Dreams won't come true for others.

At every European summit, Albania presents itself with a well-groomed diplomatic suit. EU flags in every corner of the city, hospitality with excellent protocol, but when the cameras are turned off and the official speeches, ironies, jokes, and promises are over, Tirana returns to itself with reforms on paper, with investments in propaganda and image more than work.

The recent summit that brought together 47 European leaders in Tirana, which, among other things, aimed to promote youth mobility and accelerate economic reforms, turned into a stage where the Albanian government showed its directorial skills.

The agreements aimed to create a pan-European youth mobility scheme, a simplified visa framework that would allow young Albanians to work for up to 12 months in member states, mitigating high youth unemployment and brain drain. The first quotas of 2,000 work visas per year are expected to be piloted next month.

For young people, the promises of free movement in the European space are good news, but in reality, for the country, mobility is a further deepening of emigration.

In the last 10 years alone, over 700,000 people, mostly young and educated, have emigrated from the country. Surveys last year showed that 31% of young Albanians aged 15-29 expressed a desire to emigrate within the next two years.

While the Summit dedicated an important roundtable to retaining young people in the Balkans, the reality on the ground continues with systematic desertification.

On the other hand, in terms of “economic reforms”, Albania continues to rank last in the region for productivity levels and average wages. With a GDP per capita of around 7,200 euros in 2023, the country is still far from the EU average, which exceeds 38,000 euros.

Transparency in public procurement continues to be fictitious, while international reports note the capture of institutions and a decline in public trust in justice.

What was expected from the Summit?

The sixth summit of the European Political Community (EPC) had at its core issues of security, democratic sustainability and the common future of the continent, but also a pan-European youth mobility scheme, a simplified visa framework that will allow young Albanians to work for up to 12 months in member states, mitigating high unemployment and brain drain.

The country ensures mutual recognition of professional and digital qualifications, which would reduce administrative costs for around 5,000 Albanians who are certified each year in the EU.

The summit further concretized the gradual opening of the single market for services and labor, as one of the objectives of the pillar of the Growth Plan for the Balkans, with the potential to double regional economies in a decade.

BE vijoi mbështetjen financiare nga anketa “Albania Growth Window” rreth 400 milionë euro për reformat që synojnë përmirësimin e klimës së biznesit dhe dixhitalizimin e doganave.

Produkti tjetër në rrafshin ekonomik i Samitit është edhe ngritja e një Qendre Rajonale të Teknologjisë, si një nga projektet konkrete të tryezës ekonomike.

Samiti i KPE në Tiranë është më shumë se një ngjarje simbolike, duke ofruar një dritare konkrete për disa çështje ekonomike, por përfitimet varen nga ritmi i reformave që Shqipëria do të ndërmarrë.

Presidenti i Këshillit Europian, António Costa, tha më 12 maj 2025 se viti 2030 shihet si “data e parë realiste” për anëtarësimet e para nga Ballkani Perëndimor me Shqipërinë dhe Malin e Zi që janë më të avancuara në këtë proces.

Gjithashtu, Presidentja e Komisionit, Ursula von der Leyen, gjatë vizitës në Tiranë në tetor të vitit të kaluar e quajti vitin 2030 “horizontin” kur Shqipëria mund të jetë gati.

Për të arritur këtë synim, Shqipëria duhet të avancojë më tej Reformën në Drejtësi, pasi BE pret rezultate të tjera nga sistemi i drejtësisë, përveç SPAK.

Gjithashtu vendi ynë duhet të reformojë statistikat zyrtare, të dixhitalizojë kadastrën.

Duhen rritur kapacitetet administrative për të përthithur 922 milionë euro nga fondet e BE-së, pjesë e paketës 6 miliardë euro për Ballkanin Perëndimor.

Duhen përshtatur gjithashtu ligjet e konkurrencës, ndihmës shtetërore dhe mbrojtjes së konsumatorit. Kërkohen rezultate të larta në zbatimin e rekomandimeve të Komisionit mbi lirinë e medias dhe luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë.

Çfarë përfitojnë shqiptarët nga hyrja në BE ekonomikisht

Nëse Shqipëria zbaton plotësisht agjendën e reformave të miratuara në fund të vitit të kaluar nga Bashkimi Europian pritet dyfishim i ekonomisë në një dekadë. Paga mesatare mund të kalojë 1 600 euro deri në 2035.

