'Genocide against the population': Carcinogenic pesticides banned in Europe are traded in Albania

On November 29, a shipment of mandarins produced in Albania was stopped in Croatia after tests showed the presence of Chlorpyrifos – a pesticide banned by the European Union since 2020.

The case was made known by RASFF – the Rapid Alert System for Food, a network that facilitates the exchange of information between EU member states on issues related to food safety.

This was not an isolated case of banning tangerine exports from Albania, while tangerines are not the only product identified with a load of banned pesticides in recent years in the country.

Data collected by BIRN and interviews with experts show that the government neglected, due to a lack of human capacity and legal uncertainty, the continuous and timely monitoring of pesticide use, leading to the trading of agricultural products above the permitted norms.

Authorities also turned a blind eye to farmers' use of dangerous pesticides, banned for years in EU countries, raising concerns about food safety and the quality of Albanian exports.

The Ministry of Agriculture admitted in response to a request for information that during 2024 alone, laboratory tests on fruits and vegetables found 7 banned pesticides such as; "chlorpyriphos, chlorfenapyr, chlorpyriphos methyl, linuron, dimethoate, myclobutanil and omethoate".

Representatives of private laboratories told BIRN that they have found many cases of banned Plant Protection Products (PPPs) in their analyses.

“There are around 35 banned pesticides circulating in Albania,” Sokol Abazi, a chemist and consultant at the Tenius laboratory, told BIRN, referring to the findings of this laboratory's analyses in 2024 alone.

Toxic pesticides

In December 2019, the Standing Committee on Plants, Animals and Food decided to ban the use of the pesticides 'chlorpyrifos' and 'chlorpyrifos-methyl' in the member states of the European Union, based on study findings that their use had a negative impact on human health, with a toxic effect on the development of the nervous system and genetics.

The European Commission officially adopted regulations to ban their use in January 2020, providing for a 3-month transitional period for member states to collect and permanently destroy all Plant Protection Products (PPPs) containing 'chlorpyrifos' and 'chlorpyrifos-methyl'. After this deadline, they could no longer be marketed and used within the EU.

Duke ndjekur shembullin e BE-së, Shqipëria vendosi të çregjistrojë PMB-të që përmbanin këto dy përbërës toksikë, por ndryshe nga BE, tregtarëve shqiptarë iu dha e drejta që të importonin produkte me përmbajtje të këtyre dy pesticide deri në mars 2020, dhe përdorimi i tyre në treg u lejua të paktën edhe për dy vite të tjera.

Dispozitat ligjore e rregullojnë importin dhe përdorimin e PMB-ve në dy lista; ato që lejohen të importohen – nëse janë të regjistruara më parë të paktën në një vend anëtar të BE-së dhe një listë e dytë, ku PMB-të e ndaluara, por ndërkohë të importuar, lejohen të tregtohen dhe përdoren nga fermerët deri në afatin e skadencës së tyre.

Bazuar në këto kritere Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural ndaloi importin e PMB-ve me ‘klorpyrifos’ në janar 2020,  por ato qëndruan në listën e dytë të paktën deri në gusht të vitit 2022 dhe siç sugjerojnë të dhënat zyrtare dhe analizat laboratorike këto lëndë toksike vijojnë të përdoren në fermat shqiptare.

Fermerët që i përdorin duket se nxiten nga efikasiteti i lartë i këtyre PMB-ve dhe çmimi më i lirë në krahasim me produktet e tjera. “Këto i zhdukin insektet”- i tha BIRN-it një fermer që ka sera për kultivim perimesh të ndryshme. Ai po ashtu pranoi se pesticidet e ndaluara ishte e lehtë të gjenden në çdo farmaci bujqësore dhe shiteshin me emërtime të ndryshme tregëtare ose me paketime nën emrin e një produkti tjetër.

Ndërsa një eksportues i frutave dhe perimeve, i tha BIRN-it në kushtet e anonimatit, se ai besonte se tonelatat e PMB-ve të ndaluara në BE iu shitën shumë lirë ose iu falën trëgëtarëve shqiptarë duke bërë që ato të përdoreshin pa asnjë survejim. Tregtari në fjalë, i cili pranoi se një pjesë e ngarkesave të tij ishin ndaluar në kufirin me BE-në, fajësoi institucionet shtetërore që nuk garantojnë prodhimin e produkteve në standardet e kërkuara nga BE. “Kostoja pastaj bie mbi ne”- u ankua ai.

Përdorimi i PMB-ve në bujqësi është shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e tyre nga insektet dhe dëmtuesit e tjerë, por sipas ekspertëve, përdorimi i tyre mbi normat e lejuara krijon rrezikshmëri për shëndetin, kryesisht në grupe të popullatës si fëmijët, gratë shtatëzëna, të sëmurët dhe të moshuarit.

