"Bosnia-Herzegovina and Albania, so close and far", DW: Lack of cooperation, missed opportunities

Timuri, a 26-year-old from Sarajevo, studies languages ​​and literature and loves to travel and explore the world. One Wednesday on a sunny day he decided to take a long bus ride from Sarajevo to Tirana. At around 8am he started his ten-hour journey in a mini-van. First stop Podgorica.

"There is no direct bus line from Sarajevo to Tirana. First you have to go to Podgorica, change the bus there and then get to Tirana", explains Timuri. "I must mention that the bus from Sarajevo to Podgorica was one of the worst I've ever been on. Actually, it wasn't even a bus; it was a vehicle for about twenty people, a van for the illegal transport of migrants who keep their heads down when they cross the border…” he adds with a laugh.

Removal of roaming charges

To reach Podgorica the bus crosses the state border over the Tara River to reach the Šćepan Polje border crossing and enter Montenegro. It was definitely the worst road I've ever traveled, and that border is so inconvenient, those containers, a disaster," adds Timuri. At noon, Timuri arrived in Podgorica, where he waited for two hours to continue his journey by bus to Tirana.

"I must say that the removal of roaming charges between the countries of the Western Balkans makes this trip easier," says Timuri.

In 2019, the countries of the Western Balkans, including Bosnia and Herzegovina and Albania, signed an agreement in Belgrade to remove roaming charges. "Before, without the removal of roaming, the reception was complicated, because you didn't even have internet," says Timuri.

The best Podgorica-Tirana bus

At four in the afternoon, the bus to Tirana arrived to pick up its passengers in Podgorica. “That bus was much better; it was a great connection. The trip was fast, the easiest part of the trip,” Timuri says with a sigh. After three hours, the bus from Podgorica arrived in Tirana.

Although the road distance between Sarajevo and Tirana is a little more than 300 km, Timur's journey by regular bus lines took 10 to 11 hours.

Timur's journey from Sarajevo to Tirana highlights the relations between the two Balkan countries, which are so close, but also so far. His odyssey underscores the urgent call for road improvements and the strengthening of extended diplomatic ties to facilitate travel between Bosnia and Herzegovina and Albania.

Little cooperation between Albania and Bosnia and Herzegovina

Dëshmi tjetër e mungesës së lidhjeve mes këtyre vendeve është edhe mungesa e një ambasade të Republikës së Shqipërisë në Sarajevë, sikurse edhe e një ambasade të Bosnje dhe Hercegovinës në Tiranë. Megjithë këmbënguljen dhe pyetjet dërguar në Ministrinë e Jashtme të Bosnjes dhe atë të Shqipërisë lidhur me mungesën e shkëmbimit të abasadave, asnjëra nuk ishin të gatshme të përgjigjen.

Si historikisht ashtu edhe sot ka një mungesë bashkëpunimi ekonomik, tregtar, diplomatik, kulturor dhe ndërshtetëror midis këtyre dy vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Lema Balaj, shqiptare e rritur në Bosnjë dhe Hercegovinë, u shpërngul në Shqipëri në vitin 2008 për punë, por familja e saj vazhdon të jetojë në Bosnje. Ajo ka tre vëllezër që jetojnë dhe punojnë në Tuzla dhe një motër që jeton në Gradačac, prandaj mban lidhje të ngushta me Bosnjen, dhe shkon shpesh për vizitë Tuzlë. Përveç përsëritjes së ankesave për të cilat tregoi Timurit, ajo shton se ka një problem tjetër: profilizimi etnik në kufi.

Lema, e cila ka edhe pasaportën boshnjake edhe atë shqiptare, ka përjetuar personalisht pabarazi gjatë udhëtimeve mes dy shteteve. Kur kalon kufijtë me pasaportën e Bosnjës, ajo nuk ka probleme, por me pasaportën shqiptare, shpesh është përballur me kontrolle të imtësishme të automjetit dhe me pyetje.

“Vetëm të pasurit një pasaportë shqiptare është i mjaftueshëm për të ngjallur dyshime në çdo pikë kontrolli, duke shkaktuar kontrolle të mëtejshme. Fatkeqësisht ky është realiteti për shqiptarët” – shpjegon ajo.

Shqiptarët në Bosnjë dhe Hercegovinë

Prania e shqiptarëve në Bosnjë është e hershme. Regjistrimet datojnë që nga periudha osmane. Shumë shqiptarë kanë migruar në Bosnjë, veçanërisht në kohën e Jugosllavisë së Parë dhe të Dytë për shkak të kushteve të vështira të jetesës në vendet e tyre të origjinës si Shqipëria, Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia. Tradicionalisht ata janë vendosur kryesisht në qendra urbane. Në Sarajevë jeton numri më i madh i shqiptarëve.