Reformat, nëse zbatohen, rrisin cilësinë e punës. Rritja e Investimeve të Huaja Direkte krijon vende pune me produktivitet të lartë. Kompanitë e huaja paguajnë 15-30% më shumë se ato vendase.

Nëse reformat zbatohen, Shqipëria rrit sigurinë energjetike dhe shmang krizat e çmimeve dhe ndërprerjet, mbrojtje kundër varfërisë energjetikë. Reformat për dekabornizimin do të rrisin cilësinë e jetës. Zvogëlimi i PM 2.5 ul vdekjet e lidhura me ndotjen dhe shpenzimet familjare për barna.

Plotësimi i kushteve të agjendës së integrimit synon të sjellë paga më të larta, çmime më të ulëta, shërbime publike më cilësore dhe mjedis më të pastër.

Çfarë duhet të bëjë Shqipëria në dy vitet e ardhshme

Dy vitet e ardhshme, vendi ynë duhet të përfshihet në një fazë intensive të reformave, që synojnë forcimin e shtetit ligjor, përmirësimin e infrastrukturës, tregtisë, klimës së biznesit etj., sipas standardeve të BE-së.

Duhet të nisë nga zbatimi agjenda e reformave veçanërisht për paketat që kanë lidhje me klimën e biznesit, arsimin profesional dhe reformën gjyqësore. Duhet të rriten fondet buxhetore për kërkimin shkencor dhe aktivizimi në skemat e bashkëfinancimit me fondet Horizon Europe dhe të përshpejtohen projektet e energjisë së rinovueshme për uljen e varësisë nga hidroenergjia.

Agjenda e re e BE-së kërkon që vendet kandidate të jenë njëkohësisht më konkurruese dhe më të sigurta ekonomikisht.

Shqipëria duhet të mbyllë boshllëqet në sigurinë e investimeve, inovacion dhe kapacitet administrativ, në mënyrë që të përfitojë plotësisht nga 6 miliardë eurot e Planit të Rritjes dhe të ecë me ritëm të besueshëm drejt anëtarësimit.

Legjislacioni i mbetur për t’u harmonizuar

Ligji i ri për investimet e huaja – Nuk ekziston një kornizë ligjore për filtrimin e IHD-ve strategjike. Në bazë të këtij ligji duhet të krijohet dhe të funksionojë në mënyrë të pavarur “Autoriteti për Sigurinë e Investimeve”. Projekti duhet të hyjë në fuqi deri në fund të vitit të ardhshëm.

Kontrolli i eksporteve – Duhet përafruar dhe përditësuar lista kombëtare e eksporteve sipas direktivave të BE-së. Duhet të funksionojë një platformë online “e-License Dual-Use”.

Mbrojtja e të dhënave kërkon akte të tjera dytësore, si dhe ngritjen e gjykatave administrative dixhitale. Nevojitet dyfishim stafit pranë Komisionerit.

Kërkohet rishikim i ligjit të koncesioneve PPP, në përputhje me direktivat 2014/23/24/25, me fokus kontrollin e riskut fiskal. Nevojitet një modul i ri i riskut në sistemin e prokurimeve në e-Albania.

Rritje të kapaciteteve administrative

Nevojitet rritje e stafit për Autoritetin e Kontrollit Shtetëror të Eksporteve. Rritje stafi nga 19 në 35 persona dhe një shtesë në buxhet 40%.

Duhen shtuar 8 gjyqtarë të rinj në gjykatat administrative për çështjet ekonomike. Zgjerim i njësisë së hetimit financiar SPAK dhe AML.

Rritja e produktivitetit dhe inovacionit

Rritja e investimeve në inovacion dhe teknologji po merr rëndësi, ndaj procesi i integrimit në BE kërkon që Shqipëria të krijojë një fond novacioni 60 milionë euro deri në vitin 2027 dhe të kreditojë tatimet dhe taksat në investimet me bazë inovacionin.

Sugjerohet heqja e tatimeve deri në 5 vjet ndaj startup-eve.

Gjithashtu vendi ynë duhet të harmonizojë me legjislacionin vendas kodin europian të Komunikimeve Elektronike, si dhe rregullimin 5G.

Investimet në infrastrukturë

Në fushën e infrastrukturës kërkohet rritje e kapaciteteve në prodhimin e energjisë së pastër nga dielli dhe era. Nevojitet rritja e efikasitetit të energjisë dhe një strategji e re që të parashikojë masa deri në vitin 2050. Duhet ngritur një skemë kredie për rritjen e evidencës së energjisë në banesa.