Ferdi Braushi, profesor në departamentin e Mjedisit dhe Burimeve Natyrore pranë Universitetit Bujqësor të Tiranës, shprehet se konsumimi i vazhdueshëm i produkteve me pesticide mbi normat e lejuara krijon efekte afatgjata në organizëm duke prekur sistemin endokrin dhe atë nervor.

“Si rregull një PMB nxirret nga përdorimi kur konstatohet se përveç mbrojtjes së bimës nga insektet ai dëmton dhe organizma të tjerë që mund të jenë dëme në mjedisin përreth apo shëndetin e njerëzve”, tha ai për BIRN-in.

Braushi e sheh si problematike vonesën e reagimit të institucioneve shqiptare në nxjerrjen nga tregu të pesticideve të ndaluara nga BE – duke lejuar përdorimin e tyre dhe për 1-2 pasi janë ndaluar, dhe po ashtu mungesën e kapaciteteve për të analizuar në kohë nivelin e përdorimit të pesticideve në ferma. Sipas tij kjo krijon pasiguri për produktet që konsumojmë në përditshmëri.

Dështimi i monitorimit

Të dhënat e siguruara nga BIRN, nëpërmjet kërkesave për informacion dhe dokumenteve zyrtare, tregojnë se agjencitë shtetërore përgjegjëse për monitorimin e qëndrueshëm të përdorimit të PMB-ve në produktet e tavolinës kanë dështuar, si pasojë e paqartësisë ligjore, neglizhencës dhe mungesës së kapaciteteve.

Agjencia Kombëtare e Ushqimit (AKU) dhe Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë (ISUV) janë përgjegjës për kryerjen e inspektimeve dhe testimin e mostrave të produkteve që tregtohen, por ato dështuan ta realizonin këtë detyrim ligjor për vite me radhë, duke bërë analiza të pakta në numër, të vonuara në kohë.

Mosbërja e analizave nga ISUV bëri që të dështojnë planet e AKU-së për analizimin dhe kontrollin e cilësisë së pesticideve për vitet 2017, 2018 dhe 2019. Në rastet e pakta që mostrat e marra nga AKU u analizuan, rezultatet e tyre dolën me  6-7 muaj deri në një vit vonesë, kur produktet ushqimore të gjetura me pesticide mbi normën e lejuar ishin shitur tashmë në treg.

Të dhënat e mësipërme u gjetën në dokumentin ‘draft-planveprimi’ për përdorimin e qëndrueshëm të PMB-ve të Ministrisë së Bujqësisë, ku moskthimi në kohë i përgjigjeve së analizave nga ISUV, konsiderohet si problem kryesor i monitorimit të qëndrueshëm në përdorimin e PMB-ve.

“Vonesa në marrjen e përgjigjeve të analizave ose mosmarrja e përgjigjet e analizave nga laboratori ISUV mbetet shqetësuese, pasi zvogëlon efektivitetin e marrjes së masave të duhura në garantimin e sigurisë ushqimore, për të ndjekur gjurmimin nga njësia tregtare ose vendi i grumbullimit, te fermeri prodhues”, shkruhet në dokument.

Ndërkohë i vetmi monitorim në shkallë të gjerë i përdorimit të PMB-ve u krye në vitin 2023, nga fundi i qershorit deri në fund të gushtit, dhe rezultatet treguan se nga 178 kampione të marra në rrënjë në 56 prej tyre kishte gjurmë të lëndëve të ndaluara.

Ministria e Bujqësisë nuk vuri në dispozicion raportin e analizave, por pranoi në një përgjigje me shkrim, se në bimët e analizuara ishin gjetur “12 lëndë vepruese të paregjistruara – 3 nga të cilat lejohen në BE’.

“Nga analiza e bërë lidhur me lëndët vepruese të ndaluara dy prej tyre si Chlorfenapyr dhe Chlorpyrifos mbeten problematikë e vazhdueshme në një qasje rajonale dhe nga vendet e BE-së si Itali dhe Greqi evidentuar edhe në sistemin RASFF dhe në analizat e ISUV”, i tha kjo ministri BIRN-it.

Konsumatorë të pambrojtur

AKU i merr mostrat e analizave tek tregtari fundor, pa mundur të gjurmojë fermën ku janë prodhuar, detyrë që ligjet ia ngarkojnë një tjetër agjencie e ngritur me qëllim identifikimin e problemeve të bimëve që në rrënjë.

Autoriteti Kombëtar i Veterinarisë dhe Mbrojtjes së Bimëve (AKVMB), e ngritur në vitin 2019 me shtrirje rajonale, nuk arriti të bënte inspektime në ferma si rrjedhojë e paqartësive ligjore dhe i mori kompetencat e inspektoriatit vetëm në shtator 2024, pas daljes së një urdhri të kryeministrit.