Numri i shqiptarëve në Bosnjë ka ndryshuar ndër vite. Të dhënat më të fundit lidhur me numrin e shqiptarëve në Bosnjë dhe Hercegovinë i takojnë vitit 2015, të marra nga një raport i Këshillit të Pakicave Kombëtare të Bosnje dhe Hercegovinës. Në bazë të këtij raporti në Federatën e Bosnje dhe Hercegovinës banojnë rreth 10,000 shqiptarë. Një prani të ‘pazakontë’ shqiptarësh ka në Republikën Srpska. Megjithatë këto statistika nuk konfirmohen nga autoritetet, dhe janë të dhëna të ofruara nga organizatat joqeveritare shqiptare.

Sanadin Voloder, gazetar nga Mostari, hulumtimi i të cilit fokusohet tek kultura shqiptare dhe marrëdhëniet midis dy vendeve, thekson problemet e të dhënave nga regjistrimi i fundit në Bosnjë: “Shqiptarët janë të vetëdijshëm për situatën politike dhe atmosferën në Bosnjë dhe Hercegovinë, kështu që ata u deklaruan si boshnjakë në regjistrimin e fundit,” shpjegoi Voloder. Sot nuk ka të dhëna të sakta për numrin e shqiptarëve në Bosnje dhe Hercegovinë, por “mund të flasim për rreth 25.000 shqiptarë në Bosnje dhe Hercegovinë,” përfundoi gazetari. “Ne nuk mund të shohim asnjë ndryshim mes nesh dhe shqiptarëve, përveç emrave dhe mbiemrave të tyre,” komenton Voloder, duke theksuar integrimin natyror të komunitetit shqiptar në shoqërinë boshnjake.

Njerëzit e marrin vesh që jam shqiptar vetëm nga emri

Një tjetër shqiptar Abi Muhtari, erdhi nga Maqedonia e Veriut në Sarajevë në moshën dy-vjeçare dhe sot ka shtetësinë boshnjake, maqedonase dhe zviceriane. “Unë jam shqiptar, por atdheu im është Bosnja dhe Hercegovina,” shpjegon Muhtari. Duke kujtuar me një buzëqeshje në fytyrë fëmijërinë e tij në Sarajevë, ku ende jeton, ai thotë: “Ne kurrë nuk kemi përjetuar diskriminim; faktikisht, nuk ndryshojmë nga popullsia shumicë. Njerëzit e dinë që jam shqiptar vetëm kur dëgjojnë emrin tim, dhe edhe në këtë rast kjo nuk ndryshon asgjë.”

Përmes prizmit të të tjerëve

“Shqiptarët dhe boshnjakët mund të jenë dy kombet e vetme në Ballkan që kanë kaq shumë ngjashmëri dhe megjithatë dinë kaq pak për njëri-tjetrin. Shumica e asaj që dinë për njëri-tjetrin është përmes prizmit të të tjerëve,” shpjegoi Ramadan Ramadani, analist në institutin “Nisma” në Maqedoninë e Veriut. Gjatë historisë Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria kanë pasur dy fate krejtësisht të ndryshme. Bosnja e sotme ishte pjesë e Republikës Federale Socialiste të Jugosllavisë, ndërsa Shqipëria ishte vetë Republikë Socialiste.

“Më kujtohen të moshuarit tanë që fantazonin për Shqipërinë dhe e shihnin Hoxhën si hero, sepse nuk e dinin se çfarë po ndodhte me të vërtetë,” thotë Muhtari. Edhe sot, situata nuk është më e mirë. “Si shqiptar, nuk e njoh Shqipërinë, kështu që si mund të pres që dikush tjetër, p.sh. një boshnjak, ta njohë atë?”

Disa qindra kilometra udhëtim ndajnë Sarajevën nga Tirana dhe pse janë vende afër, ato mbeten në një masë të madhe të panjohura për njëra-tjetrën. “Prania e hershme e boshnjakëve nga periudha e vonshme osmane në një territor ku sot është Shqipëria dhe bashkëjetesa e miliona boshnjakëve dhe shqiptarëve në të njëjtin shtet, pra në ish-Jugosllavi, mund të jetë një trashëgimi e gjallë e bashkëjetesës dhe një bazë për t’u njohur më mirë,” përfundoi Ramadani.

Boshnjakët në Shqipëri

Gjatë pushtimit austro-hungarez të Bosnje dhe Hercegovinës në vitin 1878 mbi 160,000 myslimanë boshnjakë u zhvendosën nga vendbanimet e tyre duke kërkuar strehim në vendet fqinje si Maqedonia e Veriut, Kosova, Turqia dhe Shqipëria. Në Shqipëri ata njihen si “muhaxhirë”, që do të thotë “refugjatë” në turqisht. Në Shqipëri ata u vendosën kryesisht midis Durrësit dhe Tiranës, veçanërisht në Shijak, duke u bërë pjesë integrale e peizazhit kulturor të Shqipërisë. Pavarësisht integrimit pakica boshnjake ruan gjuhën e saj.

