeja që në trevat e pushtuara nga serbët vihet re këtë kohë një përhapje e antroponimisë sllave në subjekte shqiptare:

Gjithsesi, ballafaqimi midis “shizmatikëve” nga njëra anë dhe “latinëve” nga ana tjetër, për të cilin flitet vazhdimisht në burimet kishtare por dhe laike të shek. XII-XV është në fakt ballafaqim midis serbëve e shqiptarëve. Gjuha, shpesh herë dogmatike e dokumentacionit mesjetar, nuk duhet të na shtyjë të humbasim perspektivën historike. Situata në viset veriore e verilindore shqiptare nën pushtimin serb ka paralele të ngjashme, me atë të Bohemisë mesjetare. Dihet mirë se këtu, nën petkun e konfliktit fetar midis “heretikëve husitë” e “fisnikërisë katolike” zhvillohej lufta e popullit të shtypur çek kundër feudalëve gjermanë.

Ky gërshetim i motivit fetar me atë nacional dhe vetëm ky, e shpjegon brutalitetin me të cilin shteti serb u përpoq të çrrënjosë “herezinë katolike” në viset e pushtuar shqiptare.

Përsa i përket fesë katolike, në trevat ku etnosi shqiptar u ballafaqua me serbët ajo u bë një lloj “refugium peccatarum” një vetë konservimi dhe kjo e shpjegon suksesin e jashtëzakonshëm që katolicizmi roman arriti në viset e Kosovës e Maqedonisë në kohën e pushtimit serb. Është e qartë se përqafimi i katolicizmit ishte në këto zona çështje besimi tepër një çështje oportuniteti politik.

Përqafimi i katolicizmit, përveçse vinte një vijë e qartë demarkacioni midis shqiptarëve e serbëve, kishte edhe një tjetër avantazh të madh. Ai hidhte një urë lidhëse midis shqiptarëve dhe fuqive katolike të Evropës, duke e inkuadruar rezistencën e tyre në koalicionin e fuqishëm “serb” që mori formë sidomos me fillimin e shek. XIV e që shihte të angazhuar në vetë të parë Papatin, Hungarinë, Anzhuinët e Napolit, Francën. Secili nga këto fuqi kishte motivet e veta për t’u përplasur me Serbinë e Nemanjiçëve, në rastin e tyre bëhej fjalë për çështje territoresh e zonash influence. Sidoqoftë, duke qenë se antagonisti qe i njëjti për të gjithë, Serbia, këto interesa u kanalizuan herë-herë në ndërmarrje të përbashkëta vërtet të mëdha, siç qe kryqëzata e vitit 1319. Dokumentet e kohës që e ilustrojnë më së miri rolin që luajtën shqiptarët në këto aksione luftarake të përbashkëta. Në vitin 1332, pasi u bë dëshmitar i një kryengritje të fuqishme “serbe” të bujarit shqiptar Dhimitër Suma, misionari frëng Guljelm Adami i dërgoi mbretit të Francës projektin e një kryqëzate të re “serbe”. Është interesante të vihet re se autori i projektit në fjalë e konsideron të mjaftueshëm dërgimin në Shqipëri, nga Franca vetëm të një kontingjenti simbolik. Shqiptarët, sipas tij, ishin në gjendje ta përballonin vetë një aksion kundër serbëve.

“Ndërkombëtarizimi” i çështjes së shqiptarëve në mbretërinë serbe, që i detyrohet në një masë të madhe pikërisht aderimi të tyre në frontin katolik evropian, i hapi jo pak telashe Nemanjiçëve serbë. Këta nuk mund t’i neglizhonin anatemat e presionet e vazhdueshme të Papatit për t’i dhënë fund shtypjes së katolikëve në domenet e tyre. Pas këtyre mund të mbërrinin skalionet e armatosura të sovranëve të Evropës: mobilizimi i kryqëzatave ishte atë kohë një armë reale në duart e Papatit. Ndaj në mjaft raste sovranët serbë ju përgjigjën presioneve të Romës duke premtuar se do të hiqnin dorë nga përndjekjet kundër shtetasve të tyre katolikë, premtim që sigurisht s’e mbajtën asnjëherë. Për t’u bërë akoma më të besueshëm, shumë prej tyre, përfshirë persekutorin e madh Stefan Dushani, i premtuan Papatit braktisjen e “skizmës” serbe dhe konvertimin në ritin katolik. Bile pati edhe një Nemanje e ky qe Stefan Uroshi II, që për të provuar devocionin e tij ndaj kishës së Romës i kërkoi Papës Nikolla IV “t’u binte” heretikëve boshnjakë. Mënyrë e hollë kjo për të zaptuar Bosnjen pa kundërshtimin, madje me miratimin e Papatit.

Duhet thënë se të tilla stratagjema nuk mbetën fare pa efekt. Edhe pse ishin boll të ndërgjegjshëm se këto ishin kokë e këmbë lulera (“simulatio completa”) dhe se mbretërit serbë s’qenë veç mashtrues (“mendaces”) mjaft Papë të fiksuar nga ideja ekumenike, deshën deri në fund të shpresonin në një konvertim të Nemanjiçëve serbë e të popullit të tyre në fenë katolike, gjë që do të zgjidhte edhe problemin e përndjekjeve “katolike” në mbretërinë e tyre. Një iluzion ky i çuditshëm por gjithmonë prezent në librin fetar të Papatit dhe në oborret e Evropës katolike.