“Synimi është fillimi i inspektimeve nga nga ky institucion prej datës 01.03.2025”, tha Ministria e Bujqësisë.

Edhe pse nuk ka pasur funksion inspektues, sipas ministrisë, kjo ka agjenci i është përgjigjur kërkesave të drejtorive rajonale të AKU-së dhe gjatë vitit 2024 ka kryer verifikimin e gjurmueshmërisë për 73 raste me mbetje pesticidesh mbi nivelin e lejuar dhe ka shpërndarë regjistrat e PMB-ve tek mijëra fermerë, një dokument që pritet të ndërgjegjësojë këta të fundit në përdorimin e përgjegjshëm të pesticideve.

Ministria thotë se rezultatet e analizave të kryera dhe monitorimet e kanë nxitur atë të marrë një sërë masash dhe strategjish për të përmirësuar situatën, por për ekspertët situata e përdorimit pa kontroll e PMB-ve në produktet që konsumohen është alarmante dhe institucionet shtetërore nuk po e luajnë rolin e tyre duke e lënë konsumatorin para pasigurisë ushqimore.

Sipas ekspertit të sigurisë mjedisore, Ferdi Brahushi, konsumatorët shqiptarë janë të pambrojtur.

“Duhet ta mbrojnë institucionet, të cilat duhet të kryejnë analizë dhe të monitorojnë produktet me risk potencial të lartë të pesticideve mbi normat e lejuara, siç janë kultivimet me intensitet të lartë në sera, vreshta, ullishte”- i tha ai BIRN-it.

Ai sqaron se a nuk mund të pretendohet që të mos ketë gjurmë të PMB-ve në produkte, madje ato mund të shfaqen edhe pas 2-3 dekadash pas daljes nga përdorimi i tyre, pasi qëndrojnë në tokë e ajër.

“Ajo që duhet pasur parasysh është që PMB-të të mos jenë mbi normat e lejuara”, theksoi Brahushi, duke shtuar se “kur nivelet e tyre janë mbi normë atëherë nëpërmjet ushqimit ose ujit akumulohen në organizmin e njeriut dhe mund të dëmtojnë sistemin endokrin, nervor, apo ndikon në sistemin e riprodhimit, si dhe kanë efekte kancerogjene”.

Për Sokol Abazin situata është më shumë se alarmante dhe papërgjegjshmëria institucionale ka çuar në rrezikimin e jetës së qytetarëve.

“Ka një mungesë kontrolli totale, të produkteve që hamë, të ujit, të ajrit,” thotë ai. “Ky është një genocid ndaj popullsisë”, shtoi Abazi.

Sipas tij, asnjë institucion shtetëror nuk ka kapacitete t’i kontrollojë të gjithë zinxhirin e importit dhe tregtimit të PMB-ve dhe përdorimit të tyre në ferma.

Mungesë kapacitetesh

The total area of ​​agricultural land cultivated with vegetables, greenhouse vegetables, citrus fruits, orchards, olive groves and vineyards exceeds 66 thousand hectares in Albania, while data suggests that there are 280 entities licensed by 2020 for the import and trade of PPPs.

Experts point out that the problems in the sector are not only related to monitoring the level of PPPs, but also to their import control, trade, storage and disposal.

Brahushi suggests that legal provisions for the disposal of a PPP, which is considered dangerous, should be aligned with those of the EU.

"The time period from the import ban to the time allowed for the use of prohibited products should be narrowed and trading points should be obliged to collect and eliminate them," he says.

But, according to him, this requires an inventory of pesticide imports, an analysis of the active ingredients in imported pesticides, and monitoring of their disposal.

The Ministry of Agriculture itself admits that it does not have the capacity to eliminate banned PPPs, risking that they will circulate among farmers illegally.

NFA inspections found that in retail and wholesale units of PPPs, PPPs that do not meet legal requirements such as: expired/expired expiration date or PPPs not registered in Albania have been found, which have been blocked in a total quantity of 1.3 tons and 1271.1 liters, for the years 2017-2020.

Meanwhile, data from the Ministry of Agriculture, cited in the "2022-2032 action plan", indicate a lack of capacity to dispose of blocked and banned PPPs, leaving these products for years in the premises of wholesale and retail trade units.

For the period 2017-2020, there were about 2.5 tons of such pesticides blocked/banned, while the ministry admits that "the blocking of PPPs for years due to non-compliance with their disposal process remains a serious concern for human health and the environment."

Experts also demand that control protocols be followed equally for both domestic and imported products, for which the Albanian state seems to have so far been satisfied with a certificate of origin for the goods.

"Their presence (Chlorfenapyr and Chlorpyrifos) has also been found in imports from Italy and Greece, which has led to increased controls on imports from these two countries," the Ministry of Agriculture admitted.

In 2024 alone, there were 9 cases of imported products that were addressed to the RASFF system./ BIRN