Duhen çuar para projektet e dekabornizimit duke përdorur edhe sistem fiskal.

Duhet përfunduar 65% e segmentit Milot – Fier në dy vitet në vijim dhe tërësisht segmenti hekurudhor në Korridorin 8.

Më shumë transparencë dhe sundim ligji

Korrupsioni mbetet një problem në Shqipëri. Duhet të zbatohet programi i BE-së për luftën ndaj korrupsionit, duke publikuar online pasurinë e zyrtarëve të lartë sipas një formati Open Data.

Ministria e Financave duhet të publikojë një raport vjetor të rrezikut fiskal dhe të vendosë tavane shumëvjeçare për koncesionet PPP.

Kërkohet forcim i mëtejshëm i monitorimit të medias dhe për këtë nevojitet një shtesë buxheti me 30% për të adresuar cenimin e hapësirës mediatike.

Çështjet ekonomike, ku jemi dhe çfarë duhet të bëjmë

Procesi i anëtarësimit në Bashkimin Europian nuk është vetëm çështje diplomatike, por një nga shtyllat më kritike është kapaciteti ekonomik i vendit për të përballuar konkurrencën dhe presionin e tregut të brendshëm të BE-së.

Për Shqipërinë, rruga drejt këtij standardi kalon nëpërmjet transformimeve të thella strukturore.

Aktualisht, produktiviteti i punës në Shqipëri është rreth 30–35% e mesatares së BE-së. Një nga arsyet kryesore është informaliteti, mungesa e investimeve në teknologji dhe arsim, teksa agjenda e reformave të BE-së kërkon trajnime profesionale të lidhura me nevojat e tregut të punës.

Sipas Bankës Botërore, më shumë se 30% e ekonomisë shqiptare është informale. Kjo jo vetëm që dëmton konkurrencën e ndershme, por pengon edhe rritjen e të ardhurave buxhetore që duhen për investime publike.

Agjenda e reformave kërkon nga Shqipëria trajtim fiskal të drejtë dhe të qëndrueshëm, pa qasje selektive. Thjeshtim të procedurave të regjistrimit dhe raportimit për bizneset, duke i nxitur ato të formalizohen pa frikë nga penalitetet e menjëhershme.

Agjenda e integrimit kërkon zbatim të barabartë të ligjit, sidomos në fushën e prokurimeve publike dhe Partneriteteve Publike-Private.

Rritja ekonomike në Shqipëri është ende e mbështetur mbi ndërtim, remitanca dhe turizëm sezonal. Këto nuk mjaftojnë për të garantuar zhvillim të qëndrueshëm dhe të barabartë.

Modeli ekonomik duhet të kalojë nga konsumi i brendshëm drejt zhvillimit të sektorit prodhues dhe eksportues, nëpërmjet politikave industriale bazuar në inovacion.

Agjenda e integrimit kërkon më shumë investime në përpunimin e produkteve bujqësore që kanë potencial të madh në tregun europian. BE kërkon nxitjen së inovacionit dhe startup-eve, sidomos në sektorin e teknologjisë së informacionit dhe energjisë së rinovueshme.

Shqipëria po humbet një kapital të çmuar njerëzor për shkak të emigracionit masiv. Për të përmbushur standardet e BE-së, duhet të investojë seriozisht në: paga konkurruese në sektorin publik dhe arsimin profesional për të rinjtë. Agjenda e reformave të BE-së kërkon përmirësimin e produktivitetit të punës, sigurisë sociale si mjete për të ruajtur fuqinë punëtore.

Nga ana tjetër, pavarësisht stabilitetit makroekonomik dhe borxhit publik në rënie, vendi ynë përballet e rreziqe strukturore që frenojnë investimet.

Agjenda Europiane kërkon garanci të qarta ligjore për investitorët, me zbatim të vendimeve gjyqësore dhe zgjidhje të shpejta të mosmarrëveshjeve.

The EU requires independent regulatory institutions, not influenced by the political cycle, and the promotion of foreign investments with added value, not just call centers and tourism.

If Albania is to truly meet the EU membership criteria, it must overcome the spectacle phase and move into a difficult but necessary phase of deep restructuring. 

By Blerina Hoxha, MONITOR