"Double-edged sword", as Turkey is alarming with the use of religion in international politics

Turkey has always been very sensitive to changes throughout history, politically, sociologically, economically and geopolitically. The rule of Recep Tayyip Erdogan has shown some elements during the nearly 25-year rule of the Justice and Development Party (AKP).

Chief among them is Turkey's use of religion and religious institutions in foreign policy. Despite its secular constitution, Turkey has become a global religious power. However, the real question is what kind of power it really is.

In recent years, Turkey's foreign policy has taken a unique turn, mixing religion with geopolitics in ways that intrigue and alarm international observers. At the heart of this strategy is the use of Islam - not simply as a cultural or social element, but as a deliberate instrument of foreign policy.

Under the leadership of the AKP and President Recep Tayyip Erdogan, Turkey has turned religion into a form of 'soft power', aiming to extend its influence far beyond its borders. While soft power often conjures up images of cultural diplomacy, Turkey's use of religion shows that religious values ​​and institutions can also be important diplomatic tools. This development is particularly fascinating since Turkey is officially a secular state, yet it has increasingly used Sunni Islam as a channel for international engagement.

Turkey's influence on the control of the Great Mosque of Tirana

After a saga of several decades, the Namazgja Mosque was inaugurated yesterday in Tirana in the presence of the Turkish President, Rexhep Taip Erdogan and the Albanian Prime Minister, Edi Rama. But the senior leaders of the Albanian Muslim Community - the "de jure" owner of the new mosque - were not invited.

BIRN has learned that the delayed inauguration of the Namazgja Mosque is related to an underground conflict between the Diyanet and the Albanian Muslim Community over its control – tension that surfaced with conflicting announcements about the mosque's opening. This intervention of the Turkish state and President Erdoğan in matters of religion in Albania is criticized by a part of the Muslim community. Let us recall that in a previous visit in January 2022 to Tirana, Turkish President Rexhep Taip Erdogan asked Albania to take concrete steps against what he called FETO structures in Albania. Turkey refers to the movement led by US-based cleric Fethullah Gülen as FETO and has declared it a terrorist organization.

Turkey's religious diplomacy

Diplomacia fetare e Turqisë ka evoluar nën udhëheqjen e Erdoganit, veçanërisht gjatë dy dekadave të fundit. Presidenca e Çështjeve Fetare (Diyanet), dikur kryesisht një institucion vendas, tani luan një rol kyç në projektimin e ndikimit turk jashtë vendit. Nëpërmjet xhamive, edukimit fetar dhe shtrirjes humanitare, Turqia ka kultivuar lidhje me komunitetet myslimane nga Ballkani në Afrikë. Megjithatë, ky angazhim fetar transnacional nuk ka të bëjë vetëm me besimin – ai i shërben një qëllimi strategjik.

Ekzistojnë tre synime kryesore pas përdorimit të fesë nga Turqia si një mjet i politikës së jashtme: zgjerimi i ndikimit rajonal dhe global, aksesi në rajone dhe grupe të vështira për t'u arritur dhe riformësimi i dinamikave të fuqisë politike të brendshme.

Për shembull, puna e Diyanetit në Ballkan - një zonë me lidhje të thella historike me Perandorinë Osmane - demonstron ambiciet neo-osmane të Turqisë. Nëpërmjet ndërtimit të xhamive, programeve arsimore dhe angazhimit politik, Turqia kërkon të forcojë lidhjet e saj me myslimanët e Ballkanit, duke e promovuar veten si një mbrojtëse e Islamit në rajon. Modele të ngjashme ndikimi mund të shihen në të gjithë Afrikën dhe Evropën, ku institucionet fetare turke kanë zgjeruar gjurmët e tyre.

Përdorimi i fesë në politikën ndërkombëtare është sigurisht një thikë me dy tehe.

Ndërsa shtrirja fetare e Turqisë është mirëpritur në disa vende me shumicë myslimane, ajo ka ngritur gjithashtu shqetësime midis shteteve laike dhe komuniteteve jomuslimane. Instrumentalizimi i fesë ndonjëherë mund të rezultojë i kundërt, duke komplikuar marrëdhëniet e Turqisë me fqinjët e saj dhe aleatët perëndimorë.

Në Evropë, për shembull, përpjekjet e Turqisë për të ndikuar në diasporën e saj përmes kanaleve fetare kanë ndezur tensione. Franca, Gjermania dhe Austria kanë shprehur shqetësime për rolin e Diyanet-it në vendet e tyre, veçanërisht pasi ajo po ngatërrohet më shumë në politikën e brendshme turke.

Xhamitë turke jashtë vendit janë akuzuar për përhapjen e propagandës pro-Erdoğan dhe madje vëzhgimin e disidentëve turq, duke kontribuar në rritjen e dyshimeve për motivet e vërteta pas diplomacisë fetare të Turqisë. Për më tepër, përfshirja e Turqisë në Afrikë, shpesh e cilësuar si ndihmë humanitare, është kritikuar si neo-kolonializëm. Kritikët argumentojnë se angazhimi i Turqisë ka të bëjë më pak me solidaritetin e vërtetë fetar dhe më shumë me fitimin e bazave strategjike në rajonet e pasura me burime.

Një vizion neo-osman?
Pjesa më e madhe e politikës së jashtme aktuale të Turqisë mund të gjurmohet në një vizion të neo-otomanizmit – një dëshirë për të rimarrë rolin e Turqisë si lider në botën myslimane, që të kujton të kaluarën e saj osmane. Kjo ideologji ka qenë veçanërisht e dukshme në qasjen e Turqisë ndaj Ballkanit dhe Afrikës, ku ajo ka kërkuar të ringjallë lidhjet historike përmes fesë dhe kulturës. Narrativa neo-otomane i bën thirrje bazës së brendshme të Erdoganit, duke e paraqitur Turqinë si një fuqi të ringjallur që rimerr vendin e saj të merituar në çështjet globale.

Në Afrikë, për shembull, Turqia e ka pozicionuar veten si një kundërpeshë ndaj ndikimit perëndimor dhe kinez, duke ofruar ndihmë dhe projekte infrastrukturore krahas shtrirjes fetare. Organizatat fetare turke, si Diyanet, kanë ndërtuar shkolla, spitale dhe xhami në të gjithë kontinentin, ndërsa Turkish Airlines dhe kompani të tjera kanë zgjeruar operacionet e tyre. Kjo qasje e shumëanshme i lejon Turqisë të krijojë një bazë të gjerë ndikimi, të bazuar në lidhjet ekonomike dhe fetare.

Megjithatë, ndërsa diplomacia fetare e Turqisë mund të forcojë lidhjet e saj me disa vende me shumicë myslimane, ajo gjithashtu rrezikon të largojë të tjerët. Komuniteti global mysliman është larg të qenit monolit dhe qasja me qendër sunite e Turqisë ndonjëherë mund të bie ndesh me dinamikën fetare dhe kulturore të rajoneve që kërkon të ndikojë. Kjo është veçanërisht e vërtetë në vende si Irani dhe Arabia Saudite, ku vizionet fetare konkurruese krijojnë tension.

Për më tepër, komuniteti ndërkombëtar duhet t'i kushtojë vëmendje politikës së jashtme në zhvillim të Turqisë. Strategjia fetare e Turqisë për fuqinë e butë, megjithëse inovative, paraqet mundësi dhe sfida për fuqitë globale. Për Bashkimin Evropian, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tjerë, është thelbësore të arrihet një ekuilibër midis angazhimit dhe kujdesit. Turqia mbetet një lojtar i rëndësishëm gjeopolitik, por mbështetja e saj në rritje tek feja si një mjet ndikimi kërkon një qasje të nuancuar.

Në këtë drejtim, politikëbërësit duhet t'i japin përparësi dialogut të hapur me Turqinë duke monitoruar nga afër ndikimin e institucioneve të saj fetare jashtë vendit. Përpjekjet bashkëpunuese në fusha të tilla si kundërterrorizmi, ndihma humanitare dhe shkëmbimi kulturor duhet të ndiqen, por me një kuptim të qartë të rreziqeve të mundshme. Në të njëjtën kohë, Evropa duhet të marrë në konsideratë shqetësimet e komuniteteve të saj muslimane, duke siguruar që shtrirja fetare të mos kalojë në manipulime politike.

E ardhmja e diplomacisë fetare
Ndërsa Turqia vazhdon të zgjerojë ndikimin e saj fetar jashtë vendit, është thelbësore të merren parasysh implikimet afatgjata të kësaj strategjie. A mund të shërbejë feja si një formë e qëndrueshme e fuqisë së butë në një botë gjithnjë e më laike dhe të ndërlidhur? Apo do të krijojë përfundimisht diplomacia fetare e Turqisë më shumë përçarje sesa aleanca?

One thing is certain: the use of religion in foreign policy is not a passing trend. From the Vatican to Saudi Arabia, nations around the world have long recognized the power of faith in shaping global affairs. Turkey's unique approach is simply the latest iteration of this time-honored practice. However, how Turkey navigates the complexities of religion, politics and international relations in the coming years will determine whether its strategy enhances its global standing or undermines it.