Boshnjakët njihen si pakicë me miratimin e Ligjit për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare në Shqipëri në vitin 2017. Por ndërsa për pakicat e tjera, si grekët, maqedonasit, malazezët, arumunët, romët dhe egjiptianët ballkanikë, ekzistojnë të dhëna, informacioni për boshnjakët është i pakët. Instituti Shqiptar i Statistikave (INSTAT) nuk ka të dhëna për boshnjakët, por sipas Fikret Klarić, President i shoqatës ‘Zambak’ të boshnjako-shqiptarëve në Shqipëri, vlerësohet se në rrethin e Durrësit jetojnë rreth 7.000 boshnjako-shqiptarë.

Identitet i ndërlikuar

Historia e Lema Balajs përfshin strukturën komplekse të identiteteve dhe të përvojave në Ballkan. E lindur në vitin 1984 në Serbi, ajo vjen nga një familje shqiptare me origjinë nga Prizreni. Familja e saj emigroi duke kërkuar strehim dhe mundësi në ish-Jugosllavi, duke u vendosur përfundimisht në Bosnje në vitin 1988, ku hapi një furrë buke.

Shpërthimi i luftës në vitin 1992 i detyroi ata të largoheshin në Shqipëri para se të ktheheshin në Kosovë dhe më pas përsëri në Bosnje në vitin 1999. Gjatë këtyre trazirave, furra e familjes simbolizonte qëndrueshmërinë. Megjithëse ajo identifikohet me krenari si shqiptare, rritja e saj në Bosnje thekson natyrën komplekse të identitetit etnik dhe kombëtar në një rajon të karakterizuar nga diversiteti dhe ndarjet.

E rritur në Bosnje Lema gjithmonë fliste gjuhën boshnjake, përveç gjuhës së saj amtare, pra dialektin shqiptar që fliste familja e saj. Duke reflektuar për sfidat me të cilat përballeshin shqiptarët në integrimin me komunitetin më të gjerë për shkak të lidhjes së tyre të fortë me rrënjët dhe traditat e tyre ajo kujton se “shqiptarët përpiqeshin të qëndronin bashkë, duke ruajtur trashëgiminë tonë kulturore në vend që të përziheshin me shoqërinë boshnjake”.

Megjithatë, përvoja personale e Lemës ishte e ndryshme, pasi ajo vazhdoi shkollen e lartë, një rrugë e pazakontë për gratë shqiptare gjatë asaj periudhe. Duke kujtuar vitet e saj shkollore, ajo shton: “kur u regjistrova në shkollë të mesme dhe në universitet, kur thosha emrin, të gjithë më pyesnin “nga je?” dhe kur thosha që jam shqiptare ata habiteshin që isha duke studiuar”.

Pavarësisht lidhjes së saj të thellë me identitetin shqiptar, ajo nuk e mohon faktin se pas shpërnguljës në Shqipëri në vitin 2008, ajo është ndjerë më afer identitetit të saj boshnjak.

"When I came to Albania for the first time in 2008, I applied to a Bosnian company that was looking for staff in Albania and they accepted me, because I had written in my CV that I knew the Albanian language. But when I got here, I realized that I didn't know the Albanian language, I only knew the dialect of my village and I had done all my studies in Bosnian and Serbian, I had never studied in Albanian. It took me some time to change the dialect and get used to the Albanian language."

In addition to the language barrier, she emphasizes the difficulty of integration into Albanian society, despite her Albanian origins. "Actually, when I came to Albania for the first time, I couldn't integrate with the Albanians, and there were Serbian families living and working in Albania and I was closer to them than to the Albanians, because my mentality, the way I grew up, the food that I ate, the music I listened to fit them," explains Lema.

Albanian cultural center

With the desire for mutual recognition between Albanians and Bosniaks, as well as all Bosniaks and Herzegovina, a group of intellectuals, academics, businessmen and activists of Albanian origin in Sarajevo have come together to strengthen relations and promote mutual understanding between these peoples. that are so close, but also so far. Among them is Abi Muhtari, the initiator of the opening of the Albanian Cultural Center in the center of Sarajevo.

Since its opening a year ago, the Albanian Cultural Center has not had many opportunities to flourish, but its goal is "better knowledge of Albanians and Bosniaks, Bosniaks and Herzegovinans through culture," Muhtari explained. The continued lack of political will to promote cooperation between Bosnia and Albania is a disappointing testament to the missed opportunities for progress and mutual benefit in the Western Balkans